معرفی و دانلود کتاب فلسفه علم آینشتاین

معرفی کتاب فلسفه علم آینشتاین

کتاب فلسفه علم آینشتاین تألیف دان آ. هاوئرد یکی از مدخل‌های دانشنامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد است که از زاویه‌ی دیگری آلبرت آینشتاین، فیزیکدان شهیر آلمانی را به ما می‌شناساند. با این کتاب کم‌حجم نگاه فیلسوفانه‌ی او را خواهید شناخت و با نظریاتش در باب اهمیت معرفت‌شناسی و حوزه‌های مختلف فلسفه‌ی علم آشنا می‌شوید.

درباره‌ی کتاب فلسفه علم آینشتاین

احتمالاً اغلب ما نام آلبرت آینشتاین (Albert Einstein) را با علم فیزیک پیوند می‌دهیم و از تأثیرات او بر فلسفه‌ بی‌اطلاعیم. در حالی که سهم او در فلسفه‌ی قرن بیستم کمتر از دستاوردها و تأثیرگذاری‌هایش در علم فیزیک نبوده است. دان آ. هاوئرد (Don Howard) با نگارش کتاب فلسفه علم آینشتاین (Einstein’s Philosophy of Science) در تلاش است تا مخاطبان حوزه‌ی فلسفه را با نگاه فلسفی این فیزیکدان آشنا سازد.

نظریه‌ی آینشتاین در حوزه‌ی فلسفه‌ی علم، درواقع ترکیبی اصیل، نوآورانه و بکر است که عناصر متنوعی را از منابعی در ظاهر ناهمگون به هم آمیخته است تا از دل مکاتب مختلفی مثل تجربه‌گرایی منطقی، قراردادگرایی و نوکانت‌گرایی به فلسفه‌ی فکری خودش برسد. همچنین آلبرت آینشتاین با سرشناس‌ترین فیلسوفان علم در قرن بیستم نظیر هانس رایشنباخ و موریتس شلیک در ارتباط بود و تأثیرات او بر نحله‌های فکری این فیلسوفان را نمی‌توان نادیده گرفت.

شاید کمتر کسی از این موضوع مطلع باشد که آینشتاین در پژوهش‌هایش در عرصه‌ی فیزیک، پیش از هر چیز خود را رو در رو با فلسفه می‌دید. رویارویی‌های مکرری که پای او را به عرصه‌ی اندیشه‌ورزی‌های فلسفی باز کرد و از این طریق راه عبور از چالش‌های تحقیقاتش در فیزیک را نیز بازمی‌یافت. آلبرت آینشتاین در تمام طول فعالیت‌های علمی خود بر اهمیت، ارزش و ضرورت روش‌شناسی علم و معرفت‌شناسی تأکید داشت و معتقد بود آگاهی یافتن نسبت به زمینه‌های تاریخی و فلسفی به استقلال فکری و رهایی از تعصب و پیش‌داوری کمک شایسته‌ای می‌کند. از نگاه او بصیرت فلسفی راهی است که به افراد و به‌ویژه دانشمندان کمک می‌کند تا به این استقلال و رهایی دست یابند.

او بهره‌مندی از خوی فلسفی ذهن را بهترین راه دوری از لغزش‌هایی می‌دید که باعث مسدود شدن مسیر پیشرفت علم می‌شوند. بنابراین تحلیل و به چالش کشیدن مفاهیم کهن متعارف را لازم می‌دانست و عقیده داشت در صورتی که نتوانند حقانیتشان را به اثبات برسانند، باید کنار گذاشته شوند و از مرجعیت ساقط شوند؛ مسیر روشنگرانه‌ای که بی‌تردید می‌تواند پیشرفت علم را سرعت بخشد.

آینشتاین همواره به شأن و جایگاه فلسفه در فیزیک اشاره داشت و صراحتاً بیان می‌داشت که بنیان‌های فیزیک بر پایه‌ی لرزان تردید بنا شده‌اند و تجربه نشان می‌دهد که ما ناچار به یافتن بنیان‌های جدیدتر و مستحکم‌تری هستیم، پس فیزیکدانان نمی‌توانند از زیر بار وظیفه‌ی خود نسبت به تفکر انتقادی درباره‌ی بنیادهای نظری شانه خالی کنند و آن را بر دوش فیلسوفان بگذارند. چراکه فیزیکدانی که در پی بنیان‌های نوین است باید ذهن خود را روشن سازد تا به این موضوع آگاه باشد که مفاهیم موردنظرش تا چه حد ضروری و توجیه‌پذیرند.

دان آ. هاوئرد سعی در دارد در کتاب فلسفه علم آینشتاین در طی هفت فصل از زوایای مختلف این نگاه آینشتاین را مورد بسط و تحلیل قرار دهد. او در مقدمه اهمیت معرفت‌شناسی را در نظر این دانشمند به مخاطب نشان می‌دهد، پس از آن به سراغ شرح نظریات وی در باب طبیعت و نقش‌ قراردادها در علم، سادگی و گزینش نظریه و تک‌معنایی در بازنمایی نظری طبیعت می‌رود و به بررسی تمایز میان نظریه‌های سازنده و نظریه‌های اصولی می‌پردازد. درنهایت در بخش نتیجه‌گیری، به تأثیرگذاری آلبرت آینشتاین به‌عنوان فیزیکدان و فیلسوف نگاه می‌اندازد.

گفتنی‌ست که کتاب کم‌حجم و ارزشمند فلسفه‌ی علم آینشتاین یکی از مدخل‌های دانشنامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد محسوب می‌شود. این مجموعه‌ی در سال 1995 در دانشگاه استنفورد و به سرپرستی ادوارد ن. زالتا شکل گرفت و نویسندگان و پژوهشگران مختلفی همچنان برای پربارتر ساختن این دانشنامه در تلاش‌اند.

کتاب خواندنی و تأمل‌برانگیز فلسفه‌ علم آینشتاین را سعید جعفری به فارسی برگردانده و انتشارات ققنوس برای نشر این کتاب اقدام کرده است.

کتاب فلسفه علم آینشتاین برای چه کسانی مناسب است؟

علاقه‌مندان به دنیای فلسفه و به‌ویژه فلسفه‌ی علم که قصد دارند با نگاه آلبرت آینشتاین در این زمینه بیشتر آشنا شوند، با مطالعه‌ی این کتاب به مطالب و آموزه‌های جذابی دست خواهند یافت.

در بخشی از کتاب فلسفه علم آینشتاین می‌خوانیم

فلسفه علم، از هر نوع که باشد، موظف به توضیح و تبیین رابطه نظریه و شواهد است. آینشتاین تاریخیت مفاهیم علمى را از ماخ آموخت. اما شیوه مرجح او در مدل‌سازى براى رابطه منطقى میان نظریه و شواهد عمدتاً ملهم از مطالعه کتاب پیر دوئم، هدف و ساختار نظریه فیزیکى، بود. آینشتاین احتمالاً نخست آثار دوئم را مطالعه کرد، یا حداقل با اصول فلسفه علم او در حوالى پاییز 1909 آشنا شد، یعنى زمانى که از برن، که در اداره ثبت اختراعات آن‌جا شاغل بود، به زوریخ بازگشت و نخستین منصب آکادمیک خود را در دانشگاه آن شهر به دست آورد. در زوریخ، با فریدریش آدلر، دوست دیرینه‌اش که با هم در دانشگاه زوریخ فیزیک مى‌خواندند همسایه شد و در طبقه بالاى منزل او اقامت گزید. درست چند ماه پیش، ترجمه آدلر از کتاب دوئم، نظریه فیزیکى، به آلمانى به طبع رسیده بود (Duhem 1908)، و فلسفه علم موضوع معمول گفت و شنود این دو همسایه شد (بنگرید به Howard 1990a).

کل‌نگرى نظرى و تعین ناقص گزینش نظریه بر اساس شواهد تجربى، آراى اصلى فلسفه علم دوئم هستند. خلاصه استدلال او این است که دست‌کم در علومى همچون فیزیک، که در آن‌ها آزمایش ثقیل و سنگین است از آن رو که با تجهیزات پیچیده‌اى صورت مى‌گیرد که به کارگیرى آن‌ها خود مستلزم تفسیر نظرى است، فرضیه‌ها را باید صرفاً به عنوان بخشى از کل نظریه، و نه به طور جداگانه، محک زد. در نتیجه، هنگامى که تعارضى بین نظریه و شواهد پیش مى‌آید، رفع آن به شیوه‌هاى گوناگون متعددى ممکن است. هیچ حکمى به موجب شأن فرضى خود به عنوان تعریف یا به اعتبار جواز پیشینى دیگرى، از تجدید نظر مصون نیست؛ و تقریباً هر حکمى را، به قیمت اِعمال تعدیل‌هاى مقتضى در بخش دیگرى از کل بدنه نظریه، مى‌توان حفظ کرد. از این رو، گزینش نظریه، بر اساس شواهد به طور کامل تعین نمى‌پذیرد.

یادداشت‌هایى که آینشتاین براى درسى در باب الکتریسیته و مغناطیس در دانشگاه زوریخ در نیمسال زمستانى 1910-1911 تهیه کرد، آشکارا نشان مى‌دهد که فلسفه علم دوئم چه زود اثر خود را بر او به جاى نهاد. آینشتاین مى‌پرسد چگونه مى‌توان بار الکتریکى مشخصى را به این یا آن بخش از درون جسم نسبت داد حال آن‌که درون جسم در دسترس ما نیست تا ذرات آن را بیازماییم.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار دبیر مجموعه
درآمد
1- مقدمه: آیا آینشتاین در معرفت‌شناسى «فرصت‌طلب» بود؟
2- تعین ناقص گزینش نظریه بر اساس شواهد: طبیعت و نقش قراردادها در علم
3- سادگى و گزینش نظریه
4- تک‌معنایى در بازنمایى نظرى طبیعت
5- واقع‌گرایى و تفکیک‌پذیرى
6- تمایز میان نظریه‌هاى سازنده و نظریه‌هاى اصولى
7- نتیجه‌گیرى: آلبرت آینشتاین: فیلسوف و فیزیکدان
یادداشت‌ها
کتابنامه
واژه‌نامه انگلیسى به فارسى
نمایه