معرفی و دانلود کتاب تاریخچه آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی یونان باستان (از آغاز تا پایان عصر قاجار) - جلد پنجم

معرفی کتاب تاریخچه آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی یونان باستان (از آغاز تا پایان عصر قاجار) - جلد پنجم

کتاب تاریخچه آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی یونان باستان (از آغاز تا پایان عصر قاجار) - جلد پنجم نوشته نیایش پورحسن، از مجموعه سیری در تاریکی‌های نمایش و ادبیات نمایشی ایران در عصر قاجار، به تاریخ و نقد نمایشنامه‌های تراژدی یونانی و نمایشنامه‌های فارسی در عصر قاجار می‌پردازد. همچنین نمایشنامه الکترا اثر سوفوکل را تحلیل و بررسی می‌کند.

سرگذشت «الکتر» قهرمان افسانه‌ای و اساطیری یونان باستان برای اهالی ادبیات و نمایش و هنر، موضوعی ناشناخته نیست. از «آشیل» و «سوفوکل» و «اوریپید» و «سیسرو» در دنیای درام یونان و روم باستان گرفته تا به امروز که آثاری از سوی نویسندگان و کارگردانان معاصر نظیر: «جادا آلبرتز» و «آن لوئیز سارکس» و ... پدید آمده، به این شخصیت برجسته زن دراماتیک از زوایای مختلف پرداخته شده است.

در یکی دو قرن اخیر نیز این موضوع نه‌تنها دستمایه تئوری‌های روان‌شناسی بزرگانی همچون «فروید» گردیده که مبحث «عقدۀ الکترا» را بر اساس آن مطرح نموده‌اند، بلکه زمینه‌ساز اقتباس و الگوبرداری‌های فراوانی نیز شده که حتی در نمایشنامه‌های کاملاً معاصر و پست‌مدرنی همچون «هملت ماشین» اثر «هاینر مولر» هم از وی سخن به‌میان رفته است.

در ادبیات نمایشی ایران این اثر به‌مراتب نسبت به سایر نقاط دنیا کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ اما جالب توجه است که این کم‌توجهی نه‌تنها شامل حال ترجمۀ آثار متعدد از داستان «الکتر» شده، بلکه از آثار و ترجمه‌های قدیمی نیز که سابقاً در ادبیات نمایشی ایران پدید آمده هم غفلت شده است.

یکی از این ترجمه‌ها که چند سال پیش از صدور فرمان مشروطه در ایران ترجمه شد و متأسفانه علی‌رغم گذشت بالغ بر یک قرن از تاریخ ترجمه آن هیچ‌وقت به‌دست انتشار و شهرت درنیامد، نمایشنامه مهجور «الکتر» اثر «سوفوکل» است که توسط یکی از شاهزادگان فاضل قاجار به نام «شاهزاده حسینقلی‌میرزا عمادالسلطنه سالور» ترجمه شد. این نمایشنامه بی‌گمان یکی از آثار مهم نهضت ترجمه در تاریخ ادبیات نمایشی ایران در عصر مظفری است.

در این کتاب ابتدا فهرستی مختصر از آنچه در مورد «الکتر» در جهان نگارش شده، تنظیم شده و تأکید بر روی موضوع اصلی کتاب یعنی «الکتر» اثر «سوفوکل» بنا نهاده شده است. معرفی و تحلیل کامل تراژدی «الکتر» اثر «سوفوکل» و همچنین پرسوناژ آن از منظر اساطیری و نمایشی یکی از اهداف اصلی این کتاب برشمرده می‌شود.

در این اثر جدا از نمایشنامه «الکتر»، به شرح زندگانی و آثار و نسب‌شناسی مترجم و همین‌طور سابقه آشنایی وی با مقوله اساطیر و درام یونان باستان به تفصیل پرداخته شده است؛ چرا که شناسایی و معرفی این اثر و مترجم آن که شدیداً در بین اهالی نمایشی ایران مهجور واقع شده، می‌تواند بسیار جالب و ارزشمند باشد. همچنین تاریخچه‌ای مفصل از آشنایی ایرانیان با درام یونان باستان تا پایان عصر قاجار ارائه شده است.

در بخشی از کتاب تاریخچه آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی یونان باستان می‌خوانیم:

ادیپ به شهر طبه می‌رسد. اتفاقاً آن‌وقت عفریت یا جانوری موسوم به اسفنکس (Sphinx) که سر و سینه چون دختران جوان و بدنی چون شیر و بال‌هائی چون عقاب و چنگالی قوی‌تر از باز شکاری دارد بر در دروازۀ شهر نشسته و هرکه از آنجا عبور می‌نماید از او یک معمّای لاینحلی سؤال می‌کند و هر عابری که حلّ معمّا را نتواند و جواب او را باز نگوید اسفنکس برجسته، او را پاره‌پاره می‌نماید. و کرئون (Creon) پادشاه طبه اعلان کرده، وعده نموده است که هر کس شهر را از چنان مجاور خطرناکی خلاصی بخشد همانا خواهر خود ژکاسط (Jocaste) را که بیوۀ لائیس (Laios) که پادشاه سابق است به شرط زناشوئی به وی خواهد داد و او و تاج و تخت و سلطنت طبه را نیز به او تفویض خواهد نمود.

اُدیپ همّت بر این کار می‌گمارد و چون به نزدیک اسفنکس رسید از اُدیپ سؤال نمود: کدام است آن حیوانی که در صبح با چهارپا راه می‌رود و در وسط روز با دو پا و در آخر روز با سه پا. اُدیپ جواب می‌دهد که آن انسان است که در عهد طفولیت با چهار دست و پای خود را به زمین می‌کشد و حرکت می‌نماید و در اواسط زندگی راست بر روی دو پا حرکت می‌کند و چون پیر شد و به شام زندگانی رسید عصا اختیار کرده، پاهای بی‌قوت خود را بر آن تکیه می‌دهد. آن عفریت مغلوب شده خود را از فراز سنگ‌ها پرت می‌نماید و هلاک می‌شود. آن‌گاه اُدیپ، ژکاسط را ازدواج می‌کند و پادشاه طبه می‌شود. علیهذا قاتل پدر و شوهر مادر، و برادر فرزندان خویش واقع می‌شود زیرا که پیر کوهسار بئوثی لائیوس پدر او بود.

چون یونانیان در این دار فنا گاهی می‌دیدند بدی بر خوبی و گناه بر بی‌گناهی غلبه می‌نماید و اعمال زشت فایق می‌شوند و دلیل آن را نمی‌توانستند به‌دست بیاورند، لاجرم در متخیلیه خود راهی و سببی برای آن درست کرده گفتند وسطن (یعنی قضا) ربّ‌النوعی است بالاتر از همۀ ربّ‌النوع‌ها و حکم او حتمی‌الوقوع است. اگرچه خود آن حکم ناحق و ظالمانه باشد و وسطن را فاطالیطه (Fatalite) یعنی بخت و سرنوشت نیز می‌نامیدند و به اعتقاد ایشان اُدیپ تا این‌وقت در دست این ربّ‌النوع کور و مبرم آلتی بی‌گناه بوده و اینک اسیر بند و بازیچۀ قهر او خواهد گشت.

فهرست مطالب کتاب

سخنی با خوانندگان
دیباچه
فهرست آثاری که با عنوان «الکتر» (الکترا) یا بر اساس آن در دنیا پدید آمده است
پیش‌گفتار
فصل نخست: مختصری از نخستین آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی یونان باستان (از آغاز تا پایان عصر قاجار)
فصل دوم: زندگی‌نامۀ «حسینقلی‌میرزا عمادالسلطنه سالور»
بخش 1: شجره‌نامۀ «عمادالسلطنه سالور»
بخش 2: شرح زندگانی «عمادالسلطنه سالور»
بخش 3: همسران و فرزندان «عمادالسلطنه سالور»
بخش 4: فهرست رسالات، کتب و مقالات «عمادالسلطنه سالور»
بخش 5: آشنایی «عمادالسلطنه سالور» با تاریخ و اساطیر یونان باستان و چگونگی ترجمۀ مجلس تماشاخانۀ «الکتر»
بخش 6: نگاهی به ترجمۀ «عمادالسلطنه سالور» از مجلس تماشاخانۀ «الکتر»
فصل سوم: نگرشی بر نمایشنامۀ «الکتر» اثر «سوفوکل»
بخش 1: معرفی و بررسی «الکتر» سرودۀ «سوفوکل»
بخش 2: شخصیت‌شناسی
فهرست منابع و مأخذ
مجلس الکتر از تماشاخانۀ سوفوکل