معرفی و دانلود کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار: الگوهای نوسازی پزشکی در ایران سده نوزدهم

معرفی کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار: الگوهای نوسازی پزشکی در ایران سده نوزدهم

پزشکی در ایران از جمله علومی است که در طی زمان دچار تحولات بسیاری شده و همواره میان سنت و علم مدرن در رفت‌و‌آمد بوده است. کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار نوشته‌ی هرمز ابراهیم‌نژاد اثری تاریخی است که وضعیت پزشکی و بهداشت عمومی را در دوران حاکمیت سلسله‌ی قاجاریه که مصادف با قرن نوزدهم میلادی است بررسی کرده است.

درباره‌ی کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار

از دیرباز طب سنتی یکی از رایج‌ترین و محبوب‌ترین تکنیک‌های درمانی در ایران به شمار می‌آمده است؛ اما ورود علم پزشکی به شیوه‌ای که در دنیای امروز می‌شناسیم، این حوزه در ایران را دچار تحولاتی کرد. هرمز ابراهیم‌نژاد (Hormoz Ebrahimnejad) در کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار (Medicine, Public Health and the Qajar State) وضعیت پزشکی و بهداشت عمومی در دوران قاجاریه مصادف با سده‌ی نوزدهم میلادی در ایران را مورد بررسی قرار داده و تأثیر آن بر نظام پزشکی حال حاضر ایران مطالعه کرده است.

کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار از دو بخش اصلی تشکیل شده؛ در بخش اول هرمز ابراهیم‌نژاد بیشتر به ساختار بیمارستان‌ها، روند نسخه‌نویسی، تعامل پزشکی سنتی و نوین و... در دوران قاجاریه پرداخته و تأثیر تغییرات سیاسی - اجتماعی موجود در آن دوران بر این مؤلفه‌ها را بررسی کرده است. سیاست‌هایی که دولت قاجاریه برای نظام پزشکی و وضعیت بهداشت عمومی به کار بسته بود، به دلیل غلبه‌ی سنت بر زندگی مردم، در ابتدا با مقاومت مواجه شد؛ برای مثال واکسن آبله که برای جلوگیری از شیوع بیش از حد این بیماری اجباری اعلام شد، در ابتدا در شهرهایی مانند یزد مخالفت مردم را برانگیخت. اما رفته‌رفته با ایجاد نهادهای پزشکی مانند «مجلس حفظ‌الصحه» که برای نظارت بر اقدامات بهداشتی تأسیس شده بود، روش‌های نوین پزشکی میان عموم مردم مقبولیت لازم را به دست آورد.

کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار ساختار اداری بیمارستان‌های دوران قاجاریه را به‌دقت مطالعه کرده و دوگانه‌ی پزشکی سنتی - مدرن در آن زمان را شرح داده است. دوران قاجاریه سرآغاز تحولات زیادی در علم پزشکی در ایران بود چراکه پزشکی سنتی و مدرن را نه در مقابل هم، بلکه در تعامل با یکدیگر به کار می‌بست. از این بابت پژوهش درمورد این دوره از تاریخ ایران حائز اهمیت زیادی است که ابراهیم‌نژاد به‌خوبی در این کتاب گرد آورده است.

در بخش دوم از کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار تحلیل و تصحیحی از یک نسخه‌ی خطی تاریخی صورت گرفته که درمورد یکی از اولین بیمارستان‌های دولتی در ایران یعنی مریض‌خانه‌ی دولتی تهران، نوشته شده. در این بخش هرمز ابراهیم‌نژاد مقدمه‌ای ارائه می‌دهد که به شرح جایگاه این نسخه در بستر تحول پزشکی ایران پرداخته است.

نویسنده با پژوهش پیرامون وضعیت پزشکی ایران دوره‌ی قاجاریه آنطور که در نسخه‌ی خطی مذکور آمده و بررسی تطبیقی آن در نسبت با دیگر یافته‌های تاریخی خود، کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار را تدوین کرده و برای تکمیل مستندات پژوهشی خود، در کنار ذکر منابع، تصاویری از افراد شاخص این حوزه در دوران قاجار را ارائه کرده است. این کتاب راهنمایی خوب برای مطالعه‌ی تاریخی وضعیت پزشکی ایران به شمار می‌آید.

کتاب پیش رو توسط بهزاد کریمی و مهسا خلیلی ترجمه شده و به همت انتشارات افکار در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی این کتاب به علاقه‌مندان تاریخ پزشکی ایران و تاریخ قاجاریه توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب پزشکی، بهداشت عمومی و حکومت قاجار: الگوهای نوسازی پزشکی در ایران سده نوزدهم می‌خوانیم

در اواخر سال 1286ق/1869م سربازگیری سالانه یا فصلی فوج‌های نظامی از ائتلاف‌های قومی یا قبیله‌ای همانند افشارها، شاهسون‌ها و کردها به سرعت صورت می‌گرفت. به‌ عنوان مثال، حکومت‌ می‌توانست طی سه هفته، بیست و هشت هنگ آذربایجان را از قبایل گوناگون سربازگیری کند. این امر می‌توانست توضیح دهد که چرا حکومت قاجار رغبتی به تشکیل سپاه ملی دائمی نداشت. به هرحال، تغییراتی در دوره‌های عضوگیری گسترده‌ی و پی در پی سربازان و فراخوان آن‌ها انجام گرفت. هر سال نیروهایی از ایالت‌های‌ مختلف فراخوانده‌ می‌شدند تا جایگزین نیروهایی شوند که دوره‌ی خدمت آن‌ها در سپاه به پایان رسیده بود. این سربازان در حومه‌ی تهران مستقر می‌شدند و برای عملیات‌های سالانه و فصلی یا برای جنگ‌های غیرمترقبه بر ضد متجاوزان بیگانه یا شورش‌های داخلی آمادگی داشتند. در نیمه‌ی نخست سده‌ی نوزدهم، هیچ سرباز‌خانه یا محل اسکان مناسبی از سوی حکومت به منظور استقرار سربازان در تهران ساخته نشده بود و این در حالی بود که پرداخت حقوق سربازان معمولاً چندین ماه به تعویق‌ می‌افتاد، و به همین دلیل شرایط زندگی آن‌ها وخیم‌تر‌ می‌شد و خطر شیوع بیماری افزایش‌ می‌یافت. در دوران صدارت میرزا‌ تقی‌خان فراهانی ملقب به «امیر‌کبیر»، صدراعظم ناصرالدین شاه (1265-1267ق/1849-1851م) و جانشینان او، تعدادی سرباز‌خانه ساخته شد، اما تعداد آن‌ها ناکافی بود و طراحی معماری آن‌ها با اصول بهداشتی هماهنگ نبود. یوهان شلیمر در سال 1291ق/1874م گزارش‌ کرده است: ‌در پایان زمستان و آغاز بهار، تیفوس در میان اعضای سپاه شیوع یافت، چرا که محل اقامت سربازان مناسب نبود.

فهرست مطالب کتاب

سپاس‌گزاری مترجمان
توضیحات مترجمان
سپاس‌گزاری
پیش‌گفتار
مقدمه
فصل اول: بررسی اجمالی بیمارستان‌ها
بیمارستان‌ها در دوران پیش از تاریخ و عهد باستان
دوره‌ی اسلامی
سازماندهی و مدیریت
فصل دوم: بهداشت عمومی و دگرگونی‌های اجتماعی سیاسی
جنبش نوسازی در سده‌ی سیزدهم/نوزدهم
به سوی ایجاد بهداشت عمومی
فصل سوم: نسخه‌ی خطی، نویسنده و بیمارستان
نسخه‌ی خطی و نویسنده‌ی آن
مریض‌خانه‌ی دولتی
مریض‌خانه‌ی دولتی به روایت نسخه‌ی خطی 505
بیمارستان و تشکیلات مذهبی
بیمارستان‌های خیریه و سیاست‌های اسلامی
بیمارستان و بیماران فقیر
سازمان اداری
فصل چهارم: طب سنتی و نوسازی
حکومت قاجار و نهادینه کردن پزشکی
لقب، مناصب درباری و سازمان اداری قاجاریه
بازنهادینه کردن طب سنتی
فصل پنجم: به سوی معرفت‌شناسی نوسازی پزشکی
نگاهی گذرا به مطالعه‌ی معرفت‌شناختی نوسازی پزشکی
جنبه‌ی نهادی نوسازی پزشکی
نتیجه‌گیری
پیوست: نسخه‌ی خطی 505؛ [در قواعد و منافع بیمارستان دولتی]
تصاویر
منابع
منابع آرشیوی
نمایه