معرفی و دانلود کتاب تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده: کتاب سوم مجموعه سیر تفکر معاصر

معرفی کتاب تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده: کتاب سوم مجموعه سیر تفکر معاصر

در بین نویسندگانی که تاریخ روشنفکری ایران را بررسی کرده‌اند، محمد مددپور یکی از چالش‌برانگیزترین روایت‌ها را ارائه کرده است و در اثر خود، کتاب تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، نقدی بر اندیشه‌های آخوندزاده ارائه کرده که در عین انتقال اطلاعات بسیار به مخاطب، گاه به روایت اعتقادی طعنه هم می‌زند و شاید در برخی جهات از تعادل خارج شود. به هر روی، نویسنده در جلد سوم این مجموعه تلاش کرده تا از نقطه نظر آخوندزاده به تجدد و دین گریزی بپردازد.

درباره‌ی کتاب تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده

بسیاری از افراد در طول تاریخ معاصر به روشنفکران، تجددگرایان یا منورالفکران تاخته‌اند و تجدد را برخلاف هویت ایرانی اسلامی دانسته‌اند و دلیل شکست تجدد در ایران را همین موضوع می‌دانند نه دخالت‌هایی که در این مسیر صورت گرفته است. در بین آثاری که غرب زدگی، تجدد و روشنفکران را آماج حملات خود قرار داده‌اند شاید یکی از مهم‌ترین کتاب‌ها را نه به دلیل روایات و تحلیل‌های قوی بلکه به دلیل نوع نقد صریح و سخت‌گیرانه بتوان کتاب تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، به قلم محمد مددپور دانست.

در این کتاب، محمد مددپور به بازخوانی انتقادی اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده می‌پردازد؛ چهره‌ای که اغلب از او به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران تجددطلبی ایرانی یاد می‌شود، اما محمد مددپور او را بیشتر یک روشنفکر معارض با سنت دینی و فرهنگی ایران می‌داند تا یک مصلح اجتماعی و فرهنگی. در این اثر، محمد مددپور با نثری صریح و اغلب خشم‌آلود، به گفته‌ی خود تلاش کرده است سیمای واقعی‌تر و کمتر اسطوره‌ای‌شده از آخوندزاده ترسیم کند، اما درواقع چهره‌ای که او از آخوندزاده ترسیم می‌کند، درگیر نفی هویت دینی و تمجید بی‌پرده از مدرنیته‌ی غربی است.

محمد مددپور، بر خلاف بسیاری از پژوهشگران که آخوندزاده را صرفاً در چهارچوب تلاش برای نوسازی نظام فرهنگی ایران تحلیل می‌کنند، از دید خود وارد لایه‌ها پنهانی‌تر و ایدئولوژیک‌تر شده است. او معتقد است که نقد آخوندزاده به سنت، بیشتر از آنکه مبتنی بر یک رویکرد تاریخی-تحلیلی باشد، برخاسته از یک گسست عاطفی با جهان دینی است؛ گسستی که بعدها در نحوه‌ی برخورد بسیاری از روشنفکران نسل بعدی با دین نیز تکرار شد.

ساختار کتاب تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده که جلد سوم از سیر تفکر معاصر است، از چندین فصل تشکیل شده که در آن‌ها با استناد به آثار مکتوب آخوندزاده، نامه‌ها، نمایشنامه‌ها و حتی تفسیرهای کمتر خوانده‌شده، از خواننده می‌خواهد یک بازنگری جدی نسبت به جایگاه این متفکر روشنفکر در جایگاه او در تاریخ تفکر دینی داشته باشد. محمد مدد پور در این جلد، علاوه بر تعریف مفاهیم کلیدی مانند «تجدد»، «روشنگری شرقی» و «تضاد سنت و مدرنیته»، سعی می‌کند نشان دهد که چطور طرح‌های شبه‌اروپایی آخوندزاده در نهایت با روح تاریخی و فرهنگی ایران بیگانه بوده است.

البته که در بعضی جهات می‌توان بیگانگی آخوندزاده با فرهنگ سنتی را تأیید کرد، بااین‌حال او در این مسیر، نه می‌کوشد تا حتی یک تعادل ظاهری ایجاد کند و نه تلاشی برای تلطیف فضای انتقادی دارد؛ بلکه با تمام قوا، تصویری انتقادی و گاه گزنده از جریان روشنفکری ضددینی ترسیم می‌کند، جریانی که به‌زعم او، از همان ابتدا پایه‌های خود را بر نفی هویت دینی و فرهنگ سنتی استوار کرده است.

در نهایت، کتاب تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده به قلم محمد مددپور، به گفته‌ی خود فراتر از یک تحلیل تاریخی ساده، تلاش می‌کند تا به عمق تضادها و تناقضات بنیادینی بپردازد که روشنفکران معاصر با آن دست به گریبان بوده‌اند. البته بیشتر نقدی سخت‌گیرانه به میرزا فتحعلی آخوندزاده و جریان روشنفکری متأثر از او و فراتر از آن پرداختن به منازعه دین، سنت و مدرنیته است. این کتاب توسط انتشارات سوره مهر وابسته به حوزه هنری منتشر شده است.

کتاب تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب برای کسانی که نسبت به تجدد و جریان‌های روشنفکری معاصر دید انتقادی دارند، انتخاب مناسبی است و همان چیزی را می‌خوانند که دوست دارند بخوانند و مطابق با عقیده آن‌هاست. همچنین این کتاب برای خوانندگانی که می‌خواهند پشت پرده‌های نقد روشنفکری در ایران را بهتر بشناسند، مفید خواهد بود.

در بخشی از کتاب تجدد و دین زدایی در اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده: کتاب سوم مجموعه سیر تفکر معاصر می‌خوانیم

درک این نکته اساسی در حکمتِ تاریخ ضروری است که مفاهیم تاریخی همواره مبتنی بر صُور نوعی، تاریخی است، به تعبیر عرفانی، مفاهیم تاریخی همواره مبتنی بر تجلی معانی و اسمای الهی در ادوار تاریخی‌اند. هر گاه این صورت نوعی یعنی اسما تغییر کند، معانیِ این گونه مفاهیم نیز تغییر می‌کند. از اینجا دین نیز بنا بر معنا و صورتِ تاریخی، مفهومی تاریخی پیدا می‌کند. اکنون در دوره‌ای خاص از ادوار تاریخی به سر می‌بریم که دین مفهومی خاص خود دارد. این دوره از رنسانس آغاز شده است، از اینجا مفاهیم جدید دینی ریشه در اومانیسم پیدا کرده است. در باب مسیحیت، مفهوم تاریخی آن از یک‌سو به اومانیسم رجوع پیدا کرده و از سوی دیگر با غایات نهضت رفرماسیون یا اصلاح دینی تناسب دارد که از اقتضاییات ظهور صورت نوعی، تاریخ جدید است. در این دوره تفکر سکولر دنیوی و منوّرالفکری صورت غالب است و در نتیجة‌ آن کلیسا و حکومت از یکدیگر جدا شده و مناسبات کلیسایی از بنیاد دگرگون می‌شود.

با شروع این دوره اصولاً دین حقیقت خویش را از دست می‌دهد و یا نسبت به مفهوم کهن خود نیز در جدال و تنش می‌افتد. دین مُبدّل به امری شخصی شده و وجدان انسانی ملاک عمل می‌گردد. مؤمنینی نیز که خود در جریان سکولره‌شدن تغییر صورت داده‌اند، باطناً قائم به خویش شده و مانند دوران قدیم احساس وابستگی به کلیسا نمی‌کنند. هویت کلیسایی که بر اساس اتحاد مؤمنین استوار بود، با وجهه نظر جدیدی مورد پرسش و تعرض قرار می‌گیرد. پس در اینجا اصالت بشر بر کلیسا حکم می‌راند و دین اومانیستی به پیدایی می‌آید. بدین ترتیب کلیسایی که مؤمنان مسیحی پس از ظهور مسیحیت و در سرتاسر قرون وسطی در آن سکنی گزیده بودند و ماورای آنان بود، فرومی‌پاشد و با فروپاشی کلیسا، تدّین، بیشتر به یک امر شخصی و قلبی تبدیل می‌گردد.

فهرست مطالب کتاب

درآمد
فصل اول: زندگی آخوندزاده و آثار او و مطالعات دیگران دربارة آخوندزاده
1: حیات فکری و اجتماعی آخوندزاده
2: نکاتی از آثار نویسندگان دربارة آخوندزاده و منابع تحقیق
3: سه مرحله؛ از دین تا الحاد
فصل دوم: اصلاح دین از طریق تمثیلات
1: آغاز نمایشنامه‌نویسی جدید در جهان اسلام
2: نمایشنامه مُلّا ابراهیم خلیل کیمیاگر
3: نمایشنامه موسی ژوردان حکیم نباتات و درویش مستعلی‌شاه جادوگر ایرانی مشهور
4: نمایشنامه وزیر خان لنکران
5: نمایشنامه خرس قولدورباسان(دزدافکن)
6: نمایشنامة مرد خسیس
7: نمایشنامه وکلای مرافعه تبریز
8: حکایت یوسف‌شاه سراج یا ستارگان فریب خورده
فصل سوم: اصلاح دین از طریق تغییر الفبای اسلام
1: اصلاح زبان
2: آغاز طرح اصلاح زبان آخوندزاده
3: انگیزة ثانوی آخوندزاده در اصلاح خط
4: آخرین طرح اصلاحی الفبا و شکست آن
5: پایان کار الفبای جدید آخوندزاده
فصل چهارم: آغاز اصلاح دین از طریق پروتستانتیسم اسلامی
1: اصلاح دین
2: پروتستانتیسم اسلامی در قلمرو سیاست
3: خودآگاهی نفسانی قومی
فصل پنجم: مبانی پروتستانتیسم اسلامی
1: مفهوم پروتستانتیسم اسلامی و فیلسوف
2: دین و فلسفه در اسلام و غرب
3: منابع فلسفی و روش راسیونالیستی و تحصّلی آخوندزاده
فصل ششم: دین طبیعی
1: خداشناسی و مذهب اصالت وحدت موجود مادی
2: روح و موجودات غیبی
3: اخلاق و حیات غیر دینی آزاد از معانی ماورای طبیعی
فصل هفتم: پروتستانتیسم در اصول عقاید اسلام و شیعه
1: ریشه‌های پروتستانتیسم اسلامی در نظر آخوندزاده
2: موارد نقد پروتستانی آخوندزاده
3: شبهه در حکمت بالغه الهی
4: نبوت و وحی، نبوت و رسالت
5: دروغ زنی دربارة پیامبر اسلام (ص)
6: توهمات آخوندزاده درباره‌ی حجاب و تعدد زوجات پیامبر اسلام (ص)
7: امام زمان (عج) و نایبان خاص
8: عقاید شیخیه و بابیه
9: تعزیه و شبیه‌خوانی و عزاداری
فصل هشتم: پروتستانتیسم در احکام شریعت
1: عبادات
2: حج، خمس، زکات، نماز و روزه
فصل نهم: سیر تکوینی فقه و نقد آن
1: فقه و سیر تکوینی آن
2: فقه سیاسی
فصل دهم: پاسخ به شبهات پروتستانی کمال‌الدوله
فصل یازدهم: آخرین کلام