معرفی و دانلود کتاب تصویر و کلمه: رویکردهایی به شمایل شناسی

معرفی کتاب تصویر و کلمه: رویکردهایی به شمایل شناسی

کتاب تصویر و کلمه تألیف امیر نصری، به یکی از روش‌های تفسیری تاریخ هنر، یعنی شمایل‌شناسی می‌پردازد و می‌کوشد رویکردهای مهم آن را توضیح دهد. نویسنده‌ی کتاب حاضر ابتدا نظریه‌ی اروین پانوفسکی در باب معنا و محتوای آثار هنریِ تصویری را مطرح می‌کند و در ادامه، رویکردهای شمایل‌شناسی آبی واربورگ، هانس بلتینگ، میکه بال و ژرژ دیدی-اوبرمان را تشریح می‌نماید.

درباره‌ی کتاب تصویر و کلمه

در قرن بیستم نوعی رویکرد تحلیل و تفسیری در مورد هنرهای بصری و تجسمی شکل گرفت که به شمایل‌شناسی یا آیکونولوژی معروف شد. در این روش تفسیرگر، نه به فرم، که به محتوا و معنای اثر توجه می‌کرد و می‌کوشید با کندوکاو در بافت فرهنگی اثر، هم معنای خود آن و هم روابط بینامتنی‌اش با متون سازنده را بیابد. چون تصویر می‌توانست بازتابی سمبلیک از امر فرهنگی و سیاسی یا اجتماعی باشد، مفسر با درک کردن این بازتاب‌ها قادر بود اثر تصویری را رمزگشایی نماید و معانی پنهان و نهایی آن را درک و کشف کند.

پیش از شمایل‌شناسی، رویکرد ساده‌تر و غیرتفسیری‌ای وجود داشت که به نام شمایل‌نگاری یا آیکونوگرافی معروف بود. گرچه ریشه‌های آیکونوگرافی به حدود قرن شانزدهم باز می‌گشت، اما اساساً محصول ابتدای قرن بیستم بود. آبی واربورگ تاریخ‌نگار اولین کسی بود که چنین ایده‌ای را برای تحلیل تاریخ هنر مطرح کرد. پس از او، اروین پانوفسکی، مورخ آلمانی بود که این ایده را تکامل بخشید، دسته‌بندی کرد و تلاش نمود آن را به یک روش علمی در تاریخ هنر بدل سازد.

کتاب تصویر و کلمه تألیف امیر نصری، به همین موضوع می‌پردازد و با محور قرار دادن رویکرد پانوفسکی، می‌کوشد نظریه‌های مهم تاریخ هنرهای تجسمی را تشریح کند. نصری پس از پانوفسکی به سراغ دیگر منتقدین تاریخ هنر می‌رود و نظریه‌های شمایل‌شناسی آن‌ها را توضیح می‌دهد. این نظریات درواقع پاسخی به پانوفسکی بوده‌اند و به نحوی ایده‌های تفسیری او را نقد کرده‌اند.

در روش پانوفسکی از سه سطح معنایی صحبت می‌شود: پیش‌شمایل‌نگاری، تحلیل شمایل‌نگارانه و تفسیر شمایل‌شناسانه. او اعتقاد داشت معنا امری متعیّن و از پیش تعیین‌شده است که در اثر هنری منعکس می‌شود. این دیدگاه البته مورد نقد بسیاری، از جمله آبی واربورگ قرار می‌گیرد که خود پیشگام شمایل‌شناسی و هم‌عصر پانوفسکی بود. واربورگ با رد کردن آن نظریه، به والتر بنیامین و ایده‌ی دیالکتیک تصویری او نزدیک می‌شود. درواقع نوعی شمایل‌شناسی دیالکتیکی را مطرح می‌کند.

پانوفسکی و واربورگ با وجود نقدهایی که به یکدیگر داشتند، اما موفق شدند شمایل‌شناسی را از دانشی ساده به معرفتی هرمنوتیکی تبدیل سازند، آن را تا حد زیادی گسترش دهند و با علوم دیگری همچون روان‌شناسی، فلسفه، الهیات و نقد ادبی ترکیب کنند. امیر نصری در فصل دیگر کتاب تصویر و کلمه، به سراغ هانس بلتینگ می‌رود که معتقد بود درک و دریافت تصویر صرفاً با پیدا کردن پیام به دست نمی‌آید، بلکه به تأسی از سنت انسان‌شناسی فلسفی، این امر را به تصویر، جسم و رسانه مرتبط می‌دانست. رویکرد بلتینگ به شمایل‌شناسی نگاه خیره معروف شد.

میکه بال دیگر نظریه‌پردازی است که امیر نصری از او صحبت می‌کند و نظریه‌ی شمایل‌شناسی او را مطرح می‌نماید. بال که به نامتعین بودن معنای تصاویر اعتقاد داشت دقیقاً در نقطه‌ی مقابل پانوفسکی قرار می‌گیرد. او با اتخاذ دیدگاهی نزدیک به ژاک دریدا چنین مطرح می‌کند که یک تصویر می‌تواند حامل چندین معنای متفاوت باشد. نصری فصل پایانی کتاب را به شیوه‌ی ژرژ دیدی-اوبرمان اختصاص می‌دهد که کاملاً تحت تأثیر روان‌شناسی فروید بود و از تکنیک‌های تفسیر خواب فروید، برای تحلیل تصاویر بهره می‌برد.

کتاب تصویر و کلمه را نشر چشمه ذیل مجموعه‌ی درباره‌ی هنر به چاپ رسانده است.

کتاب تصویر و کلمه برای چه کسانی مناسب است؟

این اثر به پژوهشگران تاریخ هنر و دانشجویان رشته‌ی فلسفه‌ی هنر توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب تصویر و کلمه: رویکردهایی به شمایل شناسی می‌خوانیم

در نظر بلتینگ، روایت غالب تاریخ هنر که از دوران رنسانس (کتاب زندگی هنرمندان جورجیو وازاری) پدید آمد محدودیت‌های بسیاری دارد. تاریخ هنر به این معنا برداشت خاصی از آثار تصویری دارد و درصدد است که این آثار را صرفاً با نگرشی استتیکی بنگرد. در این نگرش، تصاویر به ابژه‌هایی استتیکی مبدل می‌شوند و ما هر تصویری را که در این دایره‌ی محدود نگنجد از مطالعات تاریخ هنر کنار می‌نهیم. این نحوه‌ی نگرش همچنان‌که در ادامه خواهد آمد، مولود نگرش خودآیین به آثار هنری است. در این نحوه‌ی نگرش به آثار تصویری (و هنری) که برخاسته از سیطره‌ی تفکر سوبژکتیو در عصر جدید است معنای فرهنگی تصاویر به چالش کشیده می‌شود و مورد بی‌اعتنایی قرار می‌گیرد. آبی واربورگ و مورخان هنرِ وابسته به مکتب واربورگ پیش از بلتینگ متوجه این محدویت‌ها شده بودند. به نحوی که واربورگ تلاش می‌کرد که تحلیل آثار هنری (از جمله آثار رنسانسی و آثار سرخ‌پوستان) در مطالعات تاریخ هنر را به جانب تاریخ فرهنگ سوق دهد یا مثلاً شاگردان وی، از جمله ادگار ویند، از مفهوم علم فرهنگ به جای تاریخ هنر سخن می‌گفتند. با مکتب واربورگ، از آغاز سده‌ی بیستم، تلاش‌هایی برای تبدیل تاریخ هنر به تاریخ تصویر آغاز شده بود.

بلتینگ با توجه به این زمینه و همچنین سنت انسان‌شناسی فلسفی به مطالعه‌ی تصویر از دریچه‌ی محدودیت‌های روایت غالب تاریخ هنر می‌پردازد. از دیدگاه او، پرسش از چیستی تصویر مستلزم یک رویکرد انسان‌شناسانه است، چرا که تصویر در نهایت به یک تعریف انسان‌شناسانه می‌انجامد. انسان‌شناسیِ مورد‌نظر بلتینگ، برخلاف سنت انسان‌شناسی پوزیتیویستی، کاملاً برخاسته از سنت انسان‌شناسی فلسفی آلمانی و به‌ویژه دیدگاه‌های کانت است.

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار
کلمه‌ها و تصویرها: اروین پانوفسکی
محتوای تصاویر
تاریخچه‌ی مطالعات شمایل‌نگارانه و شمایل‌شناسانه
میراث هنر رنسانس در مطالعه‌ی تصویر
مراتب خوانشِ تصویر
پانوفسکی در هجوم منتقدان
اطلسِ تصاویر: آبی واربورگ
شمایل‌شناسی دیالکتیکی
دگردیسی تاریخ هنر به تاریخ تصویر
تاریخ هنر به منزله‌ی رشته‌ای پاتولوژیک
مموزینه
تثلیثِ تصویر، جسم و رسانه
هانس بلتینگ
انسان‌شناسی تصویر
تصویر، جسم و رسانه
تجسم، جان‌بخشی و نگاه
شمایل‌شناسی جدید
نافِ تصویر: میکه بال
تاریخ هنر و مسئله‌ی معنا
گرده‌افشانی معنا
نافِ تصویر
پیش‌متن
ترجمه‌پذیری اثر
نقل‌قول
ناشمایل‌شناسی: ژرژ دیدی اوبرمان
ستایش لکه‌ها
نا‌هم‌زمانی تصاویر
سیمپتوم به منزله‌ی شکاف
ارزش انسان‌شناختی و هرمنوتیکی تصاویر
مواجهه با تصاویر
ازاله‌ی تصاویر
پیوست: پرسش از امکانِ بازنمایی
منابع
نمایه