معرفی و دانلود کتاب تمساح

معرفی کتاب تمساح

کتاب تمساح یکی از آثار کمتر شناخته‌شده‌ی فئودور داستایوفسکی است که با طنزی عجیب و سورئال روایت می‌شود. ماجرای کارمندی که توسط یک تمساح بلعیده می‌شود اما از درون شکم حیوان همچنان می‌خواهد وظایف اداری‌اش را ادامه دهد، تنها یک قصه خنده‌دار نیست؛ این اثر با الهام از شگردهای گوگول، هجوی اجتماعی و اقتصادی است که تناقض‌های روسیه‌ی قرن نوزدهم را بی‌پرده نشان می‌دهد.

درباره‌ی کتاب تمساح

کتاب تمساح (The Crocodile) یکی از داستان‌های کوتاه و کمتر شناخته‌شده‌ی فئودور داستایوفسکی (Fyodor Dostoevsky) است که نخستین بار در سال 1865 منتشر شد. در نگاه اول نوشتن این اثر از داستایوفسکی که به داستان‌هایی با ته‌مایه‌ی رئال و طولانی شناخته می‌شود، عجیب است. این داستان سورئال، عجیب و خنده‌دار نوشته شده، اما در دل طنز خود لایه‌های عمیق‌تری دارد.

کارمندی به نام ایوان ماتویچ در یک پاساژ همراه همسرش و راوی داستان به تماشای یک تمساح می‌روند که توسط تاجری آلمانی برای نمایش گذاشته شده است. اما وقتی ایوان شروع به دست انداختن حیوان می‌کند، ناگهان تمساح او را می‌بلعد. بلعیده شدن کامل یک انسان در تاریخ ادبیات جهان بی‌سابقه نیست و حتما شما هم بسیاری از داستان‌ها را در ذهن دارید. اما نکته‌ی شگفت‌انگیز این داستان این است که او نه‌تنها درون شکم حیوان زنده می‌ماند، بلکه آن‌جا را جای راحتی می‌داند؛ تا جایی که تصمیم می‌گیرد کارهای اداری‌اش را از همان داخل ادامه دهد.

تمساح به‌مثابه‌ی عنصری برای نقد روسیه‌ی قرن نوزدهم

چه لایه‌های عمیق‌تری از این روایت طنزآمیز، خیالی و اغراق‌آمیز وجود دارد؟ باید بدانید که این داستان در قرن 19 نوشته شده است. زمانی که روسیه قصد برقراری ارتباط با دولت‌های اروپایی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی را داشت. اگر در این بستر به داستان کوتاه تمساح بنگریم نوعی هجو اجتماعی و اقتصادی را می‌توانیم ببینیم. نویسنده با زبانی کنایه‌آمیز شرایط روسیه‌ی آن زمان را نقد می‌کند؛ از یک‌سو وابستگی و تحقیرشدگی در برابر سرمایه‌داران خارجی (نماد تاجر آلمانی و حیوانی که مالکیتش را رها نمی‌کند) و از سوی دیگر، ناتوانی روشنفکران و کارمندان دولتی روسیه در برابر این وضع. ایوان ماتویچ، حتی وقتی بلعیده می‌شود، همچنان می‌خواهد جایگاه شغلی خود را حفظ کند و به «وظایف اداری»‌اش ادامه دهد؛ گویی هیچ اتفاقی نیفتاده است. همین تناقض خنده‌دار، بی‌تفاوتی و درماندگی اجتماعی را به‌خوبی آشکار می‌کند.

سخن گفتن از داستان تمساح از داستایوفسکی بدون نام بردن از نیکلای گوگول و تاثیرگذاری او اجحاف در حق این اثر است. نیکلای گوگول در داستان‌هایی مثل «دماغ» یا «شنل» به‌خوبی نشان داده بود که چطور می‌تواند مرز واقعیت و خیال را بشکند تا تناقض‌های جامعه را عیان کند. فئودور داستایوفسکی در داستان تمساح دقیقاً از همین شگرد استفاده می‌کند. اتفاقی غیرممکن رخ می‌دهد: بلعیده شدن یک آدم توسط کروکودیل و ادامه‌ی زندگی او درون شکم حیوان، اما شخصیت‌ها آن را با جدیتی عادی می‌پذیرند. این برخورد «عادی با غیرعادی» همان طنز تلخی است که ریشه در سبک نیکلای گوگول دارد.

در کنار طنز و هجو، داستان اشاره‌ای ظریف به مباحث سیاسی و اقتصادی زمانه هم دارد. برخی منتقدان معتقد بودند که کتاب تمساح نوعی تمسخر سرنوشت نیکلای چرنیشفسکی نویسنده‌ی سوسیالیست روسی است؛ کسی که در زندان هم دست از نوشتن نکشید. داستایفسکی هرچند این تعبیر را رد کرد، اما همین مقایسه نشان می‌دهد که معاصران او این داستان را چیزی فراتر از یک قصه‌ی طنز می‌دیدند.

به‌طور کلی، کتاب تمساح ترکیبی است از طنز، خیال‌پردازی و نقد اجتماعی. در ظاهر ماجرایی طنز روایت می‌شود، اما پشت آن تصویری از جامعه‌ای گرفتار در بی‌عملی، وابستگی و تناقض به چشم می‌خورد. شاید به همین دلیل است که این داستان کوتاه با وجود حجم کم، همچنان توجه خوانندگان و منتقدان را به خود جلب می‌کند. این کتاب به همت انتشارات برج و با ترجمه‌ی بابک شهاب منتشر شده است.

کتاب تمساح برای شما مناسب است اگر

• به ادبیات داستایوفسکی علاقه دارید و به‌دنبال خواندن داستانی کوتاه از این نویسنده شهیر هستید.
• از داستان‌های طنزی که در پس زمینه خود لایه‌های عمیق‌تری دارند خوشتان می‌آید.

در بخشی از کتاب تمساح می‌خوانیم

این‌ها مطلقاً وجود ندارند و احتمالاً هرگز هم وجود نداشته‌اند. همه‌ی این‌ها تخیلاتِ پوچِ جهانگردانِ سبک‌مغز است. درست همان‌طور که بالش هموروئید را باد می‌کنند، من هم با تنم تمساح را باد کرده‌ام. قابلیت کش‌سانی‌اش حیرت‌انگیز است. حتی تو، اگر جوانمردی می‌داشتی، به‌عنوان دوست خانوادگی ما، کنار من جا می‌شدی و بازهم فضای آزاد می‌ماند. من در این فکرم که اگر ضرورت پیدا کند، یلنا ایوانوونا را هم بیاورم پیش خودم. البته ساختارِ میان‌تهیِ تمساح هیچ منافاتی با مبادیِ علوم طبیعی ندارد. به‌عنوان مثال، اگر قرار باشد کسی مثل تو یک تمساح خلق کند، بی‌تردید این پرسش به ذهنت متبادر می‌شود که خصلت اصلی تمساح چیست. پاسخش واضح است: بلعیدن آدم‌ها. اما تمساح چه ساختاری باید داشته باشد تا بتواند آدم‌ها را ببلعد؟ پاسخی باز واضح‌تر: باید ساختاری تهی داشته باشد. علم فیزیک بسیار پیش از این ثابت کرده که طبیعت با فضای تهی ناسازگار است. از همین رو شکم تمساح هم باید تهی باشد تا در تضاد با آن پیوسته ببلعد و شکمش را با هرچه دمِ دستش است پر کند. علاقه‌ی تمساح‌ها به بلعیدنِ بنی‌بشر را فقط این‌طور می‌شود توضیح داد. درعین‌حال، ساختار انسان این‌گونه نیست: مثلاً سرِ انسان، هرچه تهی‌تر باشد، میلِ کمتری به پرشدن نشان می‌دهد و این یگانه استثنا از قاعده‌ی کلیِ طبیعت است. همه‌ی این‌ها دیگر مثل روز برای من روشن شده است. من اینجا، در اعماق طبیعت، در قعر، به یاری اندیشه و تجربه‌ی شخصی خودم و با گوش‌سپردن به صدای نبض طبیعت، این حقایق را کشف کرده‌ام. حتی علمِ ریشه‌شناسیِ لغاتْ کشفیاتِ مرا تأیید می‌کند، زیرا خودِ واژه‌ی تمساح یعنی پرخوارگی. معادلش کروکودیل یا کروکودیلو به ایتالیایی هم ظاهراً واژه‌ای است به‌جامانده از زمان فراعنه‌ی باستان که احتمالاً از کلمه‌ی فرانسوی croquer به‌معنی خوردن، بلعیدن و مصرف هرچیزی به‌عنوان خوراک گرفته شده است. من قصد دارم این مطالب را در اولین سخنرانی عمومی‌ام، زمانی که مرا داخل جعبه به سالن یلنا ایوانوونا می‌برند، به حضار ارائه کنم.