معرفی و دانلود کتاب نهضت آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی عثمانی در عصر قاجار و کمدی محمد چلبی - جلد دوم

معرفی کتاب نهضت آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی عثمانی در عصر قاجار و کمدی محمد چلبی - جلد دوم

کتاب نهضت آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی عثمانی در عصر قاجار و کمدی محمد چلبی - جلد دوم نوشته نیایش پورحسن و پیر فرانسیس ویگوئر، از مجموعه سیری در تاریکی‌های نمایش و ادبیات نمایشی ایران در عصر قاجار، به تاریخ نمایش در ایران دوره قاجار و تاریخ نمایش ترکیه می‌پردازد. همچنین یک نمایشنامه کمدی ترکیه‌ای بسیار قدیمی را مورد بررسی قرار می‌دهد.

در تاریخچه پیدایی تئاتر و ادبیات نمایشی ایران به روش فرنگستان که در عصر ناصری به منصحه ظهور درآمد، عثمانی همواره به عنوان کشوری تلقی می‌شود که سهم بسزایی در آشنایی ایرانیان با مقوله هنرهای نمایشی غربی داشته است. در این دوره تعداد نامعلومی از متون نمایشی در ایران از آن زبان ترجمه و یا در آن کشور نگارش و منتشر شده است که شوربختانه برای سال‌های متمادی نیز به دست فراموشی سپرده شده‌اند. از میان این متون که امروزه به دست ما رسیده قطعه نمایشی کم‌آوازه و دیرینه‌سال «محمد چلبی» است که شاید نخستین قطعه نمایشی ترجمه‌شده از زبان عثمانی در ادبیات نمایشی ایران باشد.

این اثر که ترجمه‌ای نعل به نعل از یک قطعه نمایشی ترکی عثمانی و هم‌نام شخصیت اصلی آن است، برای نخستین بار در نهضت ترجمه متون نمایشی ایران در دهه 1280 ه. ق در عصر ناصری در تبریز ترجمه و در عصر مظفری نیز به سال 1905 میلادی (1323ه. ق) در خارج از مرزهای ایران در اتریش منتشر شده است.

از این قطعه نمایشی تاکنون در پژوهش‌های تئاتر و ادبیات نمایشی ایران سخنی به میان نرفته است؛ حتی نسخه آن نیز امروزه به شدت نایاب و ظاهراً تنها چند نسخه از آن در کتابخانه‌های ایران موجود است. از این رو معرفی، انتشار و تصحیح آن برای جامعه پژوهشی و نمایشی ایران مفید خواهد بود.

این نسخه نمایشی به ظاهر ساده، حاوی گنجینه‌ای از نمایش‌های سنتی شرقی و اروپایی و قصه‌های عامیانه است که در نوبه خود می‌تواند به عنوان اثری بینافرهنگی مورد توجه پژوهشگران قرار بگیرد. از حکایت‌های کهن‌سال شرقی، عربی، ایرانی گرفته تا نمایش‌های «فارس» فرانسه و «قره‌گوز» عثمانی و «تاجربازی» ایرانی و «محبظین» مصری مصداق‌هایی به وضوح در این اثر نمایشی مشاهده می‌شود.

آنچه در این مجلد آورده شده، ابتدا نهضت آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی عثمانی در عصر قاجار است، در فصل دوم تاریخچه این متن در کشورهای مختلف جهان مورد بررسی قرار گرفته و در فصل سوم تحلیل و تفسیر و تطبیق این قطعه نمایشی با سایر متون مشابه آن در جهان از نظر شما می‌گذرد. در فصل آخر، این نسخه نمایشی را با متون اصلی آن به زبان‌های ترکی، فرانسوی و حتی ترجمه‌ای عربی از آن مقابله نموده و با تصحیحی مجدد ارائه شده است.

در مجموع ترجمه کمدی «محمد چلبی» نمونه‌ای نادر و کهن‌سال از نخستین متون نمایشی در عصر ناصری است که علی‌رغم پژوهش‌های محققان پیشین، تاکنون هیچ‌گونه شرح و توضیح و حتی اطلاعات جامع و کاملی از آن در کتب مرجع نمایشی ایران درج نشده است.

در بخشی از کتاب نهضت آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی عثمانی در عصر قاجار و کمدی محمد چلبی می‌خوانیم:

این قطعۀ نمایشی بی‌گمان یک کمدی مردانه است که شخصیت‌های آن تماماً اصناف، کسبۀ بازار و اعضای دیوان عدالت می‌باشند. بی‌گمان عدم استفاده از شخصیت زن در این اثر را می‌توان مقتضیات زمانی- مکانی تاریخ نگارش این کمدی و حتی دوران مردسالاری رایج در سرزمین‌های مسلمان آن زمان قلمداد نمود. از این رو نویسنده در این اثر درصدد برآمده که وضعیت اجتماعی- فرهنگی دوران معاصر خود را در سرزمین عثمانی معرفی نماید. در ضمن گفتنی است که در زمان نگارش این اثر، نه در کشور عثمانی و نه حتی در ممالک عرب و عجم هنوز طلیعۀ نمایشنامه‌نویسی به شیوۀ فرنگستان ظهور نیافته بود و بدین لحاظ این قطعۀ نمایشی از جمله نخستین رویکردهای تجربی و آزمایشی در این زمینه قلمداد می‌گردد.

شخصیت‌های این اثر نمایشی غالباً شخصیت‌های قراردادی و تیپیکال هستند که تقریباً تا حد زیادی خاستگاه نمایش‌های «تقلید»، «فارس»، «قره‌گوز» و «اورتااویونو» را دارند.

شخصیت‌های «محمد چلبی»، «سموئیل یهودی» و «بازرگان فرنگی» سه شخصیت اصلی این قطعۀ نمایشی می‌باشند که هر سه در سیمای اصناف بازاری ترسیم شده و نظیر نمایش‌های قرون وسطی هم فریب می‌دهند و هم فریب می‌خورند.

از نقطه‌نظر نمایشی، قهرمان این نمایش «محمد چلبی» است. فردی زیرک و رند که اصالتاً از ترکان ساکن استانبول می‌باشد. از آن جا که از نگاه مستشرقان «ترک‌ها اقوام زیرک هستند و علاقه به بازی با واژه‌ها و حرف‌های دو پهلو و تمثیل‌سازی‌های طنزآمیز فراوان دارند»، لذا باید قهرمان پیروز این میدان نیز در نهایت از نگاه اجتماعی «محمد چلبی» بوده باشد.

فهرست مطالب کتاب

سخنی با خوانندگان
دیباچه
فصل نخست: نهضت آشنایی ایرانیان با تئاتر و ادبیات نمایشی عثمانی (از آغاز تا پایان عصر قاجار)
فصل دوم: مروری بر تاریخچۀ انتشار کمدی «محمد چلبی» در جهان
فصل سوم: نگرشی بر معرفی کمدی «محمد چلبی»
فصل چهارم: «محمد چلبی» به مثابۀ اثری چندگونه‌ای
فصل پنجم: نگرشی بر ترجمۀ فارسی کمدی «محمد چلبی»
فصل ششم: نکاتی در باب تصحیح و بازچاپ کمدی «محمد چلبی»
فهرست منابع و مآخذ
کمدی «محمد چلبی»