معرفی و دانلود کتاب فن تحلیل فیلم: همراه با بررسی نما به نمای فیلم‌های ماجرا و سایه یک شک

معرفی کتاب فن تحلیل فیلم: همراه با بررسی نما به نمای فیلم‌های ماجرا و سایه یک شک

کتاب فن تحلیل فیلم نوشته‌ی روبرت صافاریان، نویسنده، منتقد سینمایی و مترجم برجسته‌ی ایرانی است. این منتقد در کتاب خود تحلیلی نمابه‌نما از دو فیلم «ماجرا» اثر آنتونیونی و فیلم «سایه‌ی یک شک» اثر هیچکاک ارائه می‌دهد و شیوه‌ی مواجهه‌ی خود را با این آثار، نه نقد، بلکه تک‌نگاری تحلیل فیلم می‌نامد.

درباره‌ی کتاب فن تحلیل فیلم

سینما هنری است که در عین حال که خودش، خودش را توضیح می‌دهد و بدون تحلیل و تفسیر نیز زنده می‌ماند، توسط نظرات مختلف مبسوط می‌گردد و اعتباری مضاعف می‌یابد. ازاین‌روست که هم‌پای تاریخ سینما، همواره تاریخ نقد سینما نیز وجود داشته و فیلم‌ها مرتباً از نقطه‌نظرهای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرند. این حیطه از دانش نظری برای تماشاگران و دوست‌داران فیلم فرصتی را فراهم می‌آورد تا یافته‌های خود را از یک فیلم در کنار یافته‌های دیگران قرار دهند و یک اثر سینمایی را چندین بار بازخوانی کنند.

کتاب فن تحلیل فیلم به قلم یکی از بهترین منتقدان سینمای ایران، روبرت صافاریان (Robert Safarian) نگاشته شده و دوتا از بهترین فیلم‌های تاریخ سینما را به‌صورت نمابه‌نما مورد تحلیل و بررسی ریزبینانه قرار می‌دهد. فیلم «ماجرا» ساخته‌ی میکل‌آنجلو آنتونیونی یکی از آن‌هاست و دیگری فیلم «سایه‌ی یک شک» اثر آلفرد هیچکاک است. نویسنده پس از بیان موارد لازم و ضروری پیرامون این دو فیلم، داوری نهایی خود را با خواننده‌اش به اشتراک می‌گذارد؛ چراکه به گفته‌ی او منتقد درباره‌ی فیلم اظهارنظر می‌کند، موضع می‌گیرد و البته می‌کوشد برای اثبات موضعش، از فیلم شاهد مثال بیاورد و مخاطبانش را به دیدن نوعی از سینما که دوست می‌دارد ترغیب و از نوع خاصی از هنر و ذوق هنری دفاع کند.

روبرت صافاریان در سال‌های گذشته دو تک‌نگاری تحلیل فیلم با نام‌های بیماری اروس و همزاد کابوس منتشر کرد که اولی مربوط به تحلیل فیلم ماجرا بود و دومی تحلیلی از فیلم سایه‌ی یک شک ارائه می‌داد. او حالا پس از بیست‌وپنج سال این دو تک‌نگاری را در کتاب فن تحلیل فیلم همراهِ یکدیگر کرده است و مقدمه و مؤخره‌ای نیز به آن افزوده که در مقدمه برخی از مفاهیم نظری این تحلیل‌ها را شرح می‌دهد و در مؤخره داوری نهایی خود را پیرامون این دو فیلم به اشتراک می‌گذارد. ضمن اینکه تغییر عقیده و دیدگاهش را در این بیست‌وپنج سال لحاظ کرده است.

دو فیلمی که در کتاب فن تحلیل فیلم زیر ذره‌بین قرار گرفته‌اند به دو سنت سینمایی متفاوت تعلق دارند. این انتخاب کوششی است از سمت نویسنده برای برای نشان دادن اینکه هر فیلمی را، فارغ از جایگاه تاریخی و تعلقش به این یا آن مکتب سینمایی، می‌توان زیر ذره‌بین نقدِ نمابه‌نما قرار داد. سینمای کلاسیک و سینمای مدرن اصطلاحات چندان دقیقی نیستند، اما مشخص است فیلم سایه‌ی یک شکِ هیچکاک که سال 1943 ساخته شده با ماجرای آنتونیونی، ساخت 1960، دورانی که همه‌جا صحبت سینمای مدرن اروپا بود، در سبک و اندیشه تفاوت‌های اساسی دارند. اما کماکان، هر دو،‌ و در واقع همه‌ی فیلم‌ها، این قابلیت را دارند که روی میز تشریح قرار گیرند و کالبدشکافی شوند. به این ترتیب دقیق‌تر می‌توان درباره‌ی فیلم‌ها سخن گفت.

روبرت صافاریان پیش از شروع بحث، ابتدا تعریفی از تک‌نگاری تحلیل فیلم به دست می‌دهد و آن را متمایز از نقد فیلم می‌شمارد. همانطور که تحلیلگر در تحلیل فیلم، به بررسی جزء به جزء اثر سینمایی می‌پردازد و تنها به شرح مسائل تماتیک و زیباشناسانه‌ی اثر بسنده نمی‌کند؛ اتفاقی که در نقد فیلم می‌افتد. صافاریان نگاهی گذرا به تاریخ نقد سینما می‌اندازد و اینطور توضیح می‌دهد که نوشتن درباره‌ی سینما برای مدتی طولانی در انحصار مطبوعات بود. سینما تا دهه‌های پنجاه و شصت میلادی پدیده‌ای آن‌قدر جدی تلقی نمی‌شد که پژوهشگران دانشگاهی به آن بپردازند. اما در همین دوران، با اوج‌گیری یک نوع سینمای هنری جدی و پیدایش موج‌های نو و شکل‌گیری کلاس‌ها و سپس رشته‌های مطالعات سینمایی، ابتدا در کالج‌ها و سپس در دانشگاه‌ها، نوع جدی‌تری از نوشتن درباره‌ی سینما هم به وجود آمد. این زمان بود که نوشته‌های سینمایی در دو قالب مطبوعاتی و آکادمیک دسته‌بندی شدند.

کتاب فن تحلیل فیلم پس از شرح این تفاوت، به سراغ مبحث مرورنویسی می‌رود و مرور را قالبی کوتاه در اندازه‌های یک یا دو ستون روزنامه معرفی می‌کند که برای خواننده‌ی عام نوشته می‌شود و به همین دلیل گونه‌ای سهل‌وممتنع است. اما چیزی که اساس این کتاب را شکل می‌دهد تک‌نگاری تحلیل فیلم نامیده می‌شود که قرار است چیزی باشد فراتر از نقد مطبوعاتی؛ چه به معنی ریویوهای غربی و چه به مفهوم نقد فیلم رایج در مطبوعاتِ سینمایی ایران. روبرت صافاریان با ارائه‌ی این مقدمه و آشنا کردن نسبی مخاطب با روش تحلیلش، کریستین متز و دیوید بردول را به‌عنوان دو نظریه‌پرداز شهیر سینما معرفی می‌کند که در کار خود از روش آن‌ها کمک می‌گیرد.

صافاریان در تحلیل هریک از دو فیلم ذکرشده، چند بخش اصلی و مهم را مد نظر قرار می‌دهد: شناسنامه‌ی اثر، درآمد، خلاصه‌ی داستان، تحلیل صحنه‌به‌صحنه، روایت، سبک و بررسی تماتیک. اگر شما نیز فیلم ماجرا و فیلم سایه‌ی یک شک را دیده‌اید و در انتظار نقدی خواندنی و معتبر هستید، کتاب فن تحلیل فیلم اثری است که باید به آن مراجعه کنید. این کتاب توسط نشر گیلگمش به بازار کتاب عرضه شده است.

کتاب فن تحلیل فیلم برای چه کسانی مناسب است؟

دانشجویان رشته‌ی سینما و تئاتر و همچنین فعالان حوزه‌ی فیلم‌سازی و نقد سینما از مطالعه‌ی این اثر سود فراوانی خواهند برد.

در بخشی از کتاب فن تحلیل فیلم: همراه با بررسی نما به نمای فیلم‌های ماجرا و سایه یک شک می‌خوانیم

یکی از اصلی‌ترین وجوه روایت این فیلم شیوه‌های شخصیت‌سازی آن است. اولاً برخلاف شیوه‌ی مألوف، از همان ابتدا اطلاعاتی درباره‌ی وضعیت طبقاتی، شغل و گذشته‌ی آدم‌ها به مخاطب داده نمی‌شود. تا آخر هم نمی‌دانیم آیا کلودیا شغلی دارد یا نه و اگر دارد، شغلش چیست. نزدیکِ اواخر فیلم می‌فهمیم وضعیت شغلی ساندرو چگونه است و تنها در یک جا کلودیا اشاره‌ی گذرایی می‌کند که دوران کودکی را در بی‌پولی گذرانده است. حتی در صحنه‌ای که ساندرو از گذشته‌اش صحبت می‌کند، نفس این اطلاعات دیگر کمک زیادی به شناختن ساندرو نمی‌کند، بلکه صرف این مسئله که ساندرو از گذشته‌هایش می‌گوید حالتی خودمانی و فضایی عاطفی به صحنه می‌بخشد. یعنی شخصیت او را نه از خلال این حرف‌ها بلکه در خلال دو ساعت و خرده‌ای فیلم با ملاحظه‌ی دقیق رفتار او شناخته‌ایم. و این روش اصلی آنتونیونی و ابزار اصلی اوست: مشاهده‌ی دقیق حرکات آدم‌ها و آشنا کردن ما با شخصیت آن‌ها براساس اتفاقاتی که طی همین چند روز بر آدم‌هایش می‌گذرد، نه براساس اطلاعاتی که خودشان یا دیگران احیاناً با لحنی احساساتی درباره‌ی گذشته‌شان می‌دهند. او برای این کار مهم‌ترین لحظات این چند روز را برمی‌گزیند (برابری مطلق زمان پرده و زمان واقعی بی‌معناست و تنها در چند فیلم معدود از جمله در طناب یا در صلات ظهر چنین تجربه‌ای استفاده شده است) و ما را به مشاهده‌ی دقیق رفتار قهرمانان فیلم در زمان واقعی می‌برد.

ایهام در انگیزه‌های رفتار آدم‌ها از ویژگی‌های اصلی روایت ماجراست؛ برخلاف روایت کلاسیک که اهمیت زیادی برای روشن بودن انگیزه‌ی کنش‌های قهرمانان قایل است، در ماجرا علت کنش آدم‌ها در بسیاری از موارد کاملاً روشن نیست و به عواملی مثل تأثیرات لحظه‌ای محیط یا حضوروغیاب آدم‌ها بستگی دارد.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه‌: تک نگاری تحلیل فیلم چیست؟
کریستین متز، دیوید بردول و فرم فیلم
شرایط اجتماعی و سیاسی،…
تفسیر و بیش ‌تفسیر، داوری
بیماری اروس: بررسی فیلم ماجرا ساخته‌ی میکل‌آنجلو آنتونیونی
شناسنامه‌ی ماجرا
درآمد
خلاصه ‌ی داستان
طرح کلی قطعه‌ های خودمختارِ ماجرا
روایت
سبک
بررسی تماتیک
همزاد کابوس: بررسی فیلم سایه‌ی یک شک ساخته‌ی آلفرد هیچکاک
شناسنامه ‌ی سایه ‌ی یک شک
درآمد
تحلیل صحنه‌ به‌ صحنه
روایت
سبک
بررسی تماتیک
دیدگاه ‌ها
مؤخره: داوری
منابع
نمایه