معرفی و دانلود کتاب مقام گورخانه

معرفی کتاب مقام گورخانه

کتاب مقام گورخانه، اتوبیوگرافی شاه عباس اول (کبیر) از پادشاهان صفوی است که توسط رابرت شرلی در لندن چاپ شده بود. این اثر گوشه چشمی به بخشی از تاریخ ایران زمین دارد که در آن، برگ‌هایی از زندگی و زمانه شاه عباس اول و کبیر ورق می‌خورد.

حاجی علیان برای آشنایی زدایی با روایت تکراری تاریخ، آن را در لفافه‌ای از تکنیک‌های داستانی پیچیده و در نهایت اثری را به مخاطب امروزی ارائه کرده که تازگی دارد؛ تازگی در نحوه بیان و همچنین نثر انتخابی که طراوت خاصی به این روایت داده است.

ترفندهای نویسنده از همان ابتدا و روی جلد کتاب شروع می‌شود که نویسنده اثر را شاه عباس اول و کبیر معرفی می‌کند (با ضمیمه‌ای از رابرت شرلی) و در کنار این نام‌ها، محمد اسماعیل حاجی علیان به عنوان مترجم معرفی می‌شود. البته در ابتدای صفحات داخلی و شناسنامه کتاب، ساختگی بودن نام‌های شاه عباس اول و کبیر و رابرت شرلی یادآوری می‌شود. با این حال، در بخش پیشگفتار مترجم، حاجی علیان نحوه دسترسی به متن اولیه، با عنوان «یک روز با پادشاه» را توضیح می‌دهد که در سفری به قونیه آن را از یک فروشنده دوره گرد تهیه کرده است.

داستان این رمان درباره آزادسازی عتبات عالیات توسط شاه عباس است و کسانی هم که این رمان را پیش از چاپ خوانده‌اند، اذعان دارند که این کار تحلیلی روانکاوانه از شخصیت شاه عباس ارائه می‌کند.

این رمان در واقع یک نوع قالب‌بندی در روایت دارد؛ به طوری که مخاطب حس می‌کند با یک کار ترجمه رو به رو است؛ در حالی که این یک روایت تالیفی است. در کتاب مقام گورخانه سعی شده است از موسیقی سنتی ایرانی نیز بهره برده شود و شور و حال فصل‌ها نیز بر همین اساس چیده شده است.

نویسنده سعی کرده به اندرون شاه سفر کند و جزئیاتی از خلوت این شاه شیعی در قرن‌ها پیش را روایت کند. شاه عباس اول و کبیر به همان اندازه که به حفظ جایگاه و تاج و تخت خود فکر می‌کند، به کشورگشایی و بازپس گیری بخش‌هایی از کشور که در تصرف همسایه‌های متجاوز است فکر می‌کند. برای این کار، او هم مانند بسیاری شاهان فاتح، سیاست و کیاست خاص خود را دارد که در مواردی هم با خدعه و نیرنگ شاهانه همراه است و باعث فتوحات این شاه پیروز بخت می‌شود. نویسنده در ادامه فصل «پیش در آمد» و در فصول «در آمد» و «چهارگاه»، موقعیت و زمانه شاه عباس اول و کبیر را توصیف می‌کند که چگونه در مقام شاه صفوی در صدد تثبیت جایگاه و سلطه خویش بر بخش‌های پنهاور ایران زمین است. در ادامه کتاب و در فصل‌های چهارگانه، روایت ماجراها با جزئیات بیشتر از زبان شاه عباس اول و کبیر بیان می‌شود.

«اتوبیوگرافی» و یا به قول ما ایرانی‌ها «زندگینامه خودنگاشت» از جنبه‌های مختلف حائز اهمیت است و سیصد سال مهجور ماندن این زندگینامه خودنگاشت خود پرونده‌ای جدید در تاریخ صفویه و ایران می‌گشاید که مایه شعف و حیرانی است.

رابرت شرلی (Robert Sherley)، فرزند سِر تامس شرلی؛ فرماندار حکومت ناحیه‌های ساری و ساسکس لندن، نجیب‌‌زاده‌ای از بریتانیا، از اول اوت و پس از گذشتن سرزمین‌های تحت سلطه حکومت عثمانی و پیدا نکردن بازار کار به خاک ایران رفت. در دربار شاه‌ عباس اول و کبیر به عنوان مشاور عالی مرتبۀ نظامی و مدیر آموزش سپاه که در آن‌جا به آن قورچی یا قزلباش گفته می‌شد، مشغول به کار شد. قورچی‌ها از قبایل ترک‌ زبان شمال غربی ایران بودند که در کنار شاهان صفوی ایستادند و آن‌ها را به حکومت رساندند.

مخاطب در مطالعه این کتاب، بر اساس قرارداد نانوشته‌ای که بین نویسنده و مخاطب در این اثر امضاء شده است، فرضیات نویسنده را می‌پذیرد و با این پیش زمینه به سراغ داستانی می‌رود که به تاریخ متکی و در عین حال، داستان خیال‌انگیز و خواندنی است که تا مدت‌ها در یاد مخاطب می‌ماند؛ داستانی به قلم محمد اسماعیل حاجی علیان که روایت خود را از تاریخ دارد و در نهایت یک داستان‌نویس است.

در بخشی از کتاب مقام گورخانه می‌خوانید:

به دروازه‌های بلاد لرستان که رسیدیم، مردان و زنان همان‌طور که گمان می‌کردم، به جای ایستادن در برابر سپاه غلامان من، شاخه‌های گل و سبدهای میوه و تنقلات دیگر بر سر سپاهان می‌ریختند و با شادی و هلهله ما را در میان می‌گرفتند و از جور عبدالله خان و یَره‌چی‌های مزدور عثمانی، قدوم شاهی را بر دیدگان منت می‌گذاشتند و تا سر سرای حکومت‌ خانه ما را به پیش بردند. عبدالله خان ناسپاس که وصف در نوردیدن تیول بلادش به دستان پینه‌ بسته رعیت و قرار گرفتن رعیتش را در سپاه شاهی شنیده بود، شبانه با عده‌ای از بزرگان لر و محافظان خویش به مرزهای عثمانی گریخته بودند و خود را به دربار سلطان مراد سوم رسانده بودند. سلطان مراد که خود به دورویی عبدالله‌خان و دغدغه حرب در اندلس آشنا بود، او را گفته که حیلتی دیگر در کار است تا یَره‌چی‌های بیشتری را به تیول خود برد. چون ناتوان از حکومت بر رعیت است، با تکیه بر قدرت وی، می‌خواهد برای خویش صاحب‌ قران شود. گویی به عبدالله خان گفته که با من پیمان‌نامۀ صلح دارد و چون من به بلاد مورد پیمان‌نامه تعرضی نکرده‌ام، او را بر خالی شدن یَد از قدرت عبدالله خان حَرَجی نیست و توانش باید مصروف در حرب اندلس گردد و این امور ضاله را در موعدی دیگر رسیدگی می‌کند. و اگر عبدالله خان فرصت انتظار ندارد، خویشتن تُنبان خویش بالا کشد و دست استمداد به دیگری دراز ننماید. من اینان را از بزرگانی که با وی همراه بوده‌اند و به خفت، به جهت امان، به نزد من روی آورده بودند، شنیدم.

دو شب را در بلاد آزاد شده از جور عبدالله خان سپری کردم. به گاه نماز پیشین، به جانب نجف اشرف نهضت کردم. مردان لرِ آزاد شده از جور نیز سپاهی دو هزار تنی تشکیل داده بودند که سرداری آنان را به صفی قلی‌خان گرجی سپردم. صفی قلی‌خان مردی میانه‌ قد بود و با سبیلی مست که چون مسلمان گردیده بود، به بارگاه من ارج و قرب بسیار یافته بود و در کمان‌ اندازی شهرۀ دربار بود. سپاه صفی قلی‌خان پیش‌ قراول گردید و من با سپاه غلامان به سمت نجف نهضت کردم و آنان را به جانب کربلا و بغداد روانه کردم. اخبار نیکو، یکی پس از دیگری، از جانب سپاه تحت کیاست وی به ما می‌رسید و این اخبار بسان پرنده‌ای آزاد مرا شاد خاطر می‌کرد. از جانب بغداد و کربلا اندکی خیالم آسوده گشت. یکی از قاصدان وی که در بامداد و دم خروس‌خوان اذان صبح به ما رسید، خبر داد که ایشان با دلاوری و رشادتی که عینش را در هیچ یک از سطور شاهنامه نیز نشانی نیست، بغداد و کربلا را آزاد نموده‌اند و حتی بلد سامرا را نیز آزاد ساخته‌اند. قاصد می‌گفت که به چشم خویشتن دیده است، حافظ پاشا، سردار ترک را صفی قلی‌خان به ضربت تیری در ران پا، از اسب بزیر انداخته و چون به حافظ پاشا رسیده، جامه‌های وی از تنش به در کرده و او را وارو بر قاطری که بار سپاه می‌برده، سوار کرده و تیری دیگر را به سوی وی روانه کرده که دو کتف حافظ پاشا از قفا با آن تیر، به هم دوخته شده که مردک خجالت نکشیده که بسان خردسالان بر پالان قاطر می‌گریسته و الامان الامان می‌گفته.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار مترجم
پیش درآمد
درآمد
چهارگاه
فصل اول
مار
فصل دوم
قاطر
فصل سوم
خروس
فصل چهارم
...
ضمیمه اول
رابرت شرلی
رِنگ