معرفی و دانلود کتاب روانشناسی تمامیت خواهی: توتالیتاریسم در خلا شکل نمی‌گیرد

معرفی کتاب روانشناسی تمامیت خواهی: توتالیتاریسم در خلا شکل نمی‌گیرد

ماتیاس دسمت در کتاب روانشناسی تمامیت خواهی به بررسی و تحلیل سیستم‌های توتالیتر می‌پردازد و می‌کوشد دلایل روانشناختی و اجتماعی بروز و ظهور این پدیده‌ی هولناک را توضیح دهد. دسمت با تأکید بر اینکه تمامیت خواهی نه محصول تصادف تاریخی، که پیامد تفکر مکانیستی و مادی‌گراست، نشان می‌دهد که چطور اتکای صرف به قدرت عقلانیت و توهم نسبت به آن، باعث شکل‌گیری توده‌ها می‌شود و نهایتاً به این نوع دیکتاتوری منتج می‌گردد.

درباره‌ی کتاب روانشناسی تمامیت‌خواهی

در قرن بیستم نوعی دیکتاتوری جدید ظهور کرد که از انواع کلاسیکش به‌مراتب خطرناک‌تر و قدرتمندتر بود. شوروی کمونیستی و آلمان نازی مصداق تام و تمام این دیکتاتوری جدید بودند. حکومت‌هایی که قاتل میلیون‌ها نفر شدند و اجازه‌ی نفس کشیدن به مخالفی را نمی‌دادند. هانا آرنت از اولین اندیشمندان و فیلسوف‌هایی بود که این مدل را تمامیت‌خواهی نامید. او در کتاب مهم و معروفش، توتالیتاریسم، عناصر و ویژگی‌های این نوع حکومت را توضیح داد. اما پرسش مهم این بود که آیا با از بین رفتن این دو حکومت، تمامیت‌خواهی هم از بین رفت؟ سال‌ها بعد، ماتیاس دسمت (Mattias Desmet)، روانشناس بالینی و استاد دانشگاه، همین مسئله را دست‌مایه‌ی تحقیقاتش قرار داد و کوشید توتالیتاریسم مدرن را توضیح دهد. او در کتاب روانشناسی تمامیت‌خواهی (The Psychology of Totalitarianism) به این موضوع اشاره می‌کند که احتمالاً دیگر شاهد ظهور دیکتاتورهایی مثل هیتلر یا استالین نخواهیم بود، بلکه تمامیت‌خواهی جدید در فرم‌های دیگری مثل بوروکراسی و تکنوکراسی ظهور خواهد کرد. به تعبیر او، ما حالا با شخص دیکتاتور طرف نیستیم، بلکه با یک سیستم توتالیتر مواجهیم که در سرکوب و جنایت دست‌کمی از اوباش نازی و بلشویک ندارد. این سیستم سرکوبگر به اشکال جدیدتری فضای خصوصی و عمومی را کنترل می‌کند، دگراندیش و دگرباش‌ها را حذف می‌کند یا تغییرات اقلیمی را زیر سؤال می‌برد.

توتالیتاریسم از کجا می‌آید؟ این اولین پرسشی بود که ماتیاس دسمت با آن روبرو بود. او به این نکته اشاره دارد که تمامیت‌خواهی اساساً پدیده‌ای معاصر است و در قرن بیستم به وجود آمده. یعنی حتی مخوف‌ترین دیکتاتوری‌های قرون گذشته و ظالم‌ترین حاکمان قرون‌وسطی هم به پلیدی این رهبران جدید نبودند. به‌عنوان نمونه آرنت در کتابش اشاره می‌کند که هم استالین و هیتلر به شکل مستقیم و غیرمستقیم باعث مرگ ده‌ها میلیون نفر شدند. اتفاقی که هیچ‌گاه در تاریخ سابقه نداشته. او در کتاب توتالیتاریسم به ساختار پیچیده و درهم‌تنیده‌ی این سیستم پرداخت ولی به ریشه‌های آن اشاره نکرد. همین موضوع خیلی‌ها را به فکر واداشت تا به دلایل ظهور آن فکر کنند. اینکه چه اتفاقی رخ می‌دهد که یک سیستم به این حد از جنون می‌رسد؟ دسمت در بررسی‌هایش به یکی از ستون‌های توتالیتاریسم اشاره می‌کند که تا قبل از قرن بیستم با آن روبرو نبودیم: توده‌ها! از دیدگاه او توده‌ها هستند که سیستم را به سمت تمامیت‌خواهی می‌برند و به رشد آن کمک می‌کنند. او در کتاب روانشناسی تمامیت‌خواهی، سعی کرده این پدیده را از منظر روان‌شناختی فردی و جمعی توضیح بدهد. دسمت می‌خواهد بفهمد که چرا آدم‌ها در این سیستم هویت فردی‌شان را از دست می‌دهند و دوست دارند به جمع بی‌شکل و مبهمی مثل توده تبدیل شوند. چرا حاضر می‌شوند منافع فردی‌شان را قربانی منافع توده کنند. به‌زعم دسمت این گرایش اغراق‌آمیز باعث می‌شود فرد در برابر شست‌وشوی مغزی تسلیم شود و پروپاگاندا و تبلیغات حکومت را به‌راحتی بپذیرد. او خیلی ساده این فرآیند را نوعی هیپنوتیزم جمعی می‌داند که به تخریب تفکر انتقادی، خودآگاهی و خلاقیت منجر خواهد شد.

ماتیاس دسمت در کتاب روانشناسی تمامیت‌خواهی یکی از دلایل این توده‌شدگی را به نگرش مکانیستی و مادی نسبت می‌دهد. نگرشی که به‌شدت به علم و منطق عقلی ایمان داشت و به شکلی توهم‌آمیز قدرت آن را می‌ستود. دسمت و آرنت البته این علم را واقعی نمی‌دانند، بلکه آن را تخیلی می‌بینند و معتقدند حکومت‌های تمامیت‌خواه از آن استفاده می‌کنند تا مرز بین خیال و واقعیت را مخدوش کنند. به این شکل مردم نمی‌توانند حقیقت را از دروغ تشخیص دهند و تبلیغات رسمی را می‌پذیرند. دسمت این رفتار را امروز هم می‌بیند و می‌گوید سیستم‌های مدرن هم از همین الگو تبعیت می‌کنند. او ظهور کرونا را نمونه‌ی عینی همین وضعیت تمامیت‌خواهی می‌داند و معتقد است بحران و پیامدهای آن صرفاً ناشی از یک ویروس نبود بلکه ریشه در بحران‌های انسانی و اجتماعی عمیق دیگری داشت. ترس فراگیر و کنترل اجباری ناشی از کرونا، بارزترین مصداق توتالیتاریسم در عصر حاضر است.

کتاب روانشناسی تمامیت‌خواهی را انتشارات پندار تابان با ترجمه‌ی امین پورحسن منتشر کرده است.

نکوداشت‌های کتاب روانشناسی تمامیت‌خواهی

• یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی که تاکنون خوانده‌ام. (ایوور کامینز)
• نظریه‌ی ماتیاس دِسمت فوق‌العاده است... از وقتی‌که سعی کردم در دنیای بیرون به دنبال نمونه‌هایش بگردم، آن را در همه‌جا دیدم. (اریک کلاپتون)
• دسمت با این کتاب کوتاه درخشانش درمورد وضعیت کنونی‌مان، خیلی از مردم را بیدار می‌کند و جایگاه خطرناکی که در آن قرار داریم را به آن‌ها نشان می‌دهد. (رابرت اف. کندی جونیور)

کتاب روانشناسی تمامیت‌خواهی برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی این کتاب به علاقه‌مندان به موضوعات سیاسی، تاریخی و روانشناسی پیشنهاد می‌شود.

در بخشی از کتاب روانشناسی تمامیت خواهی: توتالیتاریسم در خلا شکل نمی‌گیرد می‌خوانیم

مکانیزه شدن جهان تأثیر مستقیمی نیز بر سطح معناسازی گذاشت. تولید انبوه باعث شد نتیجه‌ی نهاییِ کار کمتر ملموس باشد. انسان در گذشته می‌کوشید اشیایی را برای بقای خودش و نیازهای اطرافیانش تولید کند. کار می‌کرد تا غذایش را فراهم کند، خانه را گرم کند، در شرایط سخت و در مقابل نگاه دیگران پوشش مناسب داشته باشد. این وضعیت با پدید آمدنِ محیط صنعتی تغییر کرد. انسان حالا کار می‌کرد تا اشیایی را برای مردمی در سرزمین‌های دور تولید کند. پاسخ به این پرسش که معنای کار فرد چیست دیگر در بدن خود فرد پیدا نمی‌شد.

افزون ‌بر این، دیگری‌ای که فرد برای او کار می‌کرد، ناشناس بود و تأثیر کار فرد بر دیگری را نمی‌شد مشاهده یا احساس کرد. ناپدید شدن (بخش عمده‌ی) تولیدات محلی و صنایع‌دستی باعث شد پیوند بین تولیدکننده و مصرف‌کننده گسسته شود. در بسیاری مواقع، فردی که کالای مادی را تولید می‌کرد با فردی که از آن استفاده می‌کرد ارتباطی نداشت. وقتی محصول تحویل داده می‌شد، فردی که آن را تولید کرده بود دیگر خوشحالی یا شکرگزاری را در چهره‌ی دریافت‌کننده نمی‌دید. تأثیر این مشاهدات ظریف، عمدتاً رضایت انسان را در محل کار فراهم می‌کند. این‌ها مستقیم‌ترین نشانه‌هایِ کار معنادار هستند. به‌این‌ترتیب، نه‌تنها بدن خود فرد، بلکه دیگری نیز به‌عنوان منبع معناسازی از بین رفت؛ همان‌طور که برخی افراد می‌گویند، کارگر به دنده‌ای در ماشین صنعتی تبدیل شد. این دنده صرفاً با فکر مزد آن روز چرب می‌شد و در نهایت، کار از وظیفه‌ای دشوار اما معنادار به ضرورتِ کاربردیِ انتزاعی تبدیل شد.

فهرست مطالب کتاب

سخن ناشر
توضیح ناشر
مقدمه
بخش اول: علم و آثار روانی آن
فصل 1: علم و ایدئولوژی
فصل 2: علم و کاربردهای عملی آن
فصل 3: جامعه‌ی مصنوعی
فصل 4: گیتی (غیر) قابل‌اندازه‌گیری
فصل 5: میل به یک ارباب
بخش دوم: تشکیل توده و تمامیت‌خواهی
فصل 6: ظهور توده‌ها
فصل 7: رهبران توده‌ها
فصل 8: توطئه و ایدئولوژی
بخش سوم: فراتر از چشم‌انداز مکانیستی
فصل 9: دنیای مرده در برابر دنیای زنده
فصل 10 ماده و روح
فصل 11: علم و حقیقت
قدردانی
درباره نویسنده
یادداشت‌ها