معرفی و دانلود کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه: پژوهشی اسطوره شناختی و تاریخی پیرامون قاعدگی و نشانگان پیش از آن

معرفی کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه: پژوهشی اسطوره شناختی و تاریخی پیرامون قاعدگی و نشانگان پیش از آن

نگاهی متفاوت به دوره قاعدگی زنان و نشانگان پیش از آن به لحاظ تاریخی، اسطوره‌ای و روان‌شناختی؛ شهلا زرلکی در کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه باورهای کهن و منفی رایج نسبت به این مساله را که از دیرباز در فرهنگ‌ها و جوامع بسیاری رایج بوده است، بررسی می‌کند.

درباره کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه

دوران قاعدگی یا خارج شدن خون از دیواره رحم به‌صورت ماهانه از جمله مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مرحله‌های رشد و بلوغ دختران است و یکی از عادی‌ترین و رایج‌ترین بخش‌های زندگی آن‌ها محسوب می‌شود و مهم‌ترین دلیل رخ دادن آن تغییرات فیزیولوژیکی بدن زنان بارور برای آماده شدن جهت تولید مثل است.

با وجود اینکه نیمی از جمعیت جهان چیزی در حدود نصف عمر خود را در حال دست و پنجه نرم کردن با دوران قاعدگی هستند اما باز هم در قرن بیست و یکم، در کنار همه‌ی آگاهی‌بخشی‌ها و آموزش‌هایی که درباره آن انجام شده است، هنوز در بسیاری از مناطق و فرهنگ‌های سراسر جهان، این اتفاق به‌عنوان یک تابو و امری مذموم و مسکوت شناخته می‌شود. به‌راستی دلیل وجود نگاه منفی نسبت به این پدیده‌ی طبیعی چه می‌تواند باشد؟

شهلا زرلکی در کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه فارغ از هرگونه مبحث علمی و بهداشتی و به دور از هرگونه پیش‌داوری این مساله را بررسی می‌کند. این کتاب سه بخش اصلی دارد. در بخش نخست اصطلاحات و توضیحات مربوط به این پدیده و اختلالات پیش از آن توضیح داده شده است. در بخش دوم از دیدگاه‌های رایج در اجتماع و ادیان مختلف در طول تاریخ نسبت به این مساله آگاه خواهید شد. بخش سوم هم از دید اسطوره‌شناسی، خرافات و... به این مقوله می‌نگرد.

در نهایت شاید بتوان گفت مهم‌ترین عاملی که باعث نگرش منفی بیشتر فرهنگ‌ها و جوامع به پدیده قاعدگی شده، اختلالات و ناخوشی‌های عصبی و هورمونی است که در قبل و آغاز این دوره رخ می‌دهد. از نظر بسیاری از افراد زنی عصبی، افسرده، خسته، خشمگین، آشفته و در رنج، برای اطرافیان خوشایند نیست.

منظور از دشتان و جنون ماهانه چیست؟

کلمه دشتان در لغت به معنای خونریزی ماهانه از رحم زنان است. این کلمه هم به جای اسم به کار می‌رود و هم به جای صفت فاعلی. یعنی در ایران باستان به خون خارج شده از بدن زنان در هر ماه هم اطلاق می‌شده است. در این واژه، برعکس دیگر معادل‌ها در زبان‌های دیگر، هیچ اشاره‌ای به ماه وجود ندارد. در فرهنگ ایرانی، خون‌ریزی ماهانه‌ی زن یک نشانه و علامت است. علامتی که به بسیاری از ممنوعیت‌ها و باید و نبایدها اشاره می‌کند. از طرفی این ریشه‌ی اوستایی پهلوی از نظر مشتقات، غنای شگفتی دارد. این شگفتی از این‌روست که هیچ‌یک از این مشتقات در زبان فارسی معاصر، کاربرد ندارند. زبان فارسی در پانصد سال اخیر بر استفاده از معادل‌های بیگانه‌ی این وضعیت زنانه، اصرار داشته است.

روشن است که تعریف فیزیولوژیک دشتان و پیش‌دشتان در همه‌ی کتاب‌های پزشکی و مرتبط وجود دارد. حتی مقوله‌ی پیش‌دشتان هم به‌عنوان یک پدیده‌ی تقریباً تازه شناخته‌شده، امروزه در نشریات و کتاب‌هایی با رویکرد فرهنگ پزشکی و سلامت بسیار دیده می‌شود. بااین‌همه از آن‌جا که موضوع این کتاب دشتان و مراحل پس و پیش آن است، خوب است در همین ابتدا تعریف‌های کامل و البته موجز و مفیدی از این دو وضعیت زیستی زنانه بیاوریم. از طرفی آوردن تعاریف علمی و مقایسه‌ی آن با تعاریف اساطیری که در متن کتاب آمده است، نگاه شما را وسعت می‌بخشد.

افزایش استروژن و کاهش پروژسترون دگرگونی‌هایی را در بدن سبب می‌شود و طیف وسیعی از نشانه‌های روحی و جسمی ناخوشایند و آزاردهنده برای اندام زنانه به همراه دارد. نشانگان پیش‌دشتان حدود چهارده روز پیش از آغاز خون‌ریزی آشکار می‌شود و تا روزهای آغازین خون‌ریزی ادامه دارد و ممکن است منجر به ایجاد اختلالات روانی هم بشود که با نام اختصاری آن «پی‌ام‌اس» یا آنچه که در این کتاب آورده شده، «پیش‌دشتان» نام دارد.

کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه این کتاب را به کسانی پیشنهاد می‌کنیم که نسبت مسائل و مشکلات زنان در طول تاریخ به‌ویژه در ارتباط با نحوه برخورد جوامع و ادیان مختلف با موضوع قاعدگی، بی‌اطلاع هستند.

با شهلا زرلکی بیشتر آشنا شویم

جستارنویس، منتقد ادبی و نویسنده ایرانی، شهلا زرلکی در سال 1355 متولد شد. او تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی گذراند و از سال 1377 فعالیت خود را در مطبوعات و دیگر شاخه‌های آن آغاز نمود و توانست با نشریات متعددی چون کتاب ماه ادبیات و فلسفه، روزنامه‌های همشهری، صبح امروز، شرق، و... در زمین نگارش مقاله و نقد ادبی فعالیت کند و پس از آن به عضویت در شورای سردبیری فصلنامه نگره در آمد. به دلیل «آثار دارای ارزش و کیفی و قدرت تأثیرگذاری بر جامعه» در سال 1385 او توانست جایزه «نقد ادب و هنر» را از طرف بنیاد نویسندگان و هنرمندان وابسته به سازمان فرهنگی و هنری شهرداری دریافت کند. زرلکی در طول سال‌ها فعالیتش چند عنوان کتاب در زمینه‌ی نقد ادبی، داستان و پژوهش و مطالعات زنان منتشر کرده است. «در خدمت و خیانت زنان، گفتارهایی درباره زنان»، «ما دایناسور بودیم (مجموعه داستان)»، «زنان علیه زنان جستاری روان‌شناختی در آثار آلبا دسس پدس»، «انسان‌گرای تمام‌عیار بررسی آثار ژوزه ساراماگو» و... از جمله آثار شهلا زرلکی هستند.

در بخشی از کتاب زنان، دشتان و جنون ماهانه: پژوهشی اسطوره شناختی و تاریخی پیرامون قاعدگی و نشانگان پیش از آن می‌خوانیم

کلمه‌ای که در داستان‌های مربوط به مراسم قاعدگی بارها و بارها تکرار می‌شود تابو است. در واقع ریشه‌ی این تناقضات معنایی، سردرگمی و حیرت آدم اولیه در مواجهه با پدیده‌ی دشتان بوده است. او از یک‌سو نظمی تغییرناپذیر در این پدیده می‌بیند که منطبق با نظم نظام طبیعت (چرخه‌ی ماه) است و از سویی از قدرت زایندگی و نظم کیهانی مرموز آن می‌ترسد. این ترس و احترام توأمان منجر شده که در دوره‌های اولیه‌ی زندگی، رفتار بشر با این مقوله رفتاری متناقض باشد. گاه آن را تقدیس کند و گاه آن را پلید و نحس و خطرناک بداند.

بعضی قبایل سرخ‌پوستی خون دشتان را برای ایمنی از شر دشمن به بادبان قایق‌ها می‌مالیدند و بعضی قبایل دیگر به‌شدت از نزدیک شدن زن دشتان به سلاح‌های جنگی خودداری می‌کردند تا نحوست آن باعث شکست‌شان در جنگ نشود! شدت بدبینی بعضی نگرش‌های کهن تا آن‌جاست که برای مثال پلینی در تاریخ طبیعی می‌نویسد «زن قاعده، خرمن‌ها را خراب می‌کند، باغ‌ها را به ویرانی می‌کشد، جوانه‌ها را می‌کُشد، میوه‌ها را به خاک می‌افکند، زنبورهای عسل را می‌کُشد، اگر به شراب دست بزند، شراب به سرکه بدل می‌شود؛ شیر ترش می‌شود...»

و باز آن سؤال نخست: چرا ماه یکی از نمادها و نشانه‌های اسطوره‌شناسی دشتان است؟ آدمیان دوره‌های نخستین زندگی بر کره‌ی زمین، پیوندی ناگزیر با عناصر طبیعت داشته‌اند. خورشید، ماه، آب، زمین و آتش اولین عناصری‌اند که آدمی در ارتباط مستقیم با آن‌هاست. او رفتار ماه و خورشید را زیر نظر دارد. گذشت زمان، بارآوری زمین، امنیت و خطر همه و همه به طبیعت پیرامون مربوط است. آدم دیروز آسمان را بیشتر از آدم امروز می‌دیده است. آسمان تنها منظره‌ و چشم‌اندازی زیبا برای خیره شدن و نظاره‌ی ستارگان زیبای شب نبوده است. آسمان ساعت است، تقویم است. تقویمی دقیق که سال و ماه را به واحدهای کوچک‌تر تقسیم می‌کند. تقویم را از روی رفتار ماه می‌نویسند. نظم دقیقی که دارد بیش از هر عنصر دیگری در طبیعت قابل‌اعتماد است. جودی گراهن در کتابش می‌نویسد الهگان هندی بر‌اساس وضعیت‌های چهارگانه‌ی ماه شکل‌دهی شده‌اند: هلال، نیم‌هلال، نصف و کامل. جالب آن‌که دوره‌ی دشتانی زن نیز مراحلی چهارگانه دارد و از چهار هفته تشکیل شده است. رفتار ماه هنوز هم پس از گذشت زمان و بی‌نیازی آدمی از تقویم آسمان‌ها، عوض نشده است. رفتار آدمی اما تغییر کرده است.

فهرست مطالب کتاب

پیش‌نوشت
فصل اول: دشتان و پیش‌دشتان
دشتان: تعریف‌های پزشکی
واژه‌شناسی
لعنتِ ماهانه
جنون ماهانه
دشتان در طب سنتی ایران
فصل دوم: دین و دشتان
دیوِ دشتان
سد در نثر و سد در بُندَهش
شایست ناشایست
اَرداویرافنامه
جریان نجس
روایات داراب هرمزدیار
قرآن
حدیث دشتان
شایست ناشایستِ اسلام
حج و دشتان
مسیحیت و هندوییسم
هندوییسم
مذاهب دارمیک
فصل سوم: اسطوره و دشتان
بوسه‌ی اهریمن
ادب و دشتان
غیبت واژه‌ی دشتان در ادب فارسی
ماه، مار و اسطوره‌های دیگر
ماه؛ قابله‌ی بزرگ
مار؛ مار بزرگ
مار رنگین‌کمان و خوهران واویلاک
مار ماوادی
خون و خشم اینانّا
انزوا یا استراحت؟
شنل‌قرمزی
دشتانِ مردان
نمونه‌هایی از چگونگی مواجهه با دشتان در برخی جوامع باستانی
ماه می‌میرد
هجوم استروژن
پی‌نوشت
منابع