معرفی و دانلود کتاب صوتی گاه ناچیزی مرگ: رمان درباره‌ زندگانی محی‌الدین ابن عربی

معرفی کتاب صوتی گاه ناچیزی مرگ: رمان درباره‌ زندگانی محی‌الدین ابن عربی

نسخه‌ی صوتی شاهکار محمدحسن علوان منتشر شد! کتاب صوتی گاه ناچیزی مرگ، یک رمان شگفت‌انگیز درباره‌ی یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های عرفان اسلامی، یعنی محی الدین ابن عربی است. با گوش سپردن به این اثر علاوه بر آشنایی با زندگی پرفرازونشیب این انسان والا، بسیاری از وجوه جذاب اندیشه و جهان‌بینی‌اش را نیز فرا خواهید گرفت. این کتاب در سال 2017 جایزه بوکر عربی را برای خالق خود به ارمغان آورد.

درباره کتاب صوتی گاه ناچیزی مرگ:

عرفان اسلامی به عنوان یک دستگاه فکریِ غنی و پربار، از زمان پیدایش خود تا به امروز، انسان‌های بزرگی را به صحنه‌ی تاریخ بشری معرفی کرده است: اشخاصی چون حسین منصور حلاج، عین‌القضات همدانی، روزبهان بقلی، شهاب‌الدین یحیی سهروردی و بسیاری دیگر، که هر یک به نوعی بر گنجینه‌های بینش و معرفت انسانی افزوده‌اند و آموزه‌های گسترده و عمیقشان از مرزهای جهان اسلام نیز فراتر رفته‌ است.

اما در میان این بزرگان، نام دو تن درخششی بس بیشتر از نام‌های دیگر دارد: مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، ملقب به خداوندگار و محی‌ الدین ابن عربی، ملقب به شیخ اکبر. درباره‌ی مولانا و جایگاه والای او در تاریخ اندیشه‌های اسلامی و اهمیت بی‌اندازه‌ی شاهکارش مثنوی معنوی در ادب فارسی، بسیار گفته‌اند و شنیده‌ایم. اما ابن عربی (با صرف نظر از آثار نسبتاً پرتعدادی که در این چند ساله‌ی اخیر درباره‌ی او به انتشار رسیده) در ایران آنقدر که باید و شاید شناخته شده نیست (مسلماً منظورمان در میان عامه‌ی مردم است، نه در میان اساتید و عالمان)؛ و این اندکی جای دریغ دارد، خصوصاً وقتی از تأثیر آثار و اندیشه‌های این عارف بزرگ بر بخش اعظمی از بزرگانِ فرهنگ و ادب پارسی آگاه باشیم. تأثیری که حتی به گمان بسیاری، حافظ نیز از آن برکنار نمانده بوده است.

با این حال، این ناآشنایی با ابن عربی (در مقایسه با گرایش و علاقه‌ی پرشور به مولوی) چندان هم عجیب نیست. زیرا اولاً که آثار او تماماً به زبان عربی نگاشته شده، و خودش نیز پیوند چندان مستقیمی با حوزه‌ی فکری ایرانی نداشته است. (اگرچه بسیاری از بزرگ‌ترین شاگردانش ایرانی و فارسی زبان بوده‌اند). در ثانی، ابن عربی اگرچه اشعار عاشقانه - عارفانه کم نسروده، با این حال غالب کتاب‌هایش را که برخی شمارشان را تا هشتصد عنوان نیز برشمرده‌اند، به نثر نگاشته است؛ آن هم نثری سخت و پرتکلف. پس از این لحاظ به هیچ وجه قابل مقایسه با مولویِ ذاتاً شاعر نیست که سِحر کلامش نه فقط فارسی‌زبانان، بلکه جهانی را مجذوب خود کرده است.

اما با وجود تمام این مسائل و دشواری‌ها، شناخت ابن عربی و امثال او، برای ما ضرورتی تام دارد؛ چه، بسیاری از باورهای نهادینه‌شده در ناخودآگاه فرهنگی‌مان (نه صرفاً در حوزه‌ی مسائل اعتقادی) تأثیرگرفته از اندیشه‌های چنین بزرگانی‌ست. اما از طرفی دیگر، مواجهه‌ی مستقیم با آثار بسیاری از این فیلسوفان و عرفا و حکیمان، کاری بی‌اندازه دشوار می‌نماید. و این امر در برخی موارد حتی درباره‌ی مولوی، شاعر یگانه‌ی پارسی زبان نیز صادق است، تا چه رسد به کسی چون ابن عربی، که آثارش نیز همچون نامش رنگ و بویی غیر ایرانی دارند.

در چنین شرایطی به ارزش کتاب‌هایی نظیر گاه ناچیزی مرگ (Little Death) پی می‌بریم. این اثر که در واقع رمانی در ژانر زندگینامه‌ای است، زندگانی محی الدین ابن عربی را که در آن حوادث غریب و شگرف کم رخ نداده است، توأمان با توضیح اندیشه‌هایش روایت می‌کند؛ بنابراین کتاب گاه ناچیزی مرگ در کنار وجوه داستانی، از سویه‌های نظریِ پررنگی نیز برخوردار است.

درباره‌ی این کتاب البته گفتنی بسیار است، اما بهتر است که مخاطبین را هر چه سریع‌تر به گوش سپردن به خود اثر فرا بخوانیم، و فقط در همین حد اشاره کنیم که آنچه محمدحسن علوان (Mohammed Hasan Alwan) در این رمان انجام داده، به راستی شگفت‌انگیز بوده است. او به خوبی توانسته در مرزی حرکت کند که یک سویش جهان سیال خیال و ادبیات قرار دارد، و سوی دیگرش واقعیت‌های انعطاف‌ناپذیرِ تاریخی؛ چنانچه نتیجه‌ی کارش همان اندازه جذاب از آب درآمده که آموزنده نیز هست.

ابن عربی که بود؟

محیی‌الدین محمّد بن علی بن محمّد بن العربی طائی حاتمی، مشهور به ابن عربی، عارف و فیلسوف مسلمانی بود که 560 هجری قمری، در شهر مرسیه‌ی اندلس، واقع در اسپانیای کنونی که آن زمان زیر نفوذ مسلمانان بود، دیده به جهان گشود. ابن عربی 78 سال بعد، در شهر دمشق رهسپار عالم باقی شد.

او در طول حدود هشت دهه زندگی خود، آثار بی‌شماری نوشت و شاگردان زیادی پرورش داد. مهم‌ترین کتابش را برخی فصوص‌الحکم و برخی دیگر فتوحات مکیه دانسته‌اند. اندیشه‌های ابن عربی ابعاد بسیار گسترده و پیچیده‌ای دارد؛ چنانچه قرن‌هاست تفسیر آنها محل بحث و اختلاف است. با این همه در اینکه او از اصلی‌ترین بانیانِ بسطِ نظریه‌ی وحدت وجود بوده، هیچ‌کس تردیدی روا نداشته است. این نظریه که در تفکر عرفانی بسیار بدان پرداخته شده، ناظر به شیوه‌ی خاصی از تلقی جهان است که در آن تفاوتی ماهوی میان خالق و مخلوق لحاظ نمی‌شود، و به تعبیری، همه‌ی اجزای جهان مادی و روحانی به مثابه‌ی جلوه‌هایی از ذاتِ فراگیر الهی قلمداد می‌شوند.

از دیگر جنبه‌های جذاب و تأثیرگذار، و در نوع خود رادیکال تفکر ابن عربی، بحث وی درباره‌ی ریشه‌های اختلاف ادیان است؛ مسئله‌ای که برای وی به قدری حائز اهمیت بوده که کتاب فصوص خود را با عطف توجه بدان آغاز نموده است. در مورد این مسئله، او بر این باور بود که اختلاف در ادیان عَرَضی است و نه ذاتی. به عبارت ساده، تمام باورهای اعتقادی نشانی از حقیقت را در خود دارند، اما هر یک به شیوه‌ای خاص و متفاوت.

در این باره که آیا ابن عربی صاحب مقام اولیا بوده یا نه، بحث‌های درازی در گرفته است. آنچه مسلم می‌باشد، این است که وی برای خود کراماتی قائل بوده و حتی بسیاری از مکتوبات خویش را مستقیمأ به ذات باری تعالی منسوب می‌داشته است! اما اینکه چنین ادعاهایی تا چه اندازه ریشه در واقعیت داشته، چندان روشن نیست.

زندگی ابن عربی نیز همچون نظام فکری‌اش، سرشار از شگفتی و غرابت است؛ از جمله ماجرای دل باختنش به دختری زیباروی به نامِ «نظام» بسیار شهره است. با این همه از ذکر جزییات بیشتر درباره زندگی ابن عربی صرف نظر می‌کنیم، زیرا در کتاب گاه ناچیزی مرگ به نحوی جذاب و کامل بدان پرداخته شده است.

کتاب صوتی گاه ناچیزی مرگ مناسب چه کسانی است؟

علاقه‌مندان به عرفان اسلامی، دوست‌داران رمان‌های تاریخی - زندگینامه‌ای و دنبال‌کنندگان ادبیات عرب، سه گروهی‌اند که مخاطبین اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهند.

با محمدحسن علوان بیشتر آشنا شویم:

این نویسنده‌ی عربستانی در ریاض زاده شده است. او تحصیلات خود را ابتدا در دانشگاه ملک سعود (در رشته‌ی سامانه اطلاعاتی مدیریتی) پی گرفته، و پس از آن در دانشگاه پورتلند (در رشتهٔ ام‌بی‌ای) ادامه داده است. او در سال 2013 برای رمان «سمور»، تا یک قدمی کسب جایزه‌ی بوکر عربی رفت؛ اما چهار سال بعد بود که توانست آن را از آن خود کند: با رمان گاه ناچیزی مرگ (موت صغیر).

در بخشی از کتاب صوتی گاه ناچیزی مرگ می‌شنویم:

خانه‌ی جدید ما در اشبیلیه کوچک‌تر از خانه‌ای بود که در مرسیه داشتیم. اما تازه‌ساز بود و هوای خوش‌تری داشت. از کوهستان مجاور، صدای زوزه‌ی شغالان، دو خواهر کوچکم را می‌ترساند. اما پدر ایشان را آرام می‌کرد: «زوزه‌ی شغالان تسبیح خداوند است. آیا ذکر نام الهی شما را ترسانده؟» و این چنین ترس را در ایشان می‌کشت.

من آن وحوش همجوار را اولیای الهی می‌دانستم، که صبح و شام، تسبیح‌گویان از حوالی خانه می‌گذرند. اتاق من، اتاق شرقی خانه، برای خفتن جای مناسبی نبود. هر طلوع، خورشید تمام هیکل درخشانش را از پنجره به داخل یله می‌کرد. پهن می‌شد و می‌چسبید به فرش و بستر و دیوارها. تازه همان پنجره هم مشرف به خانه‌ی کوچکی بود که پیرزنی خرفت، تمام روز بر درب آن می‌نشست...

فهرست مطالب کتاب صوتی