معرفی و دانلود کتاب مبانی نشانه شناسی

معرفی کتاب مبانی نشانه شناسی

کتاب مبانی نشانه شناسی نوشته‌ی رولان بارت، اثری مهم در حوزه‌ی نشانه‌شناسی است که در آن نشانه‌ها، نمادها و معنای آن‌ها بررسی می‌شود. بارت در این کتاب پس از معرفی و توضیح اصطلاحات این دانش، به روش‌های ایجاد معنا در زبان، ادبیات، فرهنگ و هنر توسط نشانه‌ها می‌پردازد.

درباره‌ی کتاب مبانی نشانه شناسی

فردیناند دو سوسور در کتاب معروف خود با نام «زبان‌شناسی عمومی»، زبان‌شناسی را بخشی از نشانه‌شناسی تعریف کرده بود و آن را نظامی می‌دانست که در آن هر نشانه‌ای اعم از تصاویر، موسیقی، اشیا و حتی حرکات، بررسی می‌شوند. پس از سوسور، افراد زیادی با استناد به سخنان او، نشانه‌شناسی و زبان‌شناسی را در کنار هم بررسی می‌کردند و این دو دانش را از یکدیگر مستقل نمی‌دانستند. رولان بارت (Roland Barthes)، نظریه‌پرداز و منتقد معروف فرانسوی، عقیده داشت که نظام‌های نشانه‌ای بسیار گسترده‌ای هستند که با زبان انسان ارتباطی ندارند. بااینکه اصطلاح نشانه‌شناسی را اولین بار سوسور در کتابش به کار برد، اما به‌جرئت می‌توان گفت که بارت در کتاب مبانی نشانه شناسی (Elements of Semiology)، این حوزه را به صورت تخصصی به جامعه‌ی دانشگاهیان و روشن‌فکران معرفی کرد.

رولان بارت در اواسط دهه‌ی 60 میلادی (1964) مسیر جدیدی را در دانش نشانه‌شناسی باز کرد؛ درست همان‌طور که با نظریه‌های جدید خود، مسیر نقد ادبی را تغییر داد. کتاب مبانی نشانه شناسی به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: در بخش اول به ماهیت و کارکرد نشانه پرداخته می‌شود و در بخش دوم، شیوه‌ی استفاده از نشانه‌ها در زبان، ادبیات، هنر و فرهنگ مورد بررسی قرار می‌گیرد. او عناصر نشانه‌شناسی را با وام گرفتن از زبان‌شناسی ساخت‌گرا، به چهار دسته تقسیم می‌کند: زبان و گفتار، دال و مدلول، همنشین و نظام، دلالت صریح و دلالت ضمنی. بارت در هر بخش کتاب، به هر کدام از این دسته‌ها می‌پردازد.

بارت کتابش را با تعریف نشانه‌شناسی شروع می‌کند. سپس به انواع مختلف نشانه‌ها می‌پردازد از جمله نشانه‌های زبانی (کلمات)، نشانه‌های ترسیمی (تصاویر) و نشانه‌های نمادین (مانند دود که بر آتش دلالت دارد). رولان بارت پس از بررسی انواع نشانه‌ها می‌گوید که چگونه معنا از طریق استفاده از نشانه‌ها به وجود می آید. یکی دیگر از مفاهیم کلیدی که در کتاب مبانی نشانه شناسی مطرح می‌شود، دال و مدلول است. دال شکل فیزیکی نشانه است و مدلول، مفهوم و معنایی که نشانه بر آن دلالت دارد. بارت به این موضوع اشاره می‌کند که رابطه‌ی میان دال و مدلول ثابت یا طبیعی نیست؛ بلکه براساس قراردادهای فرهنگی و اجتماعی ایجاد می‌شود.

به طور کلی کتاب مبانی نشانه شناسی در زمان خودش انقلابی و چالش‌برانگیز محسوب می‌شد و تأثیری به‌سزا بر مطالعات نشانه‌شناسی گذاشت. پس از رولان بارت، کتاب‌های دیگری نیز برای معرفی اصطلاحات نشانه‌شناسی منتشر شدند که از میان آن‌ها، می‌توان به کتاب ارزشمند دانیل چندلر اشاره کرد.

انتشارات علمی و فرهنگی کتاب مبانی شناسی رولان بارت را با ترجمه‌ی صادق رشیدی و فرزانه دوستی منتشر کرده است.

در نکوداشت‌ کتاب مبانی نشانه شناسی

• رولان بارت، یکی از بزرگ‌ترین منتقدان ادبی و از پیشگامان نظریه‌پردازی بود. او آثار نویسندگان کلاسیک فرانسوی مانند راسین و بالزاک را به‌دقت بررسی کرد، نویسندگان کمترشناخته‌شده‌ای چون فوریه و لویولا را به دیگران شناساند، نظام نشانه‌شناسی را در زندگی مدرن مورد مطالعه قرار داد، موسیقی و سینما را نقد کرد و به نقد موضوعاتی دست زد که کمتر موردتوجه بود. پرسش‌هایی که او در کتاب‌هایش مطرح می‌کند، همیشه برای خوانندگانش جذاب بوده‌اند. درست همین رویه است که او را در ردیف بزرگ‌ترین فیلسوفان و روشنفکران فرانسوی مانند سارتر، ولتر، مونتنی و دیدرو قرار می‌دهد. (ژاکوب استاکینگر، مجله‌ی مرور کتاب سان‌فرانسیسکو)

کتاب مبانی نشانه شناسی برای چه کسانی مناسب است؟

کتاب مبانی نشانه شناسی را به افرادی پیشنهاد می‌کنیم که هیچ آشنایی قبلی‌ای با این دانش ندارند و می‌خواهند مطالعات خود را در زمینه‌ی نشانه‌شناسی شروع کنند.

در بخشی از کتاب مبانی نشانه شناسی می‌خوانیم

زبان و گفتار: هرکدام از این‌ دو اصطلاح، تنها طی فرایندی دیالکتیک که این دو را به هم متصل می‌کند به معنای کامل خود می‌رسند؛ نه زبان بدون گفتار وجود دارد و نه گفتار، بیرون از زبان. همان‌طور که مرلوپونتی گفته است، پراکسیس یا کنش زبانیِ واقعی در این تعامل جا می‌گیرد. ویگو بروندال می‌نویسد: «زبان موجودیتی صرفاً انتزاعی است، هنجاری است که بالاتر از افراد قرار می‌گیرد، مجموعه‌ای از گونه‌های ضروری است که گفتار به بی‌نهایت انحاء مختلف به آن‌ها عینیت می‌بخشد». بنابراین، زبان و گفتار درگیرِ رابطه‌ی دوسویه‌ی جامعی با همدیگر‌ند. از یک سو، زبان «گنجینه‌ای است که از طریق عملِ گفتار در سوژه‌های متعلق به همان جمعیت ذخیره ‌می‌گردد» و از آنجا که سرمایه‌ای جمعی از گفتارهای فردی است، در سطح فردی و جدا از سایرین کامل نمی‌شود؛ زبان کامل جز در قالب گویش گروهی وجود نخواهد داشت. گفتار هم بیرون از زبان کارایی ندارد. اما برعکس، زبان تنها زمانی امکان وجود پیدا می‌کند که گفتار آغاز شود. از نظر تاریخی، پدیده‌ی گفتار همواره بر پدیده‌ی زبان پیشی دارد (گفتار است که موجب تکوین زبان می‌گردد) و از نظر پیدایش، زبان در هر فرد از طریق فراگیری گفتارِ رایج در محیط شکل می‌گیرد (هیچ کس دستور زبان و واژگان یا به عبارتی «لانگ» را به نوزادان آموزش نمی‌دهد). خلاصه، زبان هم محصول است و هم وسیله‌ی سخن گفتن؛ بنابراین، رابطه‌ی این دو، در اصل، دیالکتیکی است. البته وقتی از منظر نشانه‌شناسی به قضیه نگاه می‌کنیم، باید دقت کنیم که چیزی تحت عنوان زبان‌شناسیِ گفتار (دست‌کم آن‌طور که سوسور قائل است) امکان‌پذیر نیست؛ زیرا هر گفتاری به محض آنکه وارد فرایند ارتباط می‌شود، پیشاپیش بخشی از زبان شده است و بررسی این (ارتباط) تنها می‌تواند موضوعِ علم باشد. این امر از همان آغاز تکلیف دو مسئله را روشن می‌کند: اینکه آیا گفتار را باید قبل از مطالعه‌ی زبان بررسی کرد، سؤال بی‌فایده‌ای است.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
1. زبان (لانگ) و گفتار (پارول)
1 1. در زبان‌شناسی
1 1 1. در سوسور
1 1 2. زبان (لانگ)
1 1 3. گفتار (پارول)
1 1 4. دیالکتیکِ زبان و گفتار
1 1 5. در یلمسلف
1 1 6. برخی از مسائل
1 1 7. زبان فردی
1 1 8. ساختارهای دوتایی
1 2. چشم‌اندازهای نشانه‌شناختی
1 2 1. زبان، گفتار و علوم اجتماعی
1 2 2. نظام پوشاک
1 2 3. نظام خوراک
1 2 4. نظام اتومبیل، نظام اسباب و اثاث
1 2 5. نظام‌های مختلط
1 2 6. مسائل (1): خاستگاه اصلی نظام‌های دلالتی گوناگون
1 2 7. مسائل (2): نسبت بین زبان و گفتار در نظام‌های گوناگون
2. دال و مدلول
2 1. نشانه
2 1 1. طبقه‌بندی نشانه‌ها
2 1 2. نشانه‌ی زبان‌شناختی
2 1 3. صورت (فرم) و محتوا
2 1 4. نشانه‌ی نشانه‌شناختی
2 2. مدلول
2 2 1. ماهیت مدلول
2 2 2. دسته‌بندی مدلول‌های زبان‌شناختی
2 2 3. مدلول‌های نشانه‌شناختی
2 3. دال
2 3 1. ماهیت دال
2 3 2. دسته‌بندی دال‌ها
2 4. دلالت
2 4 1. همبستگی دلالت‌مند
2 4 2. اختیاری و انگیزشی در زبان‌شناسی
2 4 3. اختیاری و انگیزشی در نشانه‌شناسی
2 5. ارزش
2 5 1. ارزش در زبان‌شناسی
2 5 2. مفصل‌بندی
3. هم‌نشین و نظام
3 1. دو محورِ زبان
3 1 1. روابط هم‌نشینی و متداعی
3 1 2. استعاره و مجاز در یاکوبسن
3 1 3. چشم‌اندازهای نشانه‌شناختی
3 2. هم‌نشین
3 2 1. هم‌نشین و گفتار
3 2 2. انفصال (ناپیوستگی)
3 2 3. آزمون جانشین‌سازی
3 2 4. واحدهای هم‌نشینی
3 2 5. قیود ترکیبی
3 2 6. هویت و فاصله‌ی واحدهای هم‌نشینی
3 3. نظام
3 3 1. تشابه و عدم تشابه، تفاوت
3 3 2. تقابل‌ها
3 3 3. دسته‌بندی تقابل‌ها
3 3 4. تقابل‌های نشانه‌شناختی
3 3 5. دوگانه‌گرایی
3 3 6. طبیعی‌سازی
3 3 7. سرپیچی: نظام هم‌نشینی
4. دلالت صریح و دلالت ضمنی
4 1. نظام‌های نامیزان یا نامنطبق
4 2. دلالت ضمنی
4 3. فرازبان
4 4. دلالت ضمنی و فرازبان
نتیجه‌گیری: پژوهش نشانه‌شناختی
مآخذ