معرفی و دانلود کتاب بازخوانی خشونت پذیری زنان ایرانی، با تحلیل انسان شناختی رمان کلیدر

معرفی کتاب بازخوانی خشونت پذیری زنان ایرانی، با تحلیل انسان شناختی رمان کلیدر

کتاب بازخوانی خشونت پذیری زنان ایرانی، با تحلیل انسان شناختی رمان کلیدر نوشته‌ی حسن فرهنگی، ضمن واگشایی و واکاوی رمان کلیدر، به بررسی مواردی از قبیل زن‌ها فاقد حریم خصوصی، تغییر اساسی زن‌ها بعد از ازدواج و بی‌سرانجامی دختران فراری می‌پردازد.

برای شناخت جوامع مختلف، باید به بررسی ادبیات آن جامعه بپردازیم. ادبیات، مجموعه‌ای از رفتار مردم آن جامعه در زمینه‌های مختلف است. با جستجو میان متن‌ها و کلمات می‌توانیم به نقاط ضعف و قوّت هر جامعه‌ای پی ببریم. کتاب «بازخوانی خشونت‌پذیری زنان ایرانی» تنها از یک سو به رمان کلیدر نظر انداخته است. دانشجویان جامعه‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی با مطالعۀ این اثر، می‌توانند روش غور کردن در متون را مشاهده کنند و برای رفع مشکلات جامعه از متون کلاسیک راهکار بیرون بکشند. ما در درون جامعۀ کلیدر و یا هر متن دیگر با هویت خود مواجه می‌شویم و مشکلات خود را به صورت کامل در مقابل خود می‌بینیم. در صورت تحلیل صحیح کج‌رفتاری و کج‌فهمی‌های خود، برای رفع آن راهکار پیدا خواهیم کرد.

در غرب آثار ادبی را همانند چراغ راه آینده قلمداد می‌کنند و با بررسی آن متوجه اشتباهات گذشته می‌شوند و با عبرت از آن آیندۀ بهتری را ترسیم می‌کنند و می‌سازند. به همین دلیل متفکرانی چون یاکوب بورکهارت شروع تاریخ بشری را به زمانِ آغازِ خودشناسی انسان گره می‌زد؛ یعنی زمانی که انسان به گذشتۀ خود نقادانه نگاه می‌کند «تاریخ» آغاز می‌شود. با استناد بدین سخن ملّتی که به گذشتۀ خود آگاهانه و نقادانه نگاه نکند ملّت بی‌تاریخ قلمداد می‌شود و ملت بی‌تاریخ بی‌تمدّن به نظر می‌آید؛ چرا که مدنیت انس دیرینه‌ای با تاریخ دارد. برای نجات از بی‌تاریخی باید آثار ادبی هر جامعه‌ای به صورت موشکافانه‌ای نقادی شود و این اتفاقی است که در جامعۀ ما کمتر رخ داده است.

در جوامع بسته هیچ‌وقت پژوهش جایگاه ارزشمند و ارجمندی نداشته و تشکل‌های دولتی و غیردولتی اهمیت شناخت دنیای ادبیات را درک نکرده‌اند، مگر زمانی که دولت‌ها خواسته‌اند از آن استفادۀ ابزاری کنند. برای نمونه تا دورۀ مشروطه ادبیات یا به حوزه‌های فردی و عرفانی می‌پرداخت و یا در منقبت پادشاهان و پاکان ادیان خلق می‌شد و از پی‌اش هیچ تحلیلی صورت نمی‌گرفت. دقت و تعمق در همان آثار می‌توانست ما را با تاریخ گران‌سنگ خود آشنا کند و دلایل انحطاط فرهنگ ایرانی را نشان دهد، اما صد افسوس که آکادمسین‌هایی که خود را ادبیات‌شناس قلمداد می‌کردند چنان در سطح ادبیات پیشین غرق مانده بودند و مانده‌اند که نتوانسته‌اند ریشه‌های آن را دریابند.

در رمان کلیدر، متناسب با تعریف کتاب‌های آموزش داستان‌نویسی، شخصیت‌های بسیاری وجود دارند، اما متناسب با تعریف انسان‌شناسی، هیچ‌کدام نهایت به شخصیت‌شدگی سالم نمی‌رسند و در نیمۀ مسیر فرومی‌مانند. با بررسی وضعیت آن‌ها، با وضعیت بغرنج جامعه آشنا می‌شویم.

در بخشی از کتاب بازخوانی خشونت‌پذیری زنان ایرانی، با تحلیل انسان‌شناختی رمان کلیدر می‌خوانیم:

قانون نانوشته‌ای در میان مردم وجود دارد که نازایی زن‌ها را برنمی‌تابد و سبب می‌شود نسبت به زنان نازا بی‌تفاوت باشد و برایشان حق و حقوقی متصور نشود. اگر گاهی برخورد انسانی از طرف کسی نسبت به این زن‌ها روا دیده شود، به خاطر شخصیت و خصلت‌های فردی طرف مقابل است، نه تمنا و خواستی که جامعه بر گردن او می‌گذارد. با توجه به اینکه وجود زن در مقابل عاملیت مرد مفعولیتی است که متناسب با خواست مرد عمل می‌کند و وظیفۀ اجرای خواسته و تمنای مرد را دارد، اگر زنی نتواند فرزندی بیاورد، یعنی در مقابل تمنای مرد کوتاهی کند و نسبت به وظیفه‌ای که جامعه بر عهده‌اش گذارده ناتوان باشد، مورد بی‌مهری جامعه قرار خواهد گرفت.

اینگونه زن‌ها که ابتر و بی‌ثمر هستند، همواره طفیلی و زاید به نظر می‌رسند و جامعه آن‌ها را با جبین گره کرده و خشمگین می‌پذیرد. در رمان کلیدر، زیور زن نازایی است که شوهرش را در جنگ از دست داده و دومین ازدواجش با گل‌محمد شکل گرفته است. این زن، چنانکه خواهیم دید، همانند برده‌ها در خانه و مزرعه کار می‌کند و جز کار هیچ مشغولیتی ندارد و شگفتا که حتی کارکردن و تحمل بار خانواده نیز محبوبیتی نسبی برای او حاصل نمی‌کند و چنان‌که دیدیم مارال هم که مهمانی بیش نبود به خود جرئت می‌دهد که شوهر او را از آن خود کند و آب از آب هم تکان نخورد. در پایان رمان این زن، همانند بردگانی که باید همواره در اختیار اربابانشان باشند، به کوه و کمر می‌زند تا در رکاب شوی خود کشته شود و شگفتا که این حرکت او نه نویسنده و نه جامعۀ کلیدر را تغییر نمی‌دهد و چنین به نظر می‌رسد که جامعه منتظر قربانی‌شدن او بوده است. بزرگ‌ترین رقیب، یا به تعبیری دشمن، در مقابل زن‌های نازا بیش از مردان، زنان هستند. در کلیدر تمام حرکات و سکنات بلقیس (مادر گل‌محمد) با زیور از سر دشمنی و کین است.

بلقیس به زیور مهربان نبود. نمی‌توانست باشد. افزون بر همۀ نابهنجاری‌ای که بلقیس در پیوند میان فرزند و عروس می‌دید، او می‌خواست روی نوه‌اش را ببیند. همان چه برای هر مادر ایلیاتی هر مادری آرزویی بر حق است.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
انواع نقد
تفاوت «متن» و «اثر»
1. میدان
2. سرمایه
3. تمایز
4. عادت‌واره یا هابیتوس
5. خشونت نمادین
انسان‌های «کلیدر» انسان پویای داستانی‌اندیا انسان ایستای قصه؟
دلیل اولویت بخشیدن به انسان‌شناسی مارکسیستی
مطالعۀ اثر
بخش اول: ریخت‌شناسی کلیدر
رفتارشناسی شخصیت‌های قصه از منظر پراپ و مقایسۀ تطبیقی آن با کلیدر
فصل یکم: خلاصۀ رمان با پیش‌فرض‌های ولادیمیر پراپ
1. یکی از اعضای خانواده از خانه دور می‌شود
2. چیزی برای قهرمان قصه قدغن می‌شود
3. ممنوعیت زیر پا گذاشته می‌شود
4. ضد قهرمان می‌کوشد خبر بگیرد
5. به ضدقهرمان اطلاعاتی دربارۀ قهرمان داده می‌شود
6. ضد قهرمان می‌کوشد قربانی‌اش را فریب دهد و خود او یا اموال او را به دست آورد
7. قربانی فریب می‌خورد و ناخواسته به دشمن کمک می‌کند
8. ضدقهرمان به یکی از اعضای خانواده ضرر یا زیان می‌رساند
9. یکی از اعضای خانواده یا چیزی کم دارد یا خیلی دلش می‌خواهد چیزی را به دست بیاورد (نداشتن نامزد)
10. اعلام بدبختی یا کمبود، ابلاغ دستور یا خواهشی به قهرمان قصه. قهرمان قصه را به مأموریت می‌فرستند یا به او اجازۀ رفتن می‌دهند
11. قهرمان جست‌وجوگر دعوت یا دستور را قبول می‌کند یا تصمیم می‌گیرد که کاری بکند
12. قهرمان قصه از خانه‌اش می‌رود
13. قهرمان قصۀ مورد آزمایش، سؤال، حمله یاغیره قرار می‌گیرد و هدف از آن آماده‌شدن او برای دریافت وسیله‌ای سحرآمیز یا کمک دستیاری سحرآمیز است
14. قهرمان قصه در برابر اعمال هبه‌کننده واکنش نشان می‌دهد
15. قهرمان قصه وسیلۀ سحرآمیز را به دست می‌آورد
16. قهرمان قصه به محلی که جایگاه چیزی است که جست‌وجو می‌کند می‌رود یا برده می‌شود یا از این محل آگاهی می‌یابد
17. قهرمان و ضدقهرمان قصه با هم مبارزه می‌کنند
18. قهرمان قصه علامت‌گذاری می‌شود
19. ضدقهرمان شکست می‌خورد
20. شر یا کمبود اولیه رفع می‌شود
21. قهرمان بازمی‌گردد
22. قهرمان قصه تعقیب می‌شود
23. قهرمان قصه از تعقیب جان درمی‌برد
بخش دوم: زن‌های رمان کلیدر
فصل دوم: معرفی زن بی‌باک و مغرور و دلاور
مارال نوع مثالی زن بی‌باک، مغرور، دلاور و خائن
1. مارال در معرض تجاوز
1-1. زن به‌مثابه ابژۀ جنسی
2-1. زن‌ها فاقد حریم خصوصی
3-1. آرزوی تجاوز در سپهر اندیشۀ نویسنده
2. خصلت‌های زن‌های اسطوره‌ای
3. لذت افزایی جنسی: ارزش و حربۀ زنان ایرانی
4. کتمان نیازهای جنسی، امتیازی برای زن ایرانی
مارال تمنای جنسی‌اش را کتمان می‌کند
5. ریشۀ فریب‌کاری و موزی‌گری زن‌های سنتی
مارال اسطوره‌وشی فریبکار
1-5. خاستگاه و طبقه
2-5. اعتقادات
3-5. نقش‌آفرینی در امور سیاسی و اجتماعی
4-5. محوریت اقتصاد
6. دروغ یا غلط‌خوانی زن‌های سنتی
7. نقش سرمایه‌های مختلف در پیروزی
سرمایۀ مارال چیست؟
8. پیروزی مارال بر دیگران
9. مردخواهی زن‌ها و رابطۀ متناقض‌نمای جذب و دفع
چهارمین ابزار مارال ورود به حوزۀ ممنوعۀ زن‌ها
10. تغییر اساسی زن‌ها بعد از ازدواج
مارال به زنی آرام و متین و محتاط بدل می‌شود
فصل سوم: معرفی زن ظلم‌پذیر و همواره محکوم
فصل چهارم: زن‌های نازا فاقد هرگونه حقوق انسانی
زیور کم‌بهاترین عضو خانواده
کارکرد تحقیر در تغییر شخصیت انسانی زن‌ها
زیور از همه نفرت به دل می‌گیرد
فصل پنجم: بی‌سرانجامی دختران فراری
«شیرو» و «صوقی» دختران فراری کلیدر
تغییر زندگی انسان‌های تحقیرشده
ترس عامل حقارت
فصل ششم: تصاحب دختران زیبا توسط مردان صاحب‌قدرت
1. طمع‌ورزی مردان به زن‌های تنها
2. خشم زن‌ها و دختران جوان بر زن‌های بی‌پناه
فصل هفتم: پریشانیِ زن‌های بی‌سرپرست
صوقی زنی تنها و بی‌سرپرست
فصل هشتم: تلاش پیرزن‌ها برای حفظ حرمت خویش
بلقیس نمونۀ مثالی پیرزن‌هایی که در خانواده جایگاه دارند
1. مسئولیت تدبیر منزل با پیرزن‌ها است
2. مشروعیت پیرزنان از طریق کار
3. پیرزن‌ها حامیان قدرت و ابزار دست مردانند
فرجام
فاصله‌گذاری بین زن و مرد در فرهنگ مذکر
کتابنامه