معرفی و دانلود کتاب رئالیسم عرفانی: مقایسه تذکره نگاری تصوف با رئالیسم جادویی با تاکید بر آثار مارکز

معرفی کتاب رئالیسم عرفانی: مقایسه تذکره نگاری تصوف با رئالیسم جادویی با تاکید بر آثار مارکز

کتاب رئالیسم عرفانی: مقایسه تذکره نگاری تصوف با رئالیسم جادویی با تاکید بر آثار مارکز نوشته محمد رودگر، به بررسی رئالیسم جادویی و عرفانی و تفاوت آن‌ها و همچنین نقد داستان‌های کلمبیایی و داستان‌های عرفانی می‌پردازد. این اثر به موضوع عرفان و واقع‌گرایی در ادبیات نیز اشاره می‌کند.

عارفان و صوفیان همواره قصه و داستان را برای بیان تفکرات خود برگزیده‌اند. آن‌ها در عرصه داستان به دنبال آنند که وحدت و یگانگی موجود در حرکات، اتفاقات، اشیا، فضاها و حتی نثر را به نمایش گذاشته و آشکار کنند که سمع و بصر انسانی به چه جاهایی می‌رسد.

محمد رودگر در کتاب خود به بررسی تطبیقی متون روایی - داستانی متصوفه ایران با روش رئالیسم جادویی که نزدیکی و هم‌خوانی زیادی با اصول و شاخصه‌های تذکره‌نگاری‌های صوفیانه دارد، می‌پردازد. به عقیده او می‌توان با مقایسه تطبیق این دو جریان یک روش خاص برای داستان‌های صوفیه یافت.

عناصر داستانی که در حکایت‌های تذکره‌های تصوف وجود دارند، به طور دقیق با ساختار رئالیسم جادویی منطبق نیستند و با یکدیگر تفاوت دارند. با این وجود، دارای شبیه‌ترین متن‌های ادبی به ساختار این شیوه ادبی هستند. مقایسه و بررسی متن‌های کهن با یک روش داستانی مدرن، بدون شک نتایج ارزشمندی به دنبال دارد. در این کتاب، این کار با تکیه بر بهترین متون از هر سو، در دو بخش ساختاری و مبنایی انجام شده است.

در بخش مقایسه ساختاری، عناصر داستانی در متون تذکره‌ها مانند گفت‌وگو، شخصیت‌پردازی، صحنه و... علاوه بر بازشناسی، با عناصر داستان‌های رئالیسم جادویی و آثار مارکز مطابقت داده می‌شود. در این قسمت همچنین بهترین شیوه رئالیسم جادویی معرفی می‌شود که همان شیوه باورپذیری است.

در قسمت مقایسه مبنایی به این دلیل که در رئالیسم جادویی، جادو و خیال با رئال آمیخته شده، نظریه و اندیشه صوفیه درباره عالم مثال و خیال نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. مهم‌ترین موضوع در رئالیسم جادویی، جادو و بیرون رفتن از عادت‌ها است و در تذکره‌نگاری تصوف، کرامات اولیا اساس و پایه تصوف در این عرصه واقع می‌شود. در پایان اشاره می‌شود که شباهت‌های آثار نویسندگانی مانند مارکز با تذکره‌های صوفیانه بیشتر ریشه در ساختار و تکنیک‌های داستانی دارد.

در بخشی از کتاب رئالیسم عرفانی می‌خوانیم:

شناخت ساختار روایی داستان، یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های پژوهش‌های ادبی است که فرمالیست‌های روس توجه ویژه‌ای به آن داشتند. کلیه متون ادبی را که دارای دو ویژگی قصه و حضور قصه‌گو است، می‌توان متنی روایی خواند. دو قطب اصلی هر داستان پیش از هر چیز، نویسنده (راوی) و خواننده (مخاطب) است. راوی ادراک خود را در قالب داستان به مخاطب ارائه می‌دهد و از این نظر همیشه گوشۀ چشمی به مخاطب دارد. او باید ادراک مخاطب را ملاک روایت خود قرار دهد، وگرنه نمی‌تواند چیزی ارائه دهد. برای اینکه داستان بتواند برای مخاطب مفهوم باشد، ابتدا باید نوعی دانش مشترک میان دو سویۀ راوی / مخاطب وجود داشته باشد. آنگاه راوی با توجه به این دانش مشترک فرضی، چند عمل و کنش داستانی را انتخاب می‌کند و باقی را کنار گذاشته، از این طریق، نقش مستقیم در شکل‌گیری طرح ایفا می‌نماید.

اهمیت راوی و مخاطب به حدی است که می‌توان آن را در تعریف داستان دخیل دانست: داستان روایت سلسله‌ای از حوادث برای مخاطب است، استوار به گونه‌ای همدلی میان راوی و مخاطب. هرقدر که راوی بتواند با مخاطب همدلی نماید، می‌تواند روایت بهتری ارائه دهد. از سوی دیگر نیز، اگر مخاطبان با فضای معلومات راوی آشنایی قبلی داشته باشند، بهتر می‌توانند با او همدلی نمایند.

در رئالیسم جادویی داستان‌ها با بهره‌گیری از قصه، علوم پنهانی و با ته‌رنگی از توصیفات اکسپرسیونیستی و سوررۀالیستی روایت می‌شوند. در آثار مارکز و به‌خصوص صد سال تنهایی، همیشه یک خط روایی واضح وجود دارد که خواننده می‌تواند به آسانی آن را دنبال کند؛ البته اگر با اسامی و نسبت‌های خانوادگی مشابه و گیج‌کنندۀ شخصیت‌ها به مشکل بر نخورد.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
بخش اول: کلیات
چرا این موضوع؟!
تعریف‌ها و تقسیم‌ها
عرفان
تصوف
حکایت
داستان رمزی
داستان
رمان
عناصر داستان
کلیاتی از تاریخچه داستان و تذکره در تصوف
قصص قرآن‌
قصه و داستان در روایات
قصه و داستان در تصوف
1. احمد غزالی
2. خواجه عبدالله انصاری
3. مولوی
تذکره‌نگاری و انواع آن در تصوف
شاخص‌ترین تذکره‌های تصوف
علل رواج تذکره‌نگاری در تصوف
عطار و داستان
کلیاتی از مکاتب داستانی و رئالیسم جادویی
رئالیسم
سوررئالیسم
رئالیسم جادویی
تفاوت رئالیسم جادویی با رئالیسم
تفاوت رئالیسم جادویی با سوررئالیسم
تفاوت رئالیسم جادویی با رئالیسم شگفت‌انگیز
شاخصه‌های رئالیسم جادویی
الف) شاخصه‌های ساختاری
ب) شاخصه‌های مبنایی
داستان‌نویسان رئالیسم جادویی
مارکز و آثارش
آمریکای لاتین و کلمبیا
رئالیسم جادویی در ایران
ارتباط رئالیسم جادویی با تصوف و ایران
منابع مورد بحث
بخش دوم: مقایسه ساختاری
مقایسۀ عناصر
1. پیرنگ
2‌. شخصیت
3. کشمکش
4. صحنه‌ (زمان مکان)
5. گفت‌وگو
6. درونمایه
درونمایۀ ضداستعماری
درونمایۀ نیهیلیستی
رازآلودگی مضمون
7. روایت
8. زبان و نثر
9. رمز و نماد
شگرد باورپذیری (منطق روایت)
الف) باورپذیری در رئالیسم جادویی
ب) باورپذیری در تذکره‌های تصوف
جمع‌بندی مبحث شگرد باورپذیری
بخش سوم: مقایسه مبنایی
الف) عوالم واسط (مثال و خیال)
عالم مثال و عالم خیال
مثال و خیال از منظر بزرگان عرفان اسلامی
1‌. سهروردی
2‌. ابن‌عربی
3‌. ملاصدرا
عالم مثال، عالمی ایرانی اسلامی
ثمرۀ مثال و خیال در هنر و ادبیات
تعدد عوالم، توازی یا توالی؟
هنر داستان، تجسم خیال است
نتیجۀ بحث مثال و خیال
ب) کرامات
تعریف کرامات و انواع آن
فرق معجزه و کرامت با سحر
اثبات و تعلیل کرامات
چگونه کرامات را بپذیریم؟!
فهرستی از کرامات صوفیه
فهرستی از عناصر خارق عادت در آثار مارکز
نتیجۀ بحث (مقایسۀ مبنایی خوارق عادات رئالیسم جادویی با کرامات)
بخش چهارم: رئالیسم عرفانی (صوفیانه)
رئالیسم صوفیانه و عرفانی چیست؟
شاخصه‌های رئالیسم عرفانی
جمع‌بندی پایانی
فهرست منابع