معرفی و دانلود کتاب شورشیان آرمانخواه: ناکامی چپ در ایران

معرفی کتاب شورشیان آرمانخواه: ناکامی چپ در ایران

کتاب شورشیان آرمانخواه از مازیار بهروز، روایتی‌ست از تاریخ جنبش چپ‌گرایان پیرو مارکسیسم در ایران و به وقایع سال‌های 1320 تا 1363، از آغاز تا پایان رسمی فعالیت این جنبش‌ها پرداخته است. فراز و نشیب‌های جنبش چپ، سرگذشت، جزئیات تاریخی و از همه مهم‌تر، دلایل ناکامی آن‌ها در ایران، از اصلی‌ترین مفاهیمی به شمار می‌روند که نویسنده در این اثر مورد بررسی قرار داده است.

درباره‌ی کتاب شورشیان آرمانخواه

موضوع اصلی‌ای که مازیار بهروز در کتابی که پیش رو داریم به آن پرداخته، بررسی عوامل و دلایلی است که باعث شکست جنبش‌های چپ در ایران شده‌اند. اما پیش از هر چیز، باید بررسی کنیم که اصطلاح چپ از کجا وارد فرهنگ ما شده و در ایران، به کدام گروه‌های سیاسی اطلاق می‌شود. ریشه‌ی اصطلاح چپ، مربوط به انقلاب فرانسه است، که در آن دوران، افرادی که سمت چپ پارلمان می‌نشستند، مخالفتی جدی با مراتب سنتی قدرت‌ها داشتند و به دنبال ایجاد دگرگونی‌های سریع در حکومت‌ بودند. در تاریخ معاصر ایران نیز، حزب توده به عنوان اصلی‌ترین گروه چپ‌گرا شناخته می‌شود که از احزاب کمونیستی ایرانی بوده که در سال 1320 به وجود آمده و با پیروی از اندیشه‌های مارکسیستی، خواهان ایجاد تغییراتی در راستای برابری بوده‌اند. مازیار بهروز در کتاب شورشیان آرمانخواه (Rebels With a Cause, The Failure of the Left in Iran)، به بررسی تاریخ حزب توده، فداییان خلق و نیز دیگر گروه‌های کوچک و بزرگ پیرو جریانات چپ، که به اندیشه‌های مارکسیسیتی معتقد بودند پرداخته و بیشترین تمرکز این اثر، بر دوران پس از کودتای 28 مرداد در سال 1332 است.

نویسنده کوشیده تا در این اثر، با رویکرد متفاوتی فراز و نشیب‌های چپ‌گرایان را شرح دهد و عواملی که باعث از هم پاشیدن گروه‌های این جنبش شده را به خوبی بررسی کند. کتاب شورشیان آرمانخواه، از آغاز فعالیت این جنبش در راستای فروپاشی حکومت رضاشاه تا پایان دادن به فعالیت‌های کمونیستی در سال‌های بعد از انقلاب، تاریخ سه نسل از پیروان ایرانی مارکسیسم را پوشش می‌دهد.

شورشیان آرمانخواه، از چند جهت با باقی کتاب‌هایی که راوی تاریخ گروه‌های چپ‌گرا هستند، تمایز دارد. اول این که هیچ یک از باقی آثار مشابه، تاریخ این جنبش‌ها را را به صورت کامل و از ابتدا تا انتها مورد بررسی قرار نداده‌اند و تنها به بخشی از سال‌های فعالیت چپ‌ها پرداخته‌اند. از طرفی تمرکزی که در این اثر بر وقایع بعد از کودتای 28 مرداد و نیز وقایع بعد از انقلاب وجود دارد نیز، در باقی منابع موجود، نایاب است. نویسنده علاوه بر این که احزاب اصلی و بزرگ‌تر را مورد مطالعه قرار داده، به سراغ بررسی مهره‌های کوچک‌تر و کم‌اهمیت‌تر نیز رفته است. همچنین بررسی عوامل ناکامی این گروه‌ها، از آن دست مطالبی‌ست که کمتر کتابی به صورت جامع به آن پرداخته، تا جایی که می‌توان این مبحث را اصلی‌ترین بخش کتاب شورشیان آرمانخواه دانست.

مازیار بهروز در این اثر، با ارائه‌ی اطلاعاتی از آن‌چه در دهه 1330، با جناح‌گرایی‌ها و در ارتباط با شوروی برحزب توده گذشت و بررسی چپ‌گرایان مستقل و دموکرات‌های آذربایجان، شکست توده‌ای‌ها و احیای آن‌ها را مطرح می‌کند. از طرفی جزئیاتی از دهه‌ی گذار حزب توده و هسته‌های مارکسیستی را نیز در این مبحث جای داده است. در ادامه، سرکوب‌ها، چریک‌های فدایی، مجاهدین و گروه‌های کمونیستی انشعابی از حزب توده نیز مورد بررسی قرار داده شده‌اند. بخش سوم کتاب شورشیان آرمانخواه، به وقایع انقلاب و نقش فداییان، حزب توده، کردها و مارکسیست‌های حاشیه‌ای در انقلاب اختصاص داده شده و آخرین بخش که می‌توان آن را مهم‌ترین قسمت این کتاب دانست، مختص بررسی علل ناکامی کمونیست‌ها یا چپ‌گرایان است.

این اثر که توسط مازیار بهروز، استادیار دانشگاه سان فرانسیسکو نوشته شده، به کوشش مهدی پرتوی به فارسی برگردانده شده و توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است.

کتاب شورشیان آرمانخواه برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی این اثر را به علاقه‌مندان به کتاب‌های تاریخی-سیاسی و تاریخ معاصر پیشنهاد می‌کنیم.

در بخشی از کتاب شورشیان آرمانخواه: ناکامی چپ در ایران می‌خوانیم

رقابت جناحى از آغاز در حزب توده وجود داشت و ادامه یافت و در فلج‌کردن حزب در برابر کودتا نقش مهمى ایفا کرد. به گفته یکى از رهبران سابق حزب، «وجود دو جناح در رهبرى حزب توده ایران را مى‌توان مثل خط قرمزى در تاریخ 38 ساله حزب توده در ایران و در تبعید مشاهده کرد.» آوانسیان، یکى دیگر از رهبران حزب، مى‌نویسد هنگامى که باخبر شد رفقایش به جاى یک حزب کمونیست، حزب توده را تأسیس کرده‌اند، دلسرد شد، گرچه وقتى متوجه شد که یک مرکز مخفى کمونیستى ایجاد شده تا حزب توده و کمیته مرکزى آن را هدایت کند، این طرح را پذیرفت. آوانسیان توضیح نمى‌دهد که چه بر سر این مرکز آمد، اما به نظر مى‌رسد که اعضاى آن وسیله‌اى براى تغییر شکل حزب به یک پایگاه آشکارا طرفدار شوروى بودند.

عوامل بسیارى به تشدید اختلافات شخصى و جناحى در درون حزب توده کمک کرد، که حسادت شخصى رهبران از جمله مهم‌ترین آن‌ها بود. برخى از رهبران سابق حزب توده به درستى اظهار داشته‌اند که وجود دسته‌بندى‌ها بیش‌تر از اختلافات شخصى و سازمانى ناشى مى‌شده تا اختلافات ایدئولوژیک. به طور کلى، خصومت شخصى در سیاست‌هاى ایران در این دوره نقش مهمى ایفا مى‌کرده و تا به امروز هم، البته در اندازه‌اى به مراتب کم‌تر، همچنان ایفا مى‌کند. با این حال، وجود دو دسته رویکردهاى متفاوت در بسیارى از فرایندهاى تصمیم‌گیرى حزب توده در سراسر دوره مورد بررسى نشان مى‌دهد که مسئله از اختلافات شخصى میان رهبران حزب فراتر مى‌رفته است. این موضوع به عنوان یکى از علل فروپاشى نهایى این جنبش، در فصل آخر کتاب با دقت بیش‌ترى مورد بررسى قرار خواهد گرفت.

براى این دو جناح نام‌هاى مختلفى را مى‌شد به کار بُرد: افراطى و محافظه‌کار، چپ و راست، یا تندرو و میانه‌رو. هر دو جناح در ستایش اتحاد شوروى مشترک بودند و به تدریج که حزب به یک حزب کمونیست طرفدار شوروى تبدیل شد، از روایت شوروى از مارکسیسم لنینیسم طرفدارى مى‌کردند، و در برابر گروه انشعابى خلیل ملکى (نیروى سوم) موضع مشترکى داشتند. کنگره دوم حزب به این جناح‌ها شکل قطعى‌ترى بخشید و نهضت ملى‌شدن نفت اختلاف این دو را تشدید کرد.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار مؤلف بر چاپ فارسى
یادداشت مترجم
پیشگفتار
سپاسگزارى
مقدمه
1. شکست و احیا: شکست بزرگ چپ (49-1332)
حزب توده در دهه 1330
حزب توده و جناح‌گرایى
حزب توده و اتحاد شوروى
فرقه دموکرات آذربایجان: دومین تشکیلات کمونیستى
نیروى سوم: خلیل ملکى و چپگرایان مستقل
گذار و احیا: (1339-49)
حزب توده در یک دهه گذار
هسته‌هاى مارکسیستى: حرکت به سوى قهر
2. تهاجم و بن‌بست (57 - 1349): قهر و سرکوب
چریک‌هاى فدایى
مجاهدین (مارکسیست - لنینیست): تولد پیکار
حزب توده و گروه‌هاى انشعابى کمونیست
هسته‌هاى مارکسیستى در خارج
3. انقلاب: رقص مرگ (1357-62)
انقلاب
فداییان و انقلاب
پیکار و انقلاب
حزب توده و انقلاب
گروه‌هاى کُرد و انقلاب
مارکسیست‌هاى حاشیه‌اى و انقلاب
4. چرا ناکامى؟
کمونیست‌ها و عوامل عمومى ناکامى
کمونیست‌ها و عوامل خاص ناکامى
کمونیست‌ها و عوامل ساختارى ناکامى
پیوست
یادداشت‌هاى متن
کتاب‌شناسى
نمایه