معرفی و دانلود کتاب تفسیر کشاف - جلد 1

معرفی کتاب تفسیر کشاف - جلد 1

کتاب تفسیر کشاف - جلد 1 اثر ابوالقاسم محمود بن عمر بن محمد زمخشری خوارزمی معروف به جارالله، مشتمل بر تفسیر سوره‌های فاتحة‌الکتاب، بقره، آل‌عمران، نساء و مائده است. زمخشری در این تفسیر دو رویکرد عقلی و زبانی را برگزیده و کوشیده است جنبه‌های اعجاز قرآن را به روشنی نشان دهد. مسعود انصاری برای اولین بار این اثر را به زبان فارسی ترجمه کرد.

درباره‌ی کتاب تفسیر کشاف - جلد 1

در علوم قرآنی، برای تفسیر قرآن انواعی قائل شده‌اند؛ مانند تفسیر عقلی، ادبی، فقهی، کلامی، فلسفی، عرفانی و... . از نظر ابن خلدون تفسیر قرآن دو نوع دارد: تفسیر نقلی و تفسیر مبتنی بر علوم زبانی. اعراب، لغت و بلاغت در تفاسیر مبتنی بر علوم زبانی مورد توجه قرار می‌گیرند و کسانی که به این نوع تفسیر همت می‌گمارند، باید با کلام عرب و ظرافت‌های این زبان به‌تمامی آشنا باشند. یکی از دانشمندان مسلمان ایرانی که در دوره‌ی سلجوقیان و سلطان ملک‌شاه می‌زیست و بر علوم قرآنی احاطه‌ای شگفت‌انگیز داشت، ابوالقاسم محمود بن عمر بن محمد زمخشری خوارزمی (Abu al-Qasim Mahmud ibn Umar al-Zamakhshari) نام داشت که به‌خاطر مجاورت طولانی‌مدتش با خانه‌ی خدا، جارالله لقب گرفت. کتاب تفسیر کشاف (Al-Kashshaaf) او با عنوان «الکشاف عن حقایق [غوامض] التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل» (Al-Kashshaaf 'an Haqa'iq at-Tanzil) از مهم‌ترین آثار در تفسیر مبتنی بر علوم زبانی به شمار می‌رود و دانشمندان بسیاری به این کتاب ارجاع داده‌اند.

جارالله زمخشری در 27 رجب 467 قمری در روستای زمخشر خوارزم و در زمان پادشاهی ملک‌شاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام‌الملک به دنیا آمد. او در نوجوانی مانند بسیاری دیگر از طالبان علم، عزم سفر به دیگر شهرها کرد و در یکی از مدارس گرگانج یا جرجانیه مشغول به تحصیل شد. سپس به دیگر شهرهای خراسان بزرگ، ری، بغداد و مکه رفت و در محضر استادان بزرگی چون محمود بن جریر ضبی اصفهانی، ابوالحسن علی بن مظفر نیشابوری، ابومنصر نصر حارثی و ابوسعد شقانی تعلیم دید. معروف است که پای او در راه خوارزم دچار سرمازدگی شد و طبیبان مجبور به قطع آن شدند. بعضی نیز روایت‌ کرده‌اند که زمخشری از چارپایی سقوط کرد و آسیب به پایش آن‌چنان زیاد بود که جز بریدن آن و جایگزین کردنش با پای چوبین، درمان دیگری به نظر نمی‌رسید. شوق او به سفر و کسب علم آن‌چنان زیاد بود که از دست دادن یک پا، خلل چندانی در زندگی او ایجاد نکرد. زمخشری در دوره‌ای به مدتی طولانی در حجاز و مکه اقامت کرد و به این سبب، لقب جارالله به او داده شد. او پس از این دوره، به وطن بازگشت؛ اما شوق عجیبش به دیدن دوباره‌ی خانه‌ی خدا او را واداشت که باری دیگر به مکه برود. جارالله زمخشری بعد از دو سال و چند ماه، تفسیر کشاف را به نگارش درآورد.

اغلب مورخان عقیده دارند که زمخشری در فقه از مذهب حنفی پیروی می‌کرده و در اصول عقاید و کلام، به معتزلیان گرایش داشته است. معتزلیان برخلاف اشعریان برای تفسیر کلام خدا بر عقل‌گرایی تأکید داشتند و آن را بر نقل ترجیح می‌دادند. زمخشری نیز که از متابعان این مکتب کلامی است، فهم کلام الهی را به عقل می‌سپارد و به روایات کمتر توجه می‌کند. از آن‌ جایی که عقاید شیعیان و معتزله در بعضی موارد با یکدیگر شباهتی دارد، علمای شیعه نیز به تفسیر کشاف توجه ویژه‌ای نشان داده‌اند. از دیگر نکاتی که در تفسیر کشاف - جلد 1 به چشم می‌خورد، توجه زمخشری به علوم ادبی و بلاغت در قرآن است. در بسیاری از قسمت‌های تفسیر او به شعر و نثر عربی ارجاع داده می‌شود تا معنای فقط یک واژه مشخص گردد.

تفسیر کشاف با وجود ارجاعات فراوان به آن و اهمیتش در جامعه‌ی اسلامی، تاکنون به زبان فارسی ترجمه نشده بود. مسعود انصاری که خود مترجم قرآن و قرآن‌پژوه است، پس از حدود 9 قرن از تألیف تفسیر کشاف، به ترجمه‌ی این اثر سترگ و بی‌بدیل به زبان فارسی روی آورد. انتشارات ققنوس تفسیر جارالله زمخشری را در 4 جلد به چاپ رسانده است.

نکوداشت‌های کتاب تفسیر کشاف - جلد 1

• تفسیر کشاف یکی از معروف‌ترین و متقن‌ترین تفاسیر اهل سنت است. از منظر نکات ادبی، علی‌الخصوص نکات بلاغی، در میان همه‌ی تفاسیر ممتاز است. مؤلف این تفسیر ملقب به جارالله زمخشری از اکابر علمای اسلام به شمار می‌رود و کتاب‌های بسیاری در ادب، حدیث و موعظه تألیف کرده است. (استاد شهید مرتضی مطهری، کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران»)
• باید مطالعه‌ی کتاب تفسیر کشاف را مغتنم شمرد، چه در انواع فنون زبان دارای شگفتی‌هایی است. (ابن خلدون، تاریخ‌نگار قرن هشتم هجری قمری)
• صرف نظر از گرایش اعتزالی این تفسیر، باید اعتراف کرد که پیش از زمخشری کسی مانند تفسیر کشاف را ننوشته است. هیچ‌کس نتوانسته چون زمخشری جمال قرآن و سحر بلاغت آن را نشان دهد. (محمدحسین ذهبی، استاد دانشگاه الازهر مصر و مؤلف کتاب «التفسیر و المفسرون»)
• کمتر کسی توانسته مانند حافظ لطایف حکمت را با نکات قرآنی درآمیزد. بدون شک کتاب تفسیر کشاف بر اشارات قرآنی حافظ تأثیر داشته است. از جمله در بیت «بخواه دفتر اشعار و راه صحرا گیر / چه جای مدرسه و بحث کشف کشاف است». (علامه محمد قزوینی، مصحح دیوان حافظ)
• با شناختی که از آقای مسعود انصاری دارم، مطمئنم که این کار یکی از نمونه‌های برجسته‌ی ترجمه‌ی یکی از مهم‌ترین کتاب‌های جهان اسلام شناخته خواهد شد و جریان تازه‌ای در ترجمه‌ی عربی به فارسی به راه خواهد انداخت. (کامران فانی، عضو پیوسته‌ی فرهنگستان زبان و ادب فارسی)
• نثر ترجمه‌ی کتاب تفسیر کشاف - جلد 1 عربی‌گرا و عربی‌زدا نیست و بهره‌ای از کهن‌گرایی دارد. (بهاء‌الدین خرمشاهی، قرآن‌پژوه و حافظ‌پژوه)

کتاب تفسیر کشاف - جلد 1 برای چه کسانی مناسب است؟

به باور مترجم کتاب تفسیر کشاف، با وجود تخصصی بودن این کتاب، طیف‌های گوناگونی از جامعه می‌توانند از این اثر گرانقدر زمخشری بهره ببرند.

در بخشی از کتاب تفسیر کشاف - جلد 1 می‌خوانیم

«قوّامون على النساء» با امر و نهى که مى‌کنند بر آنان سرپرستى دارند، چنان که کارگزاران بر رعایا سرپرستى مى‌کنند و از این روى مردان «قوّام» نامیده شده‌اند. و ضمیر در «بَعضَهُم» هم به مردان و هم به زنان برمى‌گردد. یعنى: از آن حیث بر آنان چیره هستند که خداوند برخى از آنان (مردان) را بر برخى دیگر (زنان) مسئولیت بیشترى داده است و این دلیلى است که منشأ استحقاق دلالت فضل است، نه غلبه یافتن و دست داشتن و چیره بودن و زور. در فضل رجال گفته‌اند که از عقل و حزم و عزم و قدرت و [اصولاً از] توانایى نوشتن و... برخوردارند. و سوارکارى و تیراندازى را به نیکویى مى‌آموزند و پیامبران و عالمان نیز از میان آنان برگزیده مى‌شوند و امامت کبرى و صغرى نیز با آنان است، و به جهاد مى‌پردازند، اذان مى‌دهند، سخنرانى مى‌کنند و به اعتکاف مى‌نشینند و در نظر ابوحنیفه تکبیرهاى ایّام تشریق را آنان مى‌گویند، شهادت آنان در حدود و قصاص پذیرفته است، سهم‌الارث بیش‌ترى مى‌برند و در میراث تعصیب با آنان است، تاوان و قسامه و ولایت در نکاح و طلاق و رجوع، اختیار تعدّد زوجات بر عهده‌ی آنان است، نسب به آنان برمى‌گردد و خدا آنان را به ریش و عمامه نیز نواخته است. «وَ بِمَا أنْفَقوُا» و همچنین به سبب اموالى که در ازدواج با آنان از قبیل مهر و نفقه هزینه مى‌کنند.

چنین روایت کرده‌اند، همسر سعد بن ربیع، یکى از سران انصار، از او نشوز و نافرمانى کرد که نامش حبیبه، دختر زید بن ابى‌زهیر بود و شوهرش به او سیلى زد، پدرش او را برداشت و به نزد رسول خدا(ص) برد و گفت: عزیزم را به او داده‌ام و او به دخترم سیلى زده است؟ آن حضرت فرمود: مى‌باید از او قصاص بگیرى. آن‌گاه بود که این آیه نازل شد و پیامبر اکرم(ص) فرمود: «أردنا أمرا و أراد اللّه أمرا، و الّذى أراد اللّه خیرٌ/ ما حکمى را خواستیم و خدا نیز حکمى دیگر را خواسته است، آنچه را که خداى متعال خواسته بهتر است.» و آن‌گاه بود که در این باره حکم قصاص برداشته شد و درباره‌ی حکم آن اختلاف نظر وجود دارد.

فهرست مطالب کتاب

گفتار مترجم
مقدمه‌ی مؤلف
سوره‌ فاتحة الکتاب
سوره‌ بقره
سوره آل‌عمران
سوره نساء
سوره مائده