معرفی و دانلود کتاب صوتی چرندیات پست مدرن: سوء استفاده‌ی روشنفکران پست مدرن از علم

معرفی کتاب صوتی چرندیات پست مدرن: سوء استفاده‌ی روشنفکران پست مدرن از علم

در کتاب صوتی چرندیات پست مدرن دانشمندان و فیلسوفان علم، آلن سوکال و ژان بریکمون سوءاستفاده‌ی متفکران پرآوازه‌ی پست مدرن از مفاهیم علمی را افشا می‌کنند. آن‌ها با استفاده از شواهدی علمی، دانش فیلسوف‌هایی چون ژاک لاکان، ژولیا کریستوا، لوسی ایریگاری و ژان بودریار از نظریه‌های علوم طبیعی معاصر را مورد انتقاد قرار می‌دهند.

درباره‌ی کتاب صوتی چرندیات پست مدرن

دهه‌ی 90 میلادی، عرصه‌ی بحث‌های نظری فراوانی در مورد اعتبار ادعاهای علمی متفکران معاصر بود. این بحث‌های دانشگاهی که شالوده‌ی کتاب صوتی چرندیات پست مدرن (Fashionable Nonsense) را ساخته‌اند به «جنگ‌های علمی» معروف شده‌اند. آلن سوکال (Alan Sokal) و ژان بریکمون (Jean Bricmont) به‌عنوان دانشمندانی که حضوری پررنگ در این مناقشات علمی-فلسفی داشته‌اند پست مدرنیسم را به دلیل استفاده‌ی نادرست از مفاهیم علمی فیزیک و ریاضیات و پیچیده‌نویسی عمدی مورد نقد جدی قرار می‌دهند.

واکنش جامعه‌ی علمی به کتاب صوتی چرندیات پست مدرن بسیار دوقطبی بود. پژوهشگران علوم انسانی، آلن سوکال و ژان بریکمون را متهم به نداشتن آشنایی کافی با بافت مباحث پست مدرنیستی و ناتوانی در درک استعاری از کاربست کلیدواژه‌ی علمی می‌کردند. متخصصین علوم طبیعی از طرف دیگر توجه بسیاری به انتقادات مطرح‌شده در کتاب صوتی چرندیات پست مدرن داشتند. شهرت آلن سوکال در جوامع علمی، پیش از انتشار این کتاب و جدا از دستاوردهای او درزمینه‌ی مکانیک آماری و ترکیبات، به خاطر «ماجرای سوکال» یا «شوخی فریب‌دهنده‌ی سوکال» است. او در سال 1996 دست به انتشار مقاله‌ای با عنوان «تجاوز از مرزها: به‌سوی هرمنوتیک دگرگون‌کننده گرانش کوانتومی» زد. این مقاله که پر از لفاظی‌ها و کلمات فلسفی پرطمطراق بود، بدون مشکل و به‌راحتی در نشریه‌ی «متن اجتماعی» دانشگاه دوک منتشر شد. نشریه‌ی متن اجتماعی از منابع تخصصی در زمینه‌های فمینیسم، مارکسیسم، نئولیبرالیسم و پست مدرنیسم محسوب می‌شود. آلن سوکال پس از انتشار مقاله‌اش فوراً نشان داد که متن این مقاله فاقد ارزش علمی و نظری است چراکه به‌جای استدلال‌هایی منطقی، او تنها با استفاده از اصطلاحات روشنفکرانه و فلسفی دبیران نشریه را مرعوب پیچیدگی‌های متن خود کرده است.

آلن سوکال و ژان بریکمون دو بحث متفاوت را به شکلی موازی در کتاب صوتی چرندیات پست مدرن پیش می‌برند. آن‌ها از یک‌سو استفاده‌ی ناکارآمد و لفاظی گروهی از فیلسوف‌های متأخر را مورد نقد قرار می‌دهند و از سوی دیگر ایده‌های نسبی‌گرایی معرفت‌شناختی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های پست مدرنیسم را به چالش می‌کشند. نسبی‌گرایی معرفت‌شناختی نگاهی رایج به علم و دانش در میان متفکران علوم انسانی است؛ آن‌ها دانش مدرن را اسطوره‌ها یا روایت‌هایی می‌دانند که تنها بر اساس ساخت اجتماعی شکل گرفته است. این نگاه به علم در سراسر کتاب صوتی چرندیات پست مدرن مورد انتقاد قرار می‌گیرد. آلن سوکال و ژان بریکمون سعی می‌کنند با ارجاع به دستاوردهایِ مادیِ یافته‌هایِ علمی نشان دهند که خود متفکران پست مدرن درواقع دچار همان متافیزیکی هستند که نفی می‌کنند.

هدف کتاب صوتی چرندیات پست مدرن حمله به فلسفه، علوم انسانی و یا علوم اجتماعی نیست. آلن سوکال و ژان بریکمون بارها تأکید کرده‌اند که نه‌تنها منکر اهمیت علوم انسانی نمی‌شوند بلکه قصد دارند پژوهشگران و دانشجویان علوم انسانی را از گزند چرندیات بی‌پایه و اساس گروه کوچکی از فیلسوف‌های معاصر حفظ کنند. آلن سوکال و ژان بریکمون شیطنت گزنده‌ای دارند و از اصطلاحات فلسفه‌ی پست مدرن و نویسندگان پساساختارگرا برای نقد این تفکرات استفاده می‌کنند. از نظر آن‌ها این باور که پیچیدگی برخی از کتاب‌ها و فیلسوف‌ها به دلیل عمق و پیچیدگی ایده‌های آن‌ها است نیاز به «واسازی» دارد. کتاب صوتی چرندیات پست مدرن درواقع تلاش می‌کند که نشان دهد اگر متنی غیرقابل‌درک به نظر می‌رسد احتمالاً منطقی‌ترین دلیل این خواهد بود که با متنی بی‌معنا یا غیرقابل‌درک روبه‌رو هستیم و نیازی نیست مرعوب زبان و مفاهیم به‌ظاهر پیچیده‌ی نویسندگان این کتاب‌ها شویم. فیلسوف‌های پست مدرنی که در کتاب صوتی چرندیات پست مدرن مورد انتقاد قرار می‌گیرند از نظریه‌پردازهای تأثیرگذار نیمه‌ی دوم قرن بیستم محسوب می‌شوند. انتقادات آلن سوکال و ژان بریکمون به این فیلسوف‌ها پاسخ‌هایی قابل‌تأملی دریافت کرده است.

ژاک لاکان (Jacques Lacan) فیلسوف و روانکاو فرانسوی یکی از کسانی است که در کتاب صوتی چرندیات پست مدرن مورد انتقاد شدید قرار گرفته است. او یکی از برجسته‌ترین روان‌کاوها بعد از فروید محسوب می‌شود که زبان‌شناسی و قوم‌شناسی ساختگرا را وارد مباحث روانکاوی کرده است. نقد آلن سوکال و ژان بریکمون به او به دلیل استفاده از مفاهیم ریاضی در روانکاوی است. ژاک لاکان اصطلاحاتی مانند توپولوژی و نوار موبیوس را وارد مباحث روانشناسی می‌کند و ازنظر نویسندگان کتاب صوتی چرندیات پست مدرن این کار بدون شناخت کافی از فضاهای باز و بسته‌ی ریاضی انجام شده است. بروس فینک (Bruce Fink) به‌عنوان یکی از شارحان ژاک لاکان در آمریکا پاسخی جامع به این نقد داده و استفاده‌ی لاکان از این مفاهیم را کاربرد استعاری آن‌ها در نظر می‌گیرد و معتقد است که نباید اختلاف‌نظر در سبک‌های نوشتاری را به‌مثابه‌ی ناآگاهی یک نویسنده تفسیر کرد.

لوسی ایریگاری (Luce Irigaray) فیلسوف، فمینیست و روانکاو فرانسوی و یکی از شاگردان ژاک لاکان است که به خاطر کتاب «آن اندام جنسی یک اندام نیست» شهرت زیادی بین علاقه‌مندان به مطالعات جنسیت پیدا کرده است. او از اصطلاحات مربوط به مکانیک سیالات و مکانیک جامدات برای توصیف تفاوت‌های جنسیتی استفاده می‌کند. استفاده از مفاهیم مکانیک در نظریات فمینیستی او جایگاه ویژه‌ای دارد و همین مسئله پایه‌ی نقدی است که آلن سوکال و ژان بریکمون در کتاب صوتی چرندیات پست مدرن مطرح کرده‌اند. از نظر لوسی ایریگاری پیش‌فرض‌ها و سوگیری‌های جنسیتی در علومی مانند فیزیک و ریاضی تأثیر زیادی گذاشته است. او از سلطه‌ی ریاضی مردانه و جنسیتی بودن علم صحبت می‌کند. اگرچه این ادعا در جامعه‌شناسی و مطالعات جنسیت پساساختارگرا به‌عنوان گزاره‌ای قابل‌تأمل تفسیر می‌شود اما برای متخصصین علوم طبیعی بسیار بحث‌برانگیز است. آلن سوکال و ژان بریکمون از همین منظر ایده‌های ایریگاری نسبت به تأثیر جنسیت بر نظریات علمی را افراطی و نادرست قلمداد می‌کنند. اندرو میلنر (Andrew Milner) و جف برویت (Jeff Browitt) به‌عنوان نظریه‌پردازان فرهنگی و منتقدین ادبی مخالفت خود با این تفسیر از ایده‌های لوسی ایریگاری را به شکل جالبی مطرح می‌کنند؛ ازنظر آن‌ها آلن سوکال و ژان بریکمون حق دارند از علوم طبیعی در برابر سو استفاده محافظت کنند. آن‌ها تلاش نویسندگان کتاب صوتی چرندیات پست مدرن برای آشکار کردن اشتباهات فیلسوف‌ها در استفاده از مفاهیم علمی را ستودنی می‌دانند، اما باور دارند که نباید تبارشناسی اجتماعی یک گزاره را در تناظر با ارزش صدق آن در نظر گرفت. یعنی نقش جنسیت در توزیع و پرورش یک نظریه‌ی علمی جدا از ارتباط آن نظریه با حقیقت جهان طبیعی است.

به‌جز ژاک لاکان و لوسی ایریگاری، نویسندگان کتاب صوتی چرندیات پست مدرن، ژولیا کریستوا (Julia Kristeva) را به خاطر استفاده از نظریه‌ی مجموعه‌ها، قضیه‌ی گودل و پیوستار در شرح زبان شاعرانه نقد می‌کنند. آن‌ها کاربرد نظریه‌ی نسبیت در جامعه‌شناسی برونو لاتور (Bruno Latour) را بررسی و در شناخت کافی او نسبت به انیشتین و فیزیک کوانتوم تردیدی جدی مطرح می‌کنند. استفاده‌ی ژان بودریار (Jean Baudrillard) از هندسه‌ی نااقلیدسی برای توصیف واقعیت و حاد واقعیت یکی دیگر از مباحثی است که بخش مهمی از کتاب صوتی چرندیات پست مدرن را به خود اختصاص داده است. نظریه‌ی اعداد ترامتناهی و مکانیک کوانتوم و تأثیر آن در فلسفه‌ی ژیل دلوز (Gilles Deleuze) و فلیکس گاتاری (Félix Guattari) هم از تیغ نقد آلن سوکال و ژان بریکمون بی‌نصیب نمانده است. یکی از نقدهای بسیار تند این کتاب به نظریات پل ویریلیو (Paul Virilio)، فیلسوف و برنامه‌ریز شهری است که به‌عنوان «سرعت‌شناس» شهرت دارد. آن‌ها معتقدند پل ویریلیو با وجود ادعای تسلطی بینارشته‌ای بر مسائل مربوط به ارتباط زمان و مکان هنوز درک مناسبی از تفاوت شتاب و سرعت ندارد.

یکی از پاسخ‌های جالبی که کتاب صوتی چرندیات پست مدرن از متفکران و فیلسوف‌های پست مدرن معاصر دریافت کرد مقاله‌ی معروف ژاک دریدا (Jacques Derrida) در نقد این کتاب است. ژاک دریدا به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین و برجسته‌ترین فیلسوف‌های نیمه‌ی دوم قرن بیستم که اهمیت ویژه‌ای بین متفکرین پست مدرن و پساساختارگرا دارد، پس از انتشار کتاب چرندیات پست مدرن مقاله‌ای با نام «سوکال و بریکمون جدی نیستند» را در نشریه‌ی لوموند منتشر کرد. او ماجرای سوکال یا شوخی فریب‌دهنده‌ی سوکال را اتفاقی غم‌انگیز می‌داند چراکه باعث شده نام آلن سوکال به‌جای علم با کلمه‌ی «فریب» گره بخورد. دریدا به خوانندگان خود یادآوری می‌کند که علم و فلسفه مدت‌ها است که در مورد شباهت‌ها و تفاوت‌هایشان در حوزه‌ی معرفت‌شناسی بحث می‌کنند. تأکید آلن سوکال و ژان بریکمون بر فرانسوی بودن بیشتر فیلسوف‌هایی که نقد کرده‌اند مسئله‌ی دیگری است که اعتراض دریدا را برمی‌انگیزد. او چرایی تأکید بر ملیت فیلسوف‌ها و دانشمندان در کتاب صوتی چرندیات پست مدرن را بی‌دلیل و ناشی از رقابت‌های علمی بین متفکرین قاره‌ای و آنگلوساکسون تفسیر می‌کند.

ازنظر آلن سوکال و ژان بریکمون منشأ نگرش‌های پست مدرنیستی را باید تا دیوید هیوم دنبال کرد. ازنظر آن‌ها هرگونه استدلال نسبی‌گرایانه در مورد دانش علمی گذشته ناشی از شکاکیت رادیکالی است که فیلسوف‌های تجربه‌گرا دنبال می‌کردند. ازنظر آن‌ها این جنبه از شکاکیت افراطی است و باید به‌جای شکاکیت هیوم سراغ موضعی مشابه با ایده‌های دکارت برویم. درواقع می‌توان گفت اگرچه کتاب صوتی چرندیات پست مدرن به مباحث فلسفی و علمی قرن بیستم می‌پردازد، اما همچنان درگرو مباحث بین رویکردهای عقل‌گرایانه و تجربه‌گرایانه‌ای است که از دوره‌ی روشنگری موردتوجه دانشمندان و فیلسوف‌ها بوده است.

نسخه‌ی چاپی این کتاب صوتی مناقشه‌برانگیز را عرفان ثابتی به فارسی ترجمه و انتشارات ققنوس منتشر کرده است. نسخه‌ی صوتی آن با صدای تایماز رضوانی و با همت نشر صوتی آوانامه و با همکاری گروه انتشاراتی ققنوس تهیه و تولید شده است. مطالعه‌ی این کتاب با توجه به موج ترجمه‌ی فیلسوف‌های فرانسوی‌زبان به فارسی از اهمیت زیادی برخوردار است. فلسفه‌ی قاره‌ای در جمع‌های روشنفکری فارسی تأثیر پررنگی دارند و توجه به انتقادهایی که در کتاب صوتی چرندیات پست مدرن می‌شود می‌تواند تک‌صدایی در این فضاها را کاهش دهد.

نکوداشت‌های کتاب صوتی چرندیات پست مدرن

• یک کتاب درخشان و سرگرم‌کننده... چرندیات پست مدرن تقلب‌ها را آشکار می‌کند. (نشریه‌ی ادوکیت)

• تخصص ریاضی سوکال و بریکمون به ما اطمینان می‌دهد که این‌ها فیلسوفانی جعلی هستند. (ریچارد داوکینز)

• این کتاب فهرستی هوشیارکننده از حماقت‌های برخی کسانی است که ادعا می‌شود بهترین متفکران زمان ما هستند. (راسل جاکوبی – لوس‌آنجلس ویکلی)

• نقل‌قول‌هایی گسترده از حرف‌های بیهوده‌ی علمی روشنفکران فرانسوی همراه با توضیحات صبورانه‌ای در مورد اینکه چرا این حرف‌ها چرند است. (تامس نیگل)

• سوکال و بریکمون تحلیل انتقادی متفکرانه و سازنده‌ای از مسائل پژوهش‌های تجربی ارائه می‌دهند. این یک همکاری و کمک به‌موقع و قابل‌توجه است. (نوآم چامسکی)

کتاب صوتی چرندیات پست مدرن برای چه کسانی مناسب است؟

کتاب صوتی چرندیات پست‌مدرن برای علاقه‌مندان به شاخه‌های مختلف فلسفه مانند فلسفه‌ی علم بسیار جذاب خواهد بود. کسانی که مسائل مربوط به جامعه‌شناسی، روان‌کاوی و نقد ادبی را دنبال می‌کنند در این کتاب انتقادهای معناداری به فیلسوف‌های موردعلاقه‌ی خود خواهند یافت. اگر نسبت به پیچیدگی مباحث فلسفی اواخر قرن بیستم با تردید نگاه می‌کنید و محکوم به نداشتن درک کافی برای فهمیدن این نظریات می‌شوید می‌توانید پاسخ‌های خوبی برای مقابله با این نگاه‌ها بیابید.

با آلن سوکال و ژان بریکمون بیشتر آشنا شویم

آلن دیوید سوکال (Alan David Sokal) استاد ریاضی و فیزیک در کالج دانشگاهی لندن و دانشگاه نیویورک است. او در سال 1955 در بوستون آمریکا به دنیا آمد و تحصیلات خود در زمینه‌ی ریاضی و فیزیک کاربردی را در دانشگاه هاروارد و پرینستون ادامه داد. شهرت آلن سوکال بیشتر به دلیل ماجرای سوکال و فریب سوکال است. پژوهش‌های علمی او در زمینه‌های نظریه‌ی کوانتوم و نظریه‌ی گراف جبری است. کتاب «فراتر از فریب: فلسفه و فرهنگ (Beyond the Hoax: Science, Philosophy and Culture)» از نوشته‌های دیگر آلن سوکال است که بار دیگر در آن بر اهمیت استفاده از شواهد علمی تأکید می‌کند.

ژان بریکمون متخصص فیزیک نظری و فیلسوف علم که در سال 1952 در فرانسه به دنیا آمده است. او برای مخاطبان غیر دانشگاه بیشتر به‌عنوان یک فعال خردگرا شناخته می‌شود که مباحث مربوط به فیلسوف‌های تحلیلی را دنبال می‌کند. کتاب‌های »امپریالیسم بشردوستانه (Humanitarian Imperialism)» و «فهمیدن مکانیک کوانتومی (Making Sense of Quantum Mechanics)» دیگر نوشته‌های ژان بریکمون هستند که توجه خوانندگان را جلب کرده‌اند.

در بخشی از کتاب صوتی چرندیات پست مدرن می‌شنویم

بگذارید تأکید کنیم که نظریه‌ای نصفه‌نیمه را خواه در فیزیک زیست‌شناسی یا علوم اجتماعی نمی‌توان صرفاً با پوشاندن نمادها یا عبارت‌های کلیشه بر تن آن نجات داد. استانیسلاو اندرسکی جامعه‌شناس این ایده را با طنز همیشگی‌اش توضیح داده است. او می‌گوید دستورالعمل نویسندگی به این سبک و سیاق به یکسان هم آسان است هم مفید. فقط کافی است یک کتاب درسی ریاضی به دست آورید؛ بخش‌های کمتر پیچیده‌ی آن را رونویسی کنید؛ به آثار یکی دو شاخه از علوم اجتماعی ارجاعاتی بدهید بی‌آنکه بی‌خود نگران ارتباط میان این عبارت‌ها و کنش‌های انسانی واقعی باشید. سپس باید برای محصول خود عنوان خوش‌آهنگی انتخاب کنید. عنوانی حاکی از آنکه حل‌المسائل علم دقیق رفتار دسته‌جمعی را یافته‌اید. نقد اندرسکی در اصل معطوف به جامعه‌شناسی کمی آمریکایی بود اما به همان اندازه مناسب برخی متون نقل‌شده در این کتاب است. به‌ویژه آثار لاکان و کریستوا.

بارها از ما پرسیده‌اند: «شما می‌خواهید از حرف زدن فیلسوف‌ها درباره‌ی علم جلوگیری کنید زیرا آن‌ها فاقد تحصیلات علمی رسمی لازم هستند. ولی مگر صلاحیت آن را دارید که درباره‌ی فلسفه حرف بزنید؟» این سؤال نشان‌دهنده‌ی چند بدفهمی است. پیش از هر چیز باید بگوییم که نمی‌خواهیم از حرف زدن کسی درباره‌ی چیزی جلوگیری کنیم. در ثانی ارزش فکری مداخله را محتوای آن تعیین می‌کند نه هویت گوینده، تا چه رسد به مدارک او. سوم اینکه بین ما و آن‌ها نوعی عدم تقارن وجود دارد. ما مدعی قضاوت درباره‌ی روانکاوی لاکان فلسفه‌ی دلوز یا جامعه‌شناسی لاتور نیستیم. ما کار خود را به اظهارنظرهای آن‌ها درباره‌ی علوم ریاضی و فیزیکی یا درباره‌ی مشکلات ابتدائی موجود در فلسفه‌ی علم محدود می‌کنیم.

فهرست مطالب کتاب صوتی