معرفی و دانلود کتاب کاربرد کهن الگو در شاهنامه فردوسی

معرفی کتاب کاربرد کهن الگو در شاهنامه فردوسی

پژوهش‌های اسطوره‌شناختی و نقد کهن‌الگویی یکی از روش‌های علمی و آکادمیک معتبر است که می‌تواند رازهای پنهان و روح جمعی متون کهنی مثل شاهنامه را فاش کنند. در کتاب کاربرد کهن الگو در شاهنامه فردوسی، مصطفی باباخانی ده نمونه از کهن‌الگوهای پربسامد را انتخاب کرده و بر پایه‌ی نظریات اسطوره‌شناسان برجسته، کاربرد آن‌ها را در شاهنامه نشان می‌دهد. این کتاب که یکی از پژوهش‌ها در حوزه‌ی نقد و بررسی شعر کهن فارسی است، با ترکیبی از تئوری و تحلیل مسیر پژوهش‌های آتی را در این زمینه هموار می‌کند.

درباره‌ی کتاب کاربرد کهن الگو در شاهنامه فردوسی

کهن‌الگوها الگوهای بنیادینی هستند که در ناخودآگاه جمعی انسان‌ها وجود دارند و در قالب نمادها، اسطوره‌ها و داستان‌ها در فرهنگ‌های مختلف تجلی می‌یابند. شاهنامه‌ی فردوسی یکی از منابع کهن ادبیات فارسی است که در آن بسیاری از اساطیر ایرانی و کهن‌الگوها ثبت شده‌اند. بنابراین همواره یکی از منابع کلیدی و پایه در مطالعات اسطوره‌شناسی خواهد بود. مصطفی باباخانی در کتاب کاربرد کهن الگو در شاهنامه فردوسی، پژوهشی در این رابطه انجام داده و با تکیه بر نظریه‌ی کهن‌الگوی یونگ، مطالعات اسطوره‌شناختی میرچا الیاده (Mircea Eliade) و گروهی دیگر از اسطوره‌پژوهان، برخی از کهن‌الگوهای پرکاربرد را در شاهنامه نشان داده است.

نویسنده در کتاب کاربرد کهن الگو در شاهنامه فردوسی، ابتدا به شرح مقدمات می‌پردازد و مطالبی چون معنای لغوی اسطوره، رابطه‌ی اسطوره با ادبیات، روایت، شعر، معنای کهن‌الگو و ارتباط آن با علومی چون ادبیات، مردم‌شناسی و روان‌شناسی را شرح می‌دهد. سپس وارد بحث اصلی کتاب می‌شود و کاربرد کهن‌الگوها در شاهنامه را نشان می‌دهد. مصطفی باباخانی در فصل اصلی کتاب، ده کهن الگوی بنیادین بشر، همچون آب، آتش، انسان نخستین و... را برگزیده و شواهدی از کاربرد آن‌ها در شاهنامه را نشان می‌دهد.

کتاب کاربرد کهن الگو در شاهنامه فردوسی نمونه‌ای از پژوهش‌های دانشگاهی است که در آن نویسنده از نقد اسطوره‌ای و اسطوره‌شناسی تطبیقی برای شناخت کهن‌الگوها در شاهنامه‌ی فردوسی استفاده کرده است. مصطفی باباخانی در این اثر، از منابع پژوهشی معتبر ایرانی و غیرایرانی در حوزه‌ی اسطوره‌شناسی استفاده کرده و به آثار و نوشته‌های شخصیت‌هایی چون یونگ، میرچا الیاده، بهمن سرکاراتی یا سجاد آیدنلو استناد کرده است. همین بهره‌گیری‌ها به تحقیق او اعتبار بخشیده و سبب شده تا این کتاب یکی از منابع تکمیلی در جهت پژوهش‌های اسطوره‌شناختی در شاهنامه باشد.

کتاب حاضر را انتشارات جامی منتشر کرده است.

کتاب کاربرد کهن الگو در شاهنامه فردوسی برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب برای دانشجویان، پژوهشگران یا همه‌ی کسانی که به پژوهش‌های اسطوره‌شناختی و نقد کهن‌الگویی بر شاهنامه‌ی فردوسی علاقه‌مند هستند، مفید خواهد بود.

در بخشی از کتاب کاربرد کهن الگو در شاهنامه فردوسی می‌خوانیم

جهان‌بینى و بینش انسان‌هاى ابتدایى اسطوره‌اى است و لذا خاستگاه و سرمنشأ تمام تصوّراتى که انسان‌ها از عالم دارند نیز اساطیرى است. اسطوره در پیوند با انسان به وجود مى‌آید، بالیده مى‌شود، تغییر و تحوّل پیدا مى‌کند و معنى مى‌یابد. از این‌رو برخى گفته‌اند: «اساطیر ساخته ذهن بشرند» [بولفینچ، عصر افسانه، مقدمه مترجمان، ص 6]. نورتروپ فراى در این باره مى‌گوید: «اسطوره خاصّ دنیاى انسان است، چون حتّى باهوش‌ترین کبک هم نمى‌تواند داستان بگوید و ضمن آن توضیح بدهد که چرا در موسم جفتگیرى قهقهه مى‌زند» [فراى، تحلیل نقد، ص 131 132].

اسطوره از آن نظر که به انسان و عالم انسانى وابستگى تامّ و تمام دارد و در تمام ادوار تاریخ و تا امروز حتّى‌با او بوده است، در تمام عرصه‌هاى فرهنگى، هنرى و معرفتى‌او نیز نفوذ کرده و خود را بروز و ظهور داده است؛ به‌ویژه هنرکه «تاج سر آفرینش است» و در نازل‌ترین مرتبه نیز به حیات خود ادامه مى‌دهد، چنان‌که امروز نیز در جهانِ مدرن براى بشرِ مدرن ماندگار مانده است، بیشترین مایه‌هاى خود را از اساطیر گرفته است. برخى چون على شریعتى از این مقوله نیز پا را فراتر گذاشته‌اند و به شکلى مبالغه‌آمیز گفته‌اند: «هنر و اساطیر مترادف هم‌اند. هم هنر جزء اساطیر است و هم اساطیر جزء هنر» [شریعتى، تاریخ تمدن، ج1، ص 98]. و یا چنان‌که یونگ مى‌گوید: «هنر بزرگ و والا تاکنون همیشه بارورى‌اش را از اسطوره و از فرآیند ناخودآگاه نمادسازى گرفته است که قرن‌ها ادامه دارد و تجلّى ازلى روح انسان است و ریشه همه آفرینشها در آینده خواهد بود» [یونگ، ضمیر پنهان (نفس نامکشوف)، ص 85]. اما این هنر بزرگ و والا که خودبه‌خود به دست نیامده، بلکه حاصل تجربه افراد نابغه و نخبه است؛ «افرادى به‌خصوص بااستعداد که گوشهاى خود را در مقابل آواز کیهان گشوده‌اند...»؛ پس «اسطوره‌سازانِ روزگارِ گذشته، همتایانِ هنرمندانِ ما بودند» [کمبل، قدرت اسطوره، ص 137]. به تعبیرى دیگر، اسطوره‌سازى فرآیند خلّاقیّت افراد صاحب نبوغ و بااستعداد است که در ادوار ابتدایى تاریخ بشر به وجود آمده و تا امروز سیطره خود را بر آثار فرهنگى، هنرى و ادبى در جوامع و ملل مختلف حفظ کرده است.

فهرست مطالب کتاب

سپاسگزارى
مقدّمه
فصل یکم: جستارى در مبانى نظرى اسطوره
واکاوى لغوى اسطوره
تعاریف اسطوره
انواع اساطیر
فصل دوم: اسطوره در شناخت ادبیّات
اسطوره و ادبیّات
اسطوره و روایت
اسطوره و شعر
اسطوره و انواع ادبى
اسطوره و حماسه
اسطوره و مکتب‌هاى ادبى
اسطوره و زبان‌شناسى
نقد اسطوره‌اى
فصل سوم: کهن‌الگو، مفاهیم و کارکردهاى آن
معناى لفظى، وجه تسمیه و پیشینه کهن‌الگو
تعریف و مفهوم کهن‌الگو
کهن‌الگو و تکرار و تقلید (سرمشق قرار دادن نمونه‌هاى ازلى و الگوبردارى از آن)
انواع کهن الگو
کهن‌الگو و روان‌شناسى
کهن‌الگو و مردم‌شناسى
کهن‌الگو و اسطوره
کهن‌الگو و هنر و ادبیات
نقد کهن‌الگویى
فصل چهارم: سرچشمه‌هاى شاهنامه و تأثیرپذیرى هنرى و ادبى فردوسى از آن
منابع و مآخذ فردوسى
نگاهى نقّادانه به هنر فردوسى در پیوند با سرچشمه‌هاى شاهنامه
فصل پنجم: کاربرد کهن‌الگو در شاهنامه فردوسى
1. انسان و حیوان نخستین
2. نبرد نیکى و بدى
3. روییدن گیاه از انسان
4. آزمون‌هاى قهرمان
5. آب
6. آتش
7. مکان‌ها و شهرهاى اساطیرى و آرمانى
8. جشن‌هاى آیینى
9. آنیما و آنیموس؛ مادر؛ زن اغواگر
10. پیر فرزانه
خلاصه و نتیجه‌گیرى
کتابنامه