معرفی و دانلود کتاب دستور سخن

معرفی کتاب دستور سخن

کتاب دستور سخن نخستین تلاش برای تالیف یک مرجع معتبر برای دستور زبان فارسی به شمار می‌رود که میرزا حبیب اصفهانی آن را نگاشته و پس از سال‌ها توسط محسن معینی گردآوری و تصحیح شده است. این اثر علاوه بر جنبه آموزشی از حیث تاریخی و اصطلاحات و امثال به کار رفته در آن نیز اهمیت بسیاری دارد.

درباره کتاب دستور سخن:

برای آموزش هر چیزی به خصوص زبان و ادبیات به داشتن یک کتاب مناسب به عنوان منبع و مرجع طبقه‌بندی شده و کامل نیاز است تا بتوان بر اساس آن به دیگران آموزش داد تا اطلاعات لازم برای مرور مطالب در اختیار افراد باشد.

تا پیش از قرن نوزدهم هیچ کتاب مناسبی برای آموزش قواعد دستور زبان فارسی در ایران و جهان وجود نداشت و صرفا قواعد و قوانین زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسوی و... در دسترس بود چرا که تنها این زبان‌ها آموزش داده می‌شدند و به همین دلیل کتاب‌هایی برای تمرین و تقویت آن‌ها وجود داشت. میرزا حبیب اصفهانی کسی بود که برای نخستین بار جای خالی یک منبع درست و کارآمد و مخصوص به زبان فارسی به دور از هر گونه دخالت زبان‌های دیگر در آن را احساس کرد و از آن جایی که خود دانش کافی در زبان‌شناسی داشت و به چند زبان زنده دنیا مسلط بود، دست به تالیف چنین اثری زد.

او هنگامی که در دولت عثمانی برای گذران زندگی به معلمی مشغول بود، متوجه شد که در ملل غرب چه بسیارند افرادی که مشتاق یادگیری زبان فارسی هستند اما قواعد و دستورات مناسب برای آموختن این زبان شیرین را در اختیار ندارند. پس با توجه به دانشی که در سایر زبان‌ها به غیر از زبان فارسی داشت، تصمیم گرفت برای رفع این نیاز، اقدام و این اثر ارزشمند را تالیف کند.

مطالعه کتاب دستور سخن برای چه کسانی مناسب است؟

خواندن این کتاب به علاقه‌مندان به تاریخ ادبیات فارسی و فعالیت حوزه زبان‌شناسی و دستور زبان پیشنهاد می‌شود.

با میرزا حبیب اصفهانی بیشتر آشنا شویم:

او در سال 1213 شمسی در یکی از روستاهای چهار محال و بختیاری زاده شد و تحصیلاتش را در تهران و اصفهان و سپس بغداد در رشته ادبیات، فقه و اصول ادامه داد. پس از بازگشت به ایران به او تهمت زدند که برای سپه‌سالار محمدخان صدر اعضم هجو ساخته است، به همین دلیل در سال 1245 به استانبول در دولت عثمانی پناهنده شد. در استانبول او توانست از صاحب منصبان فرانسوی زبان فرانسه بیاموزد و با دختری از طایفه‌شان وصلت کند. اما این وصلت بعد از چندی به جدایی کشیده شد و میرزا حبیب ازدواج دیگری کرد.

میرزا حبیب اصفهانی (Habib Esfahani) در دولت عثمانی به عنوان معلم فرانسه و فارسی فعالیت می‌کرد و در علم، فضل، ادب، دانستن زبان‌های عربی، فارسی، ترکی و فرانسوی صاحب جایگاه و رتبه خاصی بود. او نخستین کسی بود که «حاجی بابای اصفهانی» از جیمز موریه و «ژیل بلاس» از آلن رنه لوساژ را به فارسی برگرداند. میرزا حبیب در مدتی که در استانبول به عنوان معلم زبان و ادبیات فارسی فعالیت می‌کرد، جای خالی یک کتاب و منبع مناسب برای آموزش دستور زبان فارسی را به شدت احساس کرد به همین دلیل از همان ابتدا تصمیم گرفت خود قدمی در این راه بردارد که نتیجه‌اش شد تالیف و تدوین کتاب گرانقدر «دستور سخن».

در بخشی از کتاب دستور سخن می‌خوانیم:

اسم کلمه‌ای است که چیزی یا شخصی را بدان نامند و از آن بدین خبر دهند، پس اگر مسمّای آن قائم‌به‌ذات خود باشد آن را «اسم عین» نامند، چون فریدون، گاو، آتش؛ و اگر قائم‌به‌غیر باشد آن را «اسم معنی» گویند، چون خواب، خرد، هوش.

اگر در اطلاق شامل جمیع افراد خود باشد «اسم عام و اسم جنس» خوانند، چون رود و شهر؛ و اگر به فردی مخصوص باشد آن را «عَلَم و اسم خاص» دانند، چون جیحون و شیراز. اگر بسیط باشد آن را «مفرد» نامند، چون داراب وگرنه «مرکّب» گویند، چون دارابگرد. آن‌چه به صورت تنها و معنی آن متعدد باشد آن را «اسم جمع» خوانند، چون گروه و لشگر.

چون مدلول اسم حدث باشد آن را «مصدر» خوانند، چون زدن و رفتن و اگر به سبب تصرفی خاص از معنی اصلی خود عدول کرده به معنی دیگر چون کیفیت و صفت دلالت کند آن را مشتق شمارند، چون بالنده و دهانه وگرنه «جامد» باشد چون بال و دهان.

از این اقسام مذکوره به مرکبات و مصدر و مشتقات احکام و مباحث مخصوصه‌ی چند مترتب می‌شود که دانستن آن‌ها بسیار لازم است لهذا آن‌ها را جداگانه و هر یک در جایی مخصوص ذکر خواهیم کرد.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
مقدمه‌ی مؤلف
بخش اول
فصل اول: در بیان اسما
فصل دویم: در بیان صفات
فصل سیم: در بیان کنایات
فصل چهارم: در بیان افعال
فصل پنجم: در بیان فروع
فصل ششم: در بیان قیودات
فصل هفتم: در بیان حروف و ادوات
فصل هشتم: در بیان مرکّبات
فصل نهم: در بیان تألیف کلمات
فصل دهم: در ضوابط خط و املا
بخش دویم
فصل اول: در بیان اصطلاحات عربیه که در میان عبارات فارسی
بعینه و بصورته متداول و مستعمل است
فصل دویم: در بیان بعضی لغات مترادفه‌ی عربیه
فصل سیم: در بیان اصطلاحات و استعارات فارسی
فصل چهارم: در ضروب و امثال و بعضی تعبیرات مشهوره‌ی فارسی
فصل پنجم: در بعضی از ضروب امثال و تعبیرات عربیه که در میان عبارات فارسیه زیاد دیده می‌شود
فصل ششم
منابع مقدمه و تعلیقات