معرفی و دانلود کتاب تاریخ مردم ایران در دوره قاجار

معرفی کتاب تاریخ مردم ایران در دوره قاجار

کتاب تاریخ مردم ایران در دوره قاجار نوشتۀ رضا دهقانی، به اوضاع سیاسی، اقتصادی، فکری، فرهنگی، هنر و صنعت دوران قاجار می‌پردازد و پادشاهان مشهور و افراد برجستۀ این دوره را به صورت چیکده معرفی می‌کند.

عصر قاجار که نام خود را از دودمانِ حکومتگر قاجار گرفته است، دورانی بس پراهمیت در حیات و سرنوشت تاریخی مردم ایران محسوب می‌شود و با توجه به این‌که اکثر قریب به اتفاق حکومت‌هایی که در ایران بر سر کار آمدند، سرشت و ریشۀ عشیره‌ای داشته‌اند، دولت قاجار هم از این قاعده مستثنی نیست و حکمرانان قاجار بیش از این‌که پادشاه کشور به حساب آیند، رئیس و بزرگ ایل قاجار به حساب می‌آمدند که به یُمن برخورداری از نیروی رزمندۀ عشایری و ایلی و اتحادها و اتفاق‌ها و از میدان به در کردنِ رقبا، موفق به تسخیر ایران و استقرار بر تخت پادشاهی ایران شدند.

در به قدرت رسیدنِ دولت قاجار، علت‌های سیاسی، ایدئولوژیک و اقتصادی نقش داشتند. با وجود این‌که اکثر این‌ها ریشۀ داخلی داشتند، نباید از نقش عوامل خارجی نیز (البته به درجه‌ای کم‌تر) غافل ماند.

تقارن حکومت قاجار با قرن نوزدهم که در واقع عصارۀ تمدن غرب در این قرن به منصۀ ظهور می‌رسد، جامعۀ ایران را با دو مسئله مواجه کرد: از یک سو مسئلۀ استعمار و سلطۀ سیاسی‌ نظامی قدرت‌های اروپایی که دامن تمامی ممالک شرق و از جمله ایران را گرفته بود و دیگر برهم خوردن نظم سنتی جامعه ایران در پی ورود دستاوردهای تمدنی غرب و ظهور طبقۀ روشنفکر و تحصیل کرده که در نهایت باعث چالش ممتد دو جریان سنت و مدرنیته در نیمۀ دوم عصر قاجار گردید.

ساختار کتاب به نحوی است که نویسنده در ابتدا توضیحات مفصلی دربارۀ خاندان قاجار و زندگی‌شان پیش از به سلطنت رسیدن، چگونگی سلطه آقامحمد خان و شرح قراردادها، جنگ‌ها و همچنین توصیف مختصری از زندگی افراد تاثیرگذار از جمله پادشاهان و برخی وزیران ارائه می‌دهد. سپس به ذکر وضعیت اقتصادی و اجتماعی ایران در دوران حکومت قاجار می‌پردازد و همانگونه که از اسم کتاب بر می‌آید، تمرکز اصلی بر شرح و توضیح اوضاع اجتماعی است و همین نکته این کتاب را از سایر کتاب‌ها در این زمینه که صرفا به بررسی وضعیت حکومت پرداخته‌اند، متمایز می‌سازد. در فصل دوم دهقانی از شیوه زندگی غالب مردم در شهرها و روستاها و تاثیر تصمیمات و امتیازهای پادشاهان بر زندگی عامه مردم، تجار و طبقات گوناگون می‌گوید. با پیروزی مشروطه‌خواهان، شاهد تغییری اساسی در الگوی تقسیم قدرت هستیم که به تبع آن وضعیت طبقه‌های جامعه نیز تحت تأثیر قرار گرفت.

رضا دهقانی پس از شرح انواع مشاغل و قشرهای جامعه از وضعیت نظام پولی و تأثیر عمدۀ کشورهای غربی و روسیه در شیوه بانک‌داری و متحول شدن آن سخن می‌گوید. مولف در فصول بعدی از چگونگی توزیع قدرت در تشکیلات اداری و دستگاه سلطنت سخن می‌گوید و وظایف و اختیارات هر یک از جایگاه‌های حکومتی از جمله، صدر اعظم، وزیر لشکر، صاحب دیوان، مستوفی الممالک، خطیب الممالک و... را تشریح می‌کند. در دو فصل پایانی نویسنده اطلاعاتی بدیع و جالب در اختیار شما می‌گذارد که به صنعت، هنر و دانش در آن دوران می‌پردازد. او تأسیس دارالفنون را یکی از نتایج و یا دلایل نوگرایی و تغییر اوضاع فکری و فرهنگی ایران تلقی می‌کند؛ دو عاملی که لازم و ملزوم یک‌دیگرند و در ادامۀ این تجددگرایی، نشانه‌هایی از رشد آزادی بیان را در نشریات و چاپ روزنامه‌ها می‌توان دید.

دهقانی کوشیده است در این کتاب گزارشی کامل و جامع از وضعیت ایران در دوران قاجار ارائه دهد که با توجه به گستردگی موضوعات مطرح در این حوزه، می‌توان این کتاب را اثری موفق در زمینه کتب تاریخی قلمداد کرد.

مجموعه ایران‌ویج بر آن است تا دوره‌ای کامل از تاریخ ایران را پیشِ روی شما قرار دهد.

در بخشی از کتاب تاریخ مردم ایران در دوره قاجار می‌خوانیم:

قبلۀ عالم، معروف به «سلطان صاحبقران» و سپس «شاه شهید»، چهارمین شاه از دودمان قاجار بود. فرزند محمدشاه و جهان‌خانم (مهد علیا) در ششم ماه صفر سال 1274 ق / 25 تیر 1210 ش در تبریز به دنیا آمد. در تربیت ناصرالدین سعی بسیار شد و مسئولیت آموزش وی و برخی از شاهزاده‌ها به میرزاعیسی قائم‌مقام فراهانی و فرزندش میرزا ابوالقاسم و پس از آن به میرزاتقی‌خان امیرکبیر واگذار گردید. ناصرالدین یکی از شاهزاده‌هایی بود که دانش خود را از امیرکبیر آموخت. در چهارده‌سالگی با گلین‌خانم، دختر یکی از شاهزادگان قاجار پیمان زناشویی بست.

در سال 1263 ق رسماً حکومت آذربایجان به وی تفویض شد و عازم دارالسلطنۀ تبریز گردید. وی طولانی‌ترین مدت سلطنت را در میان دودمان قاجار داشت. وی اولین شاه ایرانی بود که خاطرات خود را منتشر کرد. او را پیش از پادشاهی «ناصرالدین‌میرزا» می‌خواندند.

وی خبر درگذشت پدرش محمدشاه را در سال 1228 ق هنگامی که در تبریز بود شنید، و تا رسیدن وی به تهران مادرش مهدعلیا زمام امور را به دست گرفت. ناصرالدین با یاری و راهنمایی میرزاتقی‌خان امیرکبیر روانۀ پایتخت شد و بر تخت سلطنت نشست و میرزاتقی‌خان را به صدارت برگزید.

نخستین سال‌های سلطنت ناصرالدین‌شاه با شورش‌های پی‌در‌پی در ولایات و ایالات کشور همراه بود. در زمان سلطنت وی اوضاع ایران بسیار آشفته بود. درآن زمان چون وی کم‌سنّ و سال بود، مادر وی در حکومت دخالت زیادی داشت. در تمامی بلاد ایران شورش برپا بود چنان که اهالی بروجرد بر جمشیدخان ماکویی و مردم کرمانشاه برمحبعلی‌خان و ساکنین شیراز بر حسین‌خان نظام‌الدوله قیام کرده بودند و هر کدام از حاکمان قسمتی را برای خود برداشته بودند و از همه مهم‌تر فتنۀ حسن‌خان سالار در خراسان بود که دفعِ آن بسیار سخت بود. امیرکبیر سلطان‌مراد‌میرزای قاجار را برای سرکوبی وی فرستاد که پس از سه سال کشمکش، سرانجام این غائله با کشته شدنِ سالار پایان یافت. در گیر و دارِ این رویداد که مشهد در محاصرۀ نیروهای دولتی بود، روسیه و بریتانیا پیشنهاد میانجیگری داده ‌بودند که امیر نپذیرفته و گفته بود که «مشهدیان ترجیح می‌دهند که بیست‌هزار تن از ایشان کشته شوند تا این‌که شهر به توسط خارجی به تصرف شاه درآید».

فهرست مطالب کتاب

یادداشت ناشر
دربارۀ مجموعه
پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: تاریخ سیاسی - دودمانی
1- اصل و نسب سلسلۀ قاجار
2- قاجارها پیش از سلطنت
3- آغامحمدخان قاجار (1155 1211 ق/ 1742 1797 م)
الف) نبردهای سلطنت
ب) نبرد با لطفعلی‌خان زند
ج) نخستین لشکرکشی به قفقاز
د) گشودن خراسان و پایان حاکمیت افشاریه
ه) لشکرکشی دوم به قفقاز
و) قتل آغامحمدخان
4- فتحعلی شاه قاجار
الف) آغاز رابطۀ ایران و فرانسه و انعقاد عهدنامۀ فین کن اشتاین
ب) جنگ فرانسه و روسیه و آثار آن بر ایران
ج) جنگ با روس‌ها
د) پیشروی قوای روس به سوی پایتخت در جنگ دوم
ه) حملۀ سپاه ایران به افغانستان و تصرف قندهار
و) قرارداد مجمل ایران و انگلیس
ز) عهدنامۀ گلستان و نقش انگلیس
ح) حملۀ عباس‌میرزا به سپاه روس
ط) عهدنامۀ‌ ترکمانچای و نقش انگلیس
ی) لشکرکشی محمدمیرزا به هرات و مرگ عباس‌میرزا
5- محمدشاه
6- ناصرالدین‌شاه قاجار
الف) جدایی افغانستان از ایران
ب) واگذاری امتیازات به بیگانگان
ج) مرگ ناصرالدین‌شاه
7- میرزامحمدتقی فراهانی (امیرکبیر)
الف) اصلاحات امیرکبیر
ب) دانش و فرهنگ جدید دارالفنون
8- مظفرالدین‌شاه قاجار
9- محمدعلی‌شاه قاجار
محمدعلی‌شاه و مشروطه
10- احمدشاه قاجار
الف) انعقاد قرارداد 1919
ب) انقراض قاجاریه
فصل دوم: ساختار اقتصادی - اجتماعی
مقدمه
1- جمعیت ایران
2- بخش روستایی
3- بخش شهری
الف) هیئت حاکمه
ب) تجّار
ج) علما
د) اصناف
ه) کارگران
4- زنان
زنان و پاره‌ای مشاغل غیر تولیدی
5- وضعیت اقلیت‌ها
6- طبقات حاشیه‌ای
7- بخش ایلی و عشیره‌ای
8- روابط اقتصادی و تجارت خارجی
9- نظام پولی، مقیاس، اوزان
الف) نظام پولی
ب) اوزان
ج) مقیاس طول
فصل سوم: سازمان و تشکیلات اداری
1- دستگاه سلطنت
2- دارالخلافه و دارالسلطنه
3- تشکیلات دربار
وزارت دربار اعظم
4- دولت
الف) هیئت دولت و دارالشورای کبرای دولتی
ب) وزارت امور خارجه
ج) وزارت مالیه
د) وزارت عدلیه
ه) وزارت علوم و تلگراف
و) وزارت انطباعات و دارالترجمۀ خاصه
ز) وزارت تجارت و فلاحت
5- نظمیه
6- بلدیه
فصل چهارم: اوضاع فکری - فرهنگی
مقدمه
1- سیر نوگرایی در عصر قاجار
2- ورود مدرنیته به ایران
الف) نشر سواد
ب) نشر اطلاعات
3- جریان روشنفکری
4- روشنفکری در ایران
5- روشنفکران ایرانی و نوگرایی سیاسی
الف) میرزافتحعلی آخوندزاده (1812 1878 م)
ب) میرزاملکم‌خان ناظم‌الدوله
ج) سیدجمال‌الدین اسدآبادی
د) میرزاآقاخان کرمانی
ه) میرزا عبدالرحیم طالبوف
6- جنبش‌های سیاسی ‌ اجتماعی در عصر قاجار
الف) جنبش تنباکو
ب) انقلاب مشروطیت
ج) روند حوادث مشروطه
د) مطبوعات و مشروطه
ه) نقش قدرت‌های خارجی در انقلاب مشروطه
فصل پنجم: هنر و صنعت
اشاره
1- تعزیه‌
2- پرده‌خوانی (پرده‌داری‌)
3- نمایش روحوضی
4- سیاه‌بازی
5- خیمه‌شب‌بازی
6- ادبیات
الف) بازگشت ادبی
ب) ادبیات مشروطه
ج) شعر در دورۀ مشروطه
7- موسیقی
الف) موسیقی و دربار
ب) جایگاه رامشگران
ج) رامشگرانِ زن در اندرون دربار
د) آموزش زنان رامشگر
ه) جایگاه اجتماعی موسیقی‌دانان و نوازندگان
و) اهمیت ساخته‌های موسیقایی در دورۀ قاجار
ز) موسیقی مذهبی (تعزیه و شبیه‌خوانی)
ح) تصنیف
8- نقاشی
‌الف) شبیه‌سازی و معناشناسی
ب) مضامین رایج در نقاشی دوران قاجار
9- معماری
10- عکاسی
11- صنعت در دورۀ قاجاریه
الف) صنایع در عصر نخست قاجار
ب) امیرکبیر و احیای صنایع
ج) کوشش برای صنعتی کردن کشور
کتاب‌نامه
نمایه