معرفی و دانلود کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی: مجموعه مقاله

معرفی کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی: مجموعه مقاله

ساخت‌گرایی و پساساخت‌گرایی دو جریان مهم فکری بودند که در طول سده‌ی بیستم، پژوهش‌ها در علوم انسانی را به شدت تحت تأثیر خود قرار دادند. در کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی مخاطب گزیده‌ای از مقالات مهم و جریان‌سازی خواهید بود که توسط متفکران ساختارگرا و پساساختارگرا (از جمله سوسور، یاکوبسن، بارت و دریدا) به نگارش درآمده‌اند.

درباره کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی

کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی مجموعه‌ای متشکل از چهارده مقاله‌ی مهم و جریان‌ساز است که جملگی توسط متفکرانی طراز اول به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند. از میان این متفکران می‌توان به نام‌های آشنایی چون فردینان دو سوسور (Ferdinand de Saussure)، رومن یاکوبسن (Roman Jakobson)، ژرار ژنت (Gérard Genette)، رولان بارت (Roland Barthes)، ژاک دریدا (Jacques Derrida)، ویکتور اشکلوفسکی (Viktor Shklovsky) و تزوتان تودورف (Tzvetan Todorov) اشاره کرد. ویژگی مشترک مقالات گردآمده در کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی این است که همگی آن‌ها به لحاظ نظری به یکی از دو جریان فکری ساختارگرایی و پساساختارگرایی وابسته‌اند. اگرچه، هر یک از مقالات کتاب به نحوی از انحاء و از منظری خاص به بحث در باب موضوعات مطرح در دو مکتب نامبرده پرداخته است.

ساختارگرایی نامِ جنبش فکری وسیع و پردامنه‌ای است که بر حوزه‌های مختلفی از جمله زبان‌شناسی، اسطوره‌شناسی، نقد و مطالعات ادبی، روانشناسی و حتی علوم اجتماعی و سیاسی تأثیر گذاشته است. بسیاری از برجسته‌ترین متفکران و فیلسوفان سده‌ی بیستم، صریحاً خود را پیرو مکتب ساختارگرایی می‌دانستند که از آن جمله‌اند تزوتان تودورف و کلود لوی استروس. متفکران مهمی (از جمله رولان بارتِ فرانسوی) نیز بوده‌اند که اگرچه از ساختارگرا نامیدن خود اجتناب می‌نموده‌اند، به گواه گرایش‌های فکری و نظریِ مشهود در آثارشان، با ساختارگرایان اشتراکات فکری بسیاری داشته‌اند.

اولین مقاله‌ی کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی محصول قلم فردینان دو سوسور، زبان‌شناس و فیلسوف سوئیسی است. سوسور را پدر زبان‌شناسی نوین می‌دانند. اگر آرای بدیع و انقلابی او در حوزه‌ی زبان‌شناسی نبود، بی‌گمان جریان ساختارگرایی هرگز به منصه‌ی ظهور نمی‌رسید؛ چنان‌که علمِ موسوم به «نشانه‌شناسی» نیز تأسیس نمی‌شد.

سوسور نخستین متفکری بود که صریحاً از «نشانه‌های قراردادی» در زبان سخن به میان آورد و روش‌شناسی علمی و سیستماتیک را در حوزه‌ی بررسی زبان باب کرد. به باور سوسور، زبان از مجموعه‌ای از نشانگان تشکیل شده که به امور عینی و ذهنیِ معینی ارجاع می‌دهند. اصلی‌ترین، بدیهی‌ترین و عام‌ترین ویژگی این نشانگان، قراردادی بودنِ آن‌هاست. بدین معنا که نشانه‌های زبانی، از جمله واژگان که سوسور آن‌ها را «دال‌ها» می‌نامد، هیچ ارتباط درونی و ذاتی‌ای با آنچه بدان‌ها ارجاع می‌دهند (در زبان سوسور: مدلول‌ها) ندارند. بلکه بنا بر قراردادی که میان کاربران یک زبان شکل گرفته، دال‌هایی معین مدلول‌هایی معین را بازنمایی می‌کنند. رابطه‌ی دال و مدلول، چنان‌که سوسور به خوبی در نخستین مقاله‌ی کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی شرح می‌دهد، رابطه‌ای سیّال و متغیر است و می‌تواند طی زمان دستخوش تغییر و تحول گردد.

سوسور، جز آنچه به اختصار گفتیم، بسیاری مفاهیم و مفروضات نوآورانه‌ی دیگر را نیز ابداع کرد. جملگی این فرضیه‌ها، بعدها منبع الهام متفکرانی شدند که جریان‌های ساختارگرایی و پساساختارگرایی را به راه انداختند.

ساختارگراها، به پیروی از سوسور، نگاهی سیستماتیک به زبان دارند. آن‌ها زبان را نظامی از نشانه‌ها تلقی می‌کنند که در دل یک ساختار منسجم با یکدیگر رابطه دارند. همین رابطه‌ی سیستماتیک است که معناداریِ زبان را ممکن می‌کند. تلقی ساختارگرایانه، چنان‌که گفتیم، جز زبان‌شناسی در حوزه‌های متعددی از جمله نقد ادبی، اسطوره‌شناسی و روان‌شناسی نیز متداول است. یک ساختارگرا، در هر حوزه‌ای که فعالیت کند، موضوعِ پژوهش خویش را به مثابه‌ی ساختاری منسجم و قابل فهم درک می‌کند. برای مثال، رولان بارت به عنوان یک نظریه‌پرداز ادبی، به وجود ساختارهایی باور داشت که متن ادبی را برمی‌سازند و انسجام آن را ممکن می‌کنند. به زعم او، وظیفه‌ی منتقد، کشف همین ساختارهاست.

پساساختارگرایان، اگرچه بسیاری از مفروضات ساختارگرایان را می‌پذیرند، با اصلی‌ترین باور آن‌ها که همانا نظام‌مندی پدیدارهای زبانی است، همدلی ندارند. به عنوان نمونه، ژاک دریدا، به عنوان یکی از برجسته‌ترین چهره‌های جنبش پساساختارگرایی، بر این باور بود که دوگانه‌ی دال/مدلولِ سوسور و اعتقاد او مبنی بر تقلیل‌پذیریِ زبان به این دوگانه، عامل بدفهمی‌های بسیاری در متفکران بعدی شده است. اغراق نیست که بگوییم مهم‌ترین آثار دریدا در حوزه‌ی زبان‌شناسی، برای مقابله با همین بدفهمی‌ها به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند.

به هر رو، از توضیحات فوق پیداست که کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی اثری خواندنی برای آشنایی با منابع دست‌اول در حوزه‌ی ساختارگرایی و پساساختارگرایی است.

یکی از مقالات مهم و خواندنی این کتاب، «وجه غالب» نام دارد. این مقاله که توسط رومن یاکوبسن به نگارش درآمده، این مسئله را که وجه ممیزه‌ی متن ادبی چیست بررسی می‌کند. مطابق آرای یاکوبسن، اثر ادبی را میزان ادبیت آن تعیین می‌کند. اما ادبیت چیست و مهم‌تر از آن، چگونه قابل اندازه‌گیری است؟ پاسخ یاکوبسن به این پرسش یکی از درخشان‌ترین نوآوری‌ها را در زمینه‌ی نظریه‌ی ادبی رقم زده است.

کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی توسط انتشارات سوره‌ی مهر در اختیار شما قرار گرفته است.

کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی مناسب چه کسانی است؟

مطالعه‌ی اثر حاضر را به دو گروه از مخاطبین توصیه می‌کنیم: علاقه‌مندان به علم زبان‌شناسی و دوست‌داران حوزه‌ی نظریه‌ی ادبی.

در بخشی از کتاب ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی: مجموعه مقاله می‌خوانیم

در اغلب علوم، مسئله واحدها اصلاً مطرح نمی‌شود، زیرا واحدها از پیش تعیین شده‌اند. برای مثال، واحد مورد نظر در جانورشناسی، جانور است که از همان لحظه نخست خود را می‌نمایاند. علم نجوم نیز با واحدهایی به نام ستاره سر و کار دارد که جایشان با یکدیگر فرق می‌کند. شیمی‌دان نیز می‌تواند ماهیّت و ترکیب بیکرومات پتاسیم را مورد تحلیل قرار دهد، بدون آنکه لحظه‌ای به خودْ این تردید را راه دهد که آیا این ترکیب تعریف دقیقی دارد یا نه.

وقتی دانشی از واحدهای ملموسی برخوردار نیست که بی‌درنگ قابل تشخیص باشند، به این علت است که آن‌ها واحدهای اصلی آن علم نیستند. برای مثال، واحد تاریخ چیست؟ فرد، دوره یا ملت؟ ندانستن آن هم اهمیتی ندارد، زیرا بدون تشخیص این واحد نیز می‌توان به بررسی تاریخ پرداخت.

ولی همان‌گونه که بازی شطرنج به ترکیب بازی مهره‌ها وابسته است، زبان نیز ویژگی نظامی را دارد که دقیقاً بر تقابل واحدهای ملموس خود بنیاد یافته است و به این ترتیب، نه می‌توان از تشخیص این واحدها سر باز زد و نه بدون یاری ‌گرفتن از آن‌ها گامی برداشت. از سوی دیگر، مرزبندی این واحدها آن‌چنان مسئله پیچیده‌ای است که باید پرسید آیا این واحدها واقعاً وجود دارند یا نه.

بنا‌بر‌این، زبان از این مشخصه شگفت و برجسته برخوردار است که جوهرهای از پیش تعیین شده و ملموسی را عرضه نمی‌دارد. با این حال، نمی‌توان در وجود چنین واحدهایی شک کرد و در این موضوع تردید داشت که عملکرد آن‌ها باعث آفرینش زبان می‌شود. بدون تردید این همان مشخصه‌ای است که زبان را از تمامی نظام‌های نشانه‌شناختی دیگر متمایز می‌سازد.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مبانی ساخت‌گرایی در زبان‌شناسی. فردینان دو سوسور؛ برگردان: کورش صفوی
هنر به مثابه فن. ویکتور اشکلوفسکی؛ برگردان: فرهاد ساسانی
نقش زیبایی‌آفرینی، هنجار، ارزش، به مثابه واقعیت‌های اجتماعی. یان‌مو کاروفسکی؛ ترجمه بهروز محمودی بختیاری
زبان‌شناسی و شعرشناسی. رومن یاکوبسن؛ ترجمه کورش صفوی
وجه غالب. رومن یاکوبسن؛ برگردان: بهروز محمودی بختیاری
قطب‌های استعاره و مجاز. رومن یاکوبسن؛ برگردان: کورش صفوی
واج‌شناسی، شعرشناسی و نشانه‌شناسی. ریچارد برادفورد؛ برگردان: آزیتا افراشی
ساخت‌گرایی و نقد ادبی. ژرار ژنت؛ برگردان: محمود عبادیان
تعریف شعرشناسی. تزوتان تودورف؛ برگردان: فرزان سجودی
علم در برابر ادبیات. رولان بارت؛ برگردان: آزیتا افراشی
مرگ مؤلف. رولان بارت؛ برگردان: فرزان سجودی
اس/ زد. روزالیند کوارد و جان الیس؛ برگردان: فرزان سجودی
دریدا و مفهوم «نوشتار». ریچارد هارلند؛ برگردان: فرزان سجودی
ساختار، نشانه و بازی در گفتمان علوم انسانی. ژاک دریدا؛ برگردان: فرزان سجودی
نمایه