معرفی و دانلود بهترین نمایشنامههای تراژدی، کمدی و درام جهان
چرا باید نمایشنامه بخوانیم؟
ممکن است پیش از آشنایی با نمایشنامههای مختلف و برشمردن مزایای مطالعه‌ی آن‌ها، بخواهید بدانید که اصولاً نمایشنامه چیست و این فرم ادبی از کجا و چگونه وارد تاریخ ادبیات شده است. نمایشنامه یا تئاترنوشت که گونه‌ای از ادبیات دراماتیک (ادبیات نمایشی) محسوب می‌شود، درواقع متنی‌ست که شامل گفت‌وگوهای میان شخصیت‌های نمایش و همچنین روایت جریان‌هایی که باید بر صحنه شکل بگیرند، می‌شود. منشأ واژه‌ی درام در معنای نمایش، به آیین‌ها و حرکت‌های موزونی برمی‌گردد که رقصنده‌های یونانی در جشن‌ها یا مراسم‌های مختلف برای جلب رضایت خدایان انجام می‌دادند.
نمایشنامه، اثری مکتوب است که دستورالعمل‌هایی را برای اجرای بازیگران و کارگردان ارائه می‌دهد؛ به‌طوری‌که بازیگران با کمک نمایشنامه، حالات صورت و بدن در زمان اجرا را درک می‌کنند و در صورت وجود دیالوگ یا مونولوگ، شیوه‌ی ادای جملات را درمی‌یابند و کارگردان نیز از نحوه‌ی چینش صحنه‌ها آگاه می‌شوند. به عبارتی، نمایشنامه‌ها به‌گونه‌ای تنظیم و تدوین می‌شوند که بر روی صحنه قابل اجرا باشند. بنابراین علاوه‌بر چگونگی اجرای شخصیت یا شخصیت‌ها، نوع چینش و طراحی صحنه را نیز ارائه می‌کنند تا در نهایت، تجربه‌ای همه‌جانبه از نظر بصری و احساسی را برای مخاطب به‌وجود آورند. درواقع، نمایشنامه مانند فرم‌های ادبی دیگر، از عناصری مانند طرح داستان، شخصیت و صحنه بهره می‌برد، اما ساختار صحنه و شرح کنش‌های تئاتری، ازجمله ویژگی‌هایی محسوب می‌شوند که نمایشنامه را از سایر فرم‌ها متمایز می‌کنند.
تاریخچه‌ی شکل‌گیری قالب ادبی نمایشنامه
بررسی روند تاریخی شکل‌گیری و بسط ادبیات نمایشی نشان می‌دهد که ریشه‌های نمایشنامهنویسی به آتن در یونان باستان بازمی‌گردد. درواقع می‌توان گفت کلمه‌ی تئاتر نیز از آن‌جا آمده و از لغت یونانی «Theaomai» گرفته شده که به‌معنای دیدن است. سنت نمایشنامهنویسی و اجرای تئاتر در زمان امپراطوری روم گسترش پیدا کرد و در همان دوران، بازیگران اتروسکی، برای اولین بار در قرن چهارم پیش از میلاد، به اجرای تئاتر پرداختند. بنابراین آنچه را که امروز به‌عنوان تئاتر غربی می‌شناسیم، باید مدیون یونانیان و رومیان باستان دانست.
نمایش‌های یونانی در دوران باستان، در استادیوم‌های بزرگ و روباز و با حداقل صحنه‌آرایی و طراحی لباس اجرا می‌شدند. تئاتر، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی یونانیان محسوب می‌شد و در تمامی جشنواره‌ها، مراسم‌ها و آیین‌های سنتی و مذهبی‌شان نمود داشت. تا آن‌جا که هر شهروند یونانی خود را موظف می‌دانست در عرصه‌ی تولید تئاتر مشارکت داشته باشد. به همین ترتیب و به‌مرور، ادبیات نمایشی رشد و توسعه پیدا کرد و تجربه‌ی سبک‌ها، انواع شخصیت‌ها، طرح‌ها و انتخاب کنش‌ها و صحنه‌ها، این فرم ادبی و هنری را همچنان زنده، پویا و در تعامل با مخاطب نگاه داشت.
انواع نمایشنامه و ژانرهای موجود ذیل این فرم ادبی
نمایشنامه‌ها ممکن است در قالب ژانرهای گوناگونی پرداخت شوند که در ادامه به تعدادی از مهم‌ترین‌هایشان اشاره می‌کنیم:
- کمدی (Comedy): کمدی نوعی از درام و فرمی هنری است که بر طبق تصورات مدرن، هدف اصلی آن سرگرم کردن است که از یک سو با تراژدی در تضاد است و از سوی دیگر با هجو، سیاه‌بازی و دیگر اشکال طنز تفاوت دارد. هدف کمدی این است که آینه‌ای در مقابل جامعه بگذارد تا حماقت‌ها و رذایل آن را منعکس کند؛ به این امید که اصلاح شود. «رویای یک شب نیمه تابستان» اثر ویلیام شکسپیر، یکی از نمونه‌های شاهکار در نمایشنامههای کمدیِ تاریخ ادبیات نمایشی محسوب می‌شود.
- تراژدی (Tragedy): تراژدی با مطرح کردن پرسش‌هایی جدی، نقش انسان را در جهان بررسی می‌کند. به اعتقاد سورن کی یرکگور، فیلسوف دانمارکی، تراژدی و کمدی هر دو مبتنی بر تضاد و تناقض‌اند؛ چراکه هرجا که زندگی باشد، تناقض هم وجود دارد؛ با این تفاوت که تناقض موجود در تراژدی رنج‌آور است، اما در کمدی، بدون درد. از نظر او کمدی تناقض را همراه با چاره‌اش نشان می‌دهد، اما تراژدی را می‌توان راهی برای برون‌رفت از تناقض دانست. آیسخولوس اولین تراژدی‌نویس تاریخ در میان نمایشنامه‌نویسان به‌شمار می‌آید. پس از او، سوفوکل و اوریپید نیز در این هنر بسیار درخشیدند. آثاری درخشانی همچون «هملت» نمایشنامه‌ی معروف ویلیام شکسپیر، «مرگ فروشنده» به قلم آرتور میلر و «دوشس ملفی» اثر جان وبستر، از بهترین نمایشنامههای تراژدی محسوب می‌شوند.
- کمدی - تراژیک (Tragicomedy): نمایشنامه‌ی کمدی - تراژیک یا تراژدی - کمدی، اثری است که به‌صورت هم‌زمان هم از عناصر تراژدی برخودار است و هم از عناصر ژانر کمدی. در نمایشنامه‌ی «صندلی‌ها» نوشته‌ی اوژن یونسکو، نمود این ژانر را به‌خوبی مشاهده می‌کنیم.
- تاریخی (Historical): این نمایشنامه‌ها بر رویدادهای تاریخی متمرکزند. این ژانر ممکن است با ژانرهای تراژدی یا کمدی در هم بیامیزد و طبقه‌بندی ژانر را به چالش بکشد. به اعتقاد منتقدان ادبی، نمایشنامه‌ی تاریخی عمدتاً به‌سبب تأثیر ویلیام شکسپیر، به‌عنوان یک ژانر ادبی متمایز بروز یافت. کتاب‌های «زندگی و مرگ شاه یوحنا» اثر ویلیام شکسپیر و «دمتریوس» نوشته‌ی فریدریش شیلر، در زمره‌ی بهترین نمایشنامههای تاریخی قرار می‌گیرند.
- درام (Drame): نمایشنامههای درام، صحنه‌ای از یک زندگی واقعی و روزمره را به تصویر می‌کشند و درگیری شخصیت‌های مختلفی را در حوادث و رخدادهایی قابل باور در زندگی واقعی نشان می‌دهند. نمایشنامه‌ی «خدای کشتار» اثر یاسمینا رضا را می‌توان یک نمایشنامه‌ی درام دانست.
- ملودرام (Melodrama): این آثار به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از نمایشنامههای درام در نظر گرفته می‌شوند، اما به لحاظ برخورداری از طنز و یا سرخوشی‌های کم‌رنگ، قابل تمایز از نمایشنامههای درام هستند. در این آثار، احساسات پررنگ‌تر از سایر جزئیات هستند و طرح‌های داستانی اغراق‌آمیز، بر شخصیت‌پردازی غلبه دارند.
به‌صورت خلاصه، درام و هنر نمایش، رویارویی قهرمان با نیروهایی است که در مخالفت با او قرار دارند. در این میان اگر معضل یا مسئله‌ی قهرمان در پایان داستان حل‌نشده باقی بماند، تراژدی رقم می‌خورد. درحالی‌که در کمدی، قهرمان بر نیروهای مخالف خود چیره می‌شود و به هدف دراماتیکش دست می‌یابد. چگونگی رویارویی قهرمان با مسئله نیز امر دراماتیک را شکل می‌دهد که گاهی با تقلا و تلاش همراه است که در آن صورت به اثری ملودرام تبدیل می‌شود، یا با شوخ‌طبعی و هجو و لودگی همراه است که انواع گونه‌های طنز را می‌سازد.
ویژگی‌های بارز یک نمایشنامه
با اینکه نمایشنامه نیز مانند فرم‌های ادبی داستان و رمان، از عناصر داستانی بهره‌مند است، اما ساختاری متفاوت نسبت به آن‌ها دارد. هر نمایشنامه ممکن است از یک یا چند پرده و صحنه تشکیل شده باشد. در ابتدای هر نمایشنامه، تعداد پرده‌ها و همین‌طور تعداد و نام شخصیت‌ها ذکر می‌شود. قبل از آغاز گفت‌وگوی شخصیت‌ها، ویژگی صحنه‌ی نمایش به‌طور مختصر شرح داده می‌شود. ارائه‌ی اطلاعاتی مثل سن، چهره و ظاهر شخصیت‌ها نیز از ملزومات معمول نمایشنامه‌هاست. درصورت وجود دیالوگ یا مونولوگ، شیوه‌ی بیان و همین‌طور حالت چهره و حرکات شخصیت یا شخصیت‌ها حین ادای آن‌ها نیز توضیح داده می‌شود. در صورتی که نمایشنامه شامل چند پرده و صحنه باشد، نویسنده، اتمام و آغاز هر پرده و تغییر صحنه‌ی نمایش را نیز برای خواننده شرح می‌دهد.
مشهورترین نمایشنامه‌نویسان جهان
در طول تاریخ نمایشنامهنویسی، نویسندگان پرشماری سربرآوردند و آثار بی‌بدیلی خلق کردند. در این میان اما، برخی با ابتکارات خود نقش مهمی در اعتلای این هنر و داشته‌اند. سوفوکل، اوریپید و آیسخولوس که از مهد نمایشنامهنویسی یونان برآمده‌اند، تنها تعدادی از نمایشنامه‌نویسان امپراطوری یونان باستان‌اند که با آفرینش تراژدی‌های حماسی خود، رد شکوهمندی را بر ادبیات نمایشنامهنویسی به‌جا گذاشتند. ویلیام شکسپیر نیز یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان ادبیات انگلستان و از نام‌آورترین و مهم‌ترین نمایشنامه‌نویسان کلاسیک جهان است که بیش از 39 نمایشنامه، 154 غزل، 3 شعر بلند روایی و بسیاری آثار ادبی دیگر را خلق کرده است.
آنتون چخوف، نویسنده‌ی روسی که راه مدرنیسم را به نمایشنامهنویسی باز کرد، یکی دیگر از مهم‌ترین چهره‌های این عرصه به‌شمار می‌آید. «سه خواهر»، «باغ آلبالو» و «دایی وانیا»، که از بهترین نمایشنامههای جهان هستند، به قلم چخوف خلق شده‌اند. اسکار وایلد، از چهره‌های جنبش زیبایی‌شناسی در اواخر قرن نوزدهم میلادی انگلستان بود که بر ایده‌ی «هنر برای هنر» تأکید داشت. این نویسنده‌ی بزرگ، خالق نمایشنامههای «سالومه»، «اهمیت ارنست بودن» و «شوهر دلخواه» است.
آرتور میلر، نمایشنامهنویس آمریکاییِ قرن بیستم نیز با نگارش نمایشنامه‌هایی مثل «مرگ فروشنده» و «همه پسران من» و تلفیق مضامین آگاهی اجتماعی و زندگی درونی افراد، شهرت یافت. آلبر کامو، نویسنده‌ی فرانسوی الجزایری‌تبار و برنده‌ی جایزه‌ی نوبل ادبیات، با نمایشنامههای «کالیگولا» و «حکومت نظامی»، توانمندی‌های خود را در زمینه‌ی نمایشنامهنویسی به اثبات رساند. جرج برنارد شاو، نویسنده و منتقد ادبی ایرلندی، به‌سبب تحول‌آفرینی در ژانر کمدی - درام و نگارش نمایشنامههای «پیگمالیون» و «سرباز شکلاتی» شهرت دارد.
ساموئل بکت، منتقد و نمایشنامهنویس برنده‌ی جایزه‌ی نوبل، با خلق شاهکارهایی همچون «در انتظار گودو» و «دست آخر» شهره است. تنسی ویلیامز را نیز به‌دلیل نگارش نمایشنامههای موفق و پرتعدادش، بزرگ‌ترین نمایشنامهنویس آمریکا در تمام دوران‌ها می‌دانند. «باغ وحش شیشه‌ای» و «گربه روی شیروانی داغ»، از مشهورترین آثار او هستند. هنریک ایبسن، یوجین اونیل، برتولت برشت، سام شپارد، یوهان ولفگانگ فون گوته، سارا کین و یاسمینا رضا نیز در زمره‌ی مشهورترین و تأثیرگذارترین نمایشنامه‌نویسان دنیا قرار دارند.
مشهورترین نمایشنامه‌نویسان ایرانی
با وجود اینکه در تاریخ هنرهای نمایشی ایران، آثار متنوعی به سبک نقالی، سیاوش‌خوانی، سیاه‌بازی، روحوضی و... وجود داشته است، اما نمایشنامهنویسی و اجرای تئاتر به شیوه‌ی مدرن که از غرب نشأت می‌گیرد، گونه‌ای نسبتاً تازه و در حال رشد در این کشور محسوب می‌شود. بسیاری از پژوهشگران ادبی، میرزا فتحعلی آخوندزاده را اولین نمایشنامهنویس ایرانی می‌دانند که با آثار انتقادی خود شهرت پیدا کرد. افراد سرشناسی مثل غلامحسین ساعدی با نمایشنامه‌ی «ده لال بازی» و بهرام بیضایی با «مرگ یزدگرد»، ادبیات نمایشی کشورمان را چندین پله ارتقا داده‌اند. اکبر رادی نیز با نگارش آثار پرباری همچون «هاملت با سالاد فصل» و «آمیز قلمدون»، به‌عنوان پدر نمایشنامهنویسی مدرن ایران شناخته می‌شود. همچنین بزرگان دیگری مانند فریده فرجام، بهمن فرسی، مهین تجدد، ایرج پزشکزاد، علی نصیریان، پری صابری و نمایشنامه‌نویس‌های جوانی همچون محمد یعقوبی، محمد چرم‌شیر، چیستا یثربی و نغمه ثمینی نیز در جهت اعتلای ادبیات نمایشی ایران، گام‌های ارزنده‌ای برداشته‌اند.
اهمیت مطالعه‌ی نمایشنامه
برخلاف نظر افرادی که اعتقاد دارند نمایشنامه فقط برای اجرا شدن روی صحنه است، باید گفت که در حقیقت نمایشنامه‌ها به‌عنوان یک فرم ادبی جذاب و مهم، بخش جدایی‌ناپذیری از ادبیات محسوب می‌شوند و مطالعه‌شان به اندازه‌ی فرم‌های دیگر مثل داستان، رمان و شعر اهمیت دارد. از سوی دیگر همه‌ی ما همیشه این شانس را نداریم که اجرای بهترین نمایشنامه‌ها را روی صحنه‌ی تئاتر ببینیم؛ بسیاری از نمایشنامههای مشهور هم به‌ندرت اجرا می‌شود و حتی در صورت اجرا، هزینه‌های خرید بلیط ممکن است دست بسیاری از علاقه‌مندان را از تماشای اجراها کوتاه کند. بنابراین خواندن یک نمایشنامه یا گوش سپردن به یک نمایشنامه‌ی صوتی می‌تواند جایگزینی عالی و تجربه‌ای دل‌نشین باشد.
نمایش صوتی، نمایشنامه‌ای برای شنیدن
نمایش صوتی که با عناوین مختلفی همچون درام صوتی، نمایش رادیویی و یا تئاتر رادیویی نیز شناخته می‌شود، درواقع از یک متن مکتوب تحت عنوان نمایشنامه‌ی صوتی یا نمایشنامه‌ی رادیویی که اغلب بر اساس یکی از نمایشنامههای مشهور نوشته شده، برمی‌آید. این نوع نمایشنامه‌ها، فقط دارای جنبه‌ی شنیداری هستند. به‌همین خاطر نگارش آن‌ها با نمایشنامه‌هایی که قرار است بر روی صحنه‌ی تئاتر اجرا شوند، تفاوت‌هایی ظریف دارد. نویسنده‌ی نمایش صوتی برای امر متفاوتِ «با صدا نوشتن» تلاش می‌کند، او کلمات را به گونه‌ای می‌چیند تا مخاطب بدون دیدن و تنها از طریق شنیدن، مفاهیم و رخدادهای نمایش را درک کند. درواقع در نمایشنامه‌ی صوتی که در نهایت به یک نمایش صوتی ختم می‌شوند، تمرکز از روی حرکات و حالات بدنی بازیگران برداشته می‌شود و کیفیت صدای بازیگران و جلوه‌های صوتی در اولویت قرار می‌گیرد.
دسته‌بندی انواع نمایشنامه‌ها در کتابراه
ناشران ایرانی معتبری همچون بیدگل، قطره، نیلوفر و هرمس با انتشار نمایشنامههای خارجی و ایرانی باکیفیت، تلاش داشته‌اند تا تنوع این خوان گسترده را پاسخ‌گو باشند. اما این تنوع ارزشمند، گاهی سبب می‌شود که مخاطب مسیر خود را برای دسترسی به آثار موردعلاقه‌اش گم کند. از این رو کتابراه با طبقه‌بندی انواع نمایشنامه‌ها در قالب دسته‌های «تراژدی و درام»، «نمایشنامه»، «کمدی»، «مدرن»، «کلاسیک»، «مذهبی»، «تاریخی»، «سیاسی»، «جنایی و معمایی»، «فانتزی» و «نمایشنامه دراماتیک»، دسترسی مخاطبان را برای خرید و دانلود آثار موردنظرشان در قالب نسخه‌های الکترونیک، صوتی و PDF ساده کرده است.
خواندن نمایشنامه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟
اگر از شیفتگان دنیای ادبیات هستید و می‌خواهید لذت مطالعه‌ی فرم ادبی جذاب و متفاوتی را تجربه کنید؛ اگر دلتان می‌خواهد روی مبل بنشینید و اجرای یک تئاتر را در ذهنتان تجسم کنید و این تجربه‌ی شگفت را بدون هیچ محدودیتی بارها و بارها تکرار کنید، پس توصیه می‌کنیم خرید و دانلود بهترین نمایشنامه‌ها را از دست ندهید.
پرطرف‌دارترین نمایشنامه‌ها در کتابراه
با توجه به اهمیت نمایشنامه‌ها و تعداد پرشمار علاقه‌مندان این حوزه، کتابراه سعی دارد روزبه‌روز بر تعداد و تنوع نمایشنامههای خود اضافه کند تا هیچ مخاطب علاقه‌مندی، از سایت و اپلیکیشن کتابراه دست خالی نرود. از این رو شمار فراوان نمایشنامه‌ها در قالب نمایش صوتی، کتاب الکترونیک و PDF، کتاب‌خوان‌های بسیاری را برای خرید این آثار ترغیب کرده است. برخی از عناوین پرطرفدار این حوزه در کتابراه عبارت‌اند از:
- کتاب مده‌آ، اثر اوریپید
- کتاب باغ وحش شیشه‌ای، نوشته‌ی تنسی ویلیامز
- کتاب مکبث، اثر ویلیام شکسپیر
- کتاب رومئو و ژولیت، نوشته‌ی ویلیام شکسپیر
- کتاب خرده جنایت‌های زناشویی، به قلم اریک امانوئل اشمیت
پیشنهاد برای دانلود نمایشنامههای رایگان در کتابراه
کتابراه برای دوست‌داران ادبیات نمایشی و به‌ویژه علاقه‌مندان به خواندن و شنیدن نمایشنامههای مکتوب و صوتی، عناوین پرشماری را به‌صورت رایگان و در قالب نسخه‌ی الکترونیک، فایل PDF و نمایش صوتی فراهم آورده است. در ادامه به برخی از این عناوین رایگان اشاره کرده‌ایم:
- کتاب پیشنهاد، اثر وندی واسراشتاین
- کتاب پلیکان، به قلم آگوست استریندبرگ
- کتاب سه روایت از زندگی، نوشته‌ی یاسمینا رضا
- کتاب وضعیت سفید هندوانه، اثر غزال زرگر امینی
- کتاب در آن سو، به قلم امیر مهاجر سلطانی
