معرفی و دانلود کتاب زنان در زمانه استالین

معرفی کتاب زنان در زمانه استالین

انقلاب به ثمر نشست و پرچم‌های سرخ بر دستان زنان و مردان برافراشته شد. لنین عدالت‌خواه بود اما بالاخره قاصد مرگ به‌سراغش آمد و دیکتاتور آدم‌کش هجوم آورد. کتاب زنان در زمانه استالین روایت‌گر آزارهایی است که استالین، چهارمین حاکم شوروی، بر زنان روسیه روا داشت و حقوقی را که در دوران لنین از آن خود کرده بودند، از آن‌ها دریغ کرد. ما می‌دانیم که استالین خون‌ریز بود اما ملانی ایلیچ ما با ویژگی دیگری از شخصیت او آشنا می‌کند: زن‌ستیزی.

درباره‌ی کتاب زنان در زمانه استالین

زن بودن گناه است؛‌ آن هم نه جرمی خفیف و قابل گذشت، بلکه گناهی نابخشودنی و تخلفی درجه یک، باور نمی‌کنید؟ از دیکتاتورها بپرسید. شاید جنایت‌کاران سیاسی در موضوعات مختلفی با یکدیگر اختلاف‌نظر داشته باشند، اما در زن‌ستیزی اتفاق نظری کم‌سابقه دارند؛ آلمان نازی در قرن 20 یا طالبان در قرن 21، در زمینه‌ی تبعیض و ستم علیه زنان، تفاوتی با یکدیگر ندارد و نخستین میدان جنگ هر دو، جسم و روح «زن» است. استالین هم که جزو سردمداران کشتار معترضان و مخالفان است، همچون سایر هم‌صنفانِ خون‌خوار و زن‌ستیز خود، برای تمام ابعاد زندگی زنان قوانینی سرتاسر تبعیض‌آمیز و ظالمانه صادر کرد. او مانند یک بلای آسمانی بر تاریخ شوروی فرو آمد و به لکه‌ای ننگین بر تن کمونیسم تبدیل شد. کتاب زنان در زمانه استالین (Women in the Stalin Era) روایت‌گر یک سقوط است؛ سقوط یک اندیشه و مرگ جامعه‌ای آرمانی که در ابتدای مسیر روییدن و بالیدن، خشکید و فرو افتاد.

نه‌تنها تاریخ شوروی، بلکه تاریخ جهان به پیش و پس از انقلاب اکتبر 1917 تقسیم می‌شود. زمانی که کارگران جهان متحد شدند تا جامعه‌ای بی‌طبقه و عادلانه بسازند و اتفاقاً آن را ساختند، اما عمر این مدینه‌ی فاضله به بیست سال هم نرسید. ملانی ایلیچ در کتاب زنان در زمانه استالین، ابتدا یک آرمان شهر را به ما نشان می‌دهد: دهه‌ی 20 شوروی. خواندن این بخش‌ها تأثر و تأسف آدمی را برمی‌انگیزد زیرا حقوقی که زنان روس با خون جگر آن‌ها را از آن خود کردند، با انقلاب استالین نیست و نابود شد و قوانین و احکامی که لنین آن‌ها را اجرا می‌کرد، مجدداً از «واقعیت» به «رویا» تبدیل شدند. هرچه زنان شوروی «رشته» بودند، پنبه شد و آدم‌کش بزرگ، قوانین مترقی لنین را با فرمان‌های زن‌ستیزانه‌ی خود جابه‌جا کرد.

برای مایی که در قرن 21، هنوز بر سر حق حیات زنان، فریاد می‌زنیم و گویی کسی جز خودمان، صدایمان را نمی‌شود، باورش دشوار است که در دهه‌ی 20، زنان شوروی بخش قابل‌توجهی از بازار کار را در دست گرفته بودند و تحصیل در مراحل بالا، حق طلاق، پایان دادن به بارداری و حتی سیاست‌مدار شدن جزو حقوق بدیهی‌شان بود. در این دوران غذاخوری‌های عمومی با قیمت ارزان افتتاح شده بود تا زنان به انجام کار خانگی بی‌مزد و منت مجبور نباشند. کودکان که تا پیش از آن ایام، مهم‌ترین عنصر در خانه ماندن و پیشرفت نکردن مادران بودند، از صبح تا پایان ساعت کاری، به مهدکودک‌ها می‌رفتند تا مادرها بتوانند بدون دغدغه در محل کار حاضر شوند. عجیب و شگفتی‌آور است اما در زمان لنین، دستمزد زنان و مردان برابر بود، عدالتی که امروزه در آمریکا نیز برای زنان رعایت نمی‌شود و به بحث مناقشه‌برانگیز بازار کار تبدیل شده است. حزب کمونیست با توجه به مشکلات خاص و فرهنگ‌سازی‌هایی که باید به‌نفع زنان انجام می‌شد، ده‌ها مرکز فرهنگی و حزب احداث کرد تا جامعه‌ی روسیه را از «زن‌ستیزی» نجات دهد. زنان در این دوران پابه‌پای مردان در کارخانه‌ها کار می‌کردند و به استقلال مالی و فکری رسیده بودند. خوابی که لنین برای شوروی دیده بود و امیدوار بود تا تعبیر شود، از روسیه یک «اتوپیا» می‌ساخت و وعده‌های بهشتی را در زمین محقق می‌کرد؛ اما استالین که بدون خواست مردم به مقام سلطنت رسیده بود، خواب خوش مردم شوروی به کابوس و کاخ آرزوهایشان را به ویرانه تبدیل کرد. او تا جایی که توانست، برای هر قانون یک تبصره و ماده‌ای قرار داد. این تبصره‌ها قرار نبود به زنان کمک کنند، بلکه به‌وجود آمده بودند تا حقوق زنان را مشروط و اختیاراتشان را محدود کنند.

ملانی ایلیچ از نقش جنگ جهانی دوم در «رهایی زنان» می‌گوید. جنگ سراسر خون و خاک است، اما در هر شب سیاهی، بالاخره ستاره‌ای سر برمی‌آورد و سوسو می‌زند. ستاره‌ی جنگ جهانی «زنان شاغل» بودند. در طول شش سال جنگ که مردها به‌سوی جبهه‌های نبرد عازم شدند، کارخانه‌ها خالی از کارگر و مدیران کارخانه‌ها با جمعیت انبوهی از زنان متقاضی کار مواجه شدند، در آن موقعیت چاره‌ای نداشتند جز اینکه از لجاجت مردسالارانه‌ی خود دست بکشند. همین وضعیت موجب شد تا زنان، دو سوم از بازارکار را فتح کنند. البته هیچ دیکتاتوری اجازه نمی‌دهد که زن‌ها، طولانی‌مدت طعم پیروزی را بچشند و استالین نیز نگذاشت. به‌محض اتمام جنگ جهانی و بازگشتن مردان، تبلیغات علیه «زن مدرن» آغاز شد. رسانه‌ها کوشیدند تا شغل‌های کم‌رتبه و کم درآمد را به‌عنوان شغل مناسب زنان معرفی کنند و این عقب‌گرد فرهنگی و اجتماعی، عیان‌ترین ظلم استالین در حق زنان روسیه قلمداد می‌شد.

کتاب زنان در زمانه استالین با ترجمه‌ی سمیه طباطبایی در انتشارات کتاب پارسه چاپ شده است.

کتاب زنان در زمانه استالین برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب، داستانی تخیلی یا استعاری نیست؛ بلکه روایت‌گر ستم‌هایی است که پس از انقلاب استالین بر سر زنان شوروی آوار شد. دیکتاتور خون‌ریز شوروی، هر‌ حقوق و جایگاهی که زنان برایش جنگیده بودند و در دوره‌ی پسا استالینی به‌‌دست آورده بودند را به‌همراه باقی آزادی‌های اجتماعی، از زنان سلب کرد. پژوهشی که پیش روی شما قرار دارد، اثری صرفاً تاریخی یا اجتماعی نیست، بلکه بانگ حق‌خواهی و عدالت‌جوییِ به‌ثمر نرسیده‌ی زنان است که اگر خوب گوش دهیم، پژواک آن در دالان‌های تاریخ را می‌شنویم.

در بخشی از کتاب زنان در زمانه استالین می‌خوانیم

شمار زنان رئالیست سوسیالیست برجسته چندان نبود اما هیچ مدرک واقعی وجود ندارد که نشان دهد زنان نویسندۀ مطرح شوروی کمتر از مردان از دستورات رئالیسم سوسیالیستی پیروی می‌کردند. ممکن است فقط این‌گونه باشد که در دهۀ 1930 تعداد نویسندگان زن در روسیه بسیار کمتر از مردان بوده است. با این‌حال از آن جا که شمار نویسندگان زن در دو دهه قبل از انقلاب به‌طور قابل توجهی در حال افزایش بود می‌توان ادعا کرد که مهاجرت، آزار و اذیت و سکوت برخی از برجسته‌ترین نویسندگان زن پس از سال 1917 سبب شد که در قیاس با مردان شمار کمتری از نویسندگان زن قادر و مایل به کمک به فرهنگ کشور جدید شوروی باشند. بنابراین وسوسه می‌شویم چنین نتیجه بگیریم، هرچند اثبات آن ناممکن است: عدم حضور نسبی زنان نویسنده در کانون رئالیسم سوسیالیستی ممکن است به‌دلیل ماهیت مردانۀ جامعۀ استالینیست باشد و نیز به سبب ساختارهای ایدئولوژیک زنان که در آن جامعه تبلیغ می‌شد.

در دهۀ 1930 نویسندگان زن با محدودیت‌های دوگانه مواجه شدند: از یکسو کنترل شدید سیاسیِ اعمال‌شده بر همۀ نویسندگان شوروی آنان را محدود می‌کرد و از دیگر سو در بند تداوم انقلاب زن‌ستیزانۀ استالین گرفتار شدند. در دهۀ 1920 سیاست حزب که به‌طور ضمنی توسط اکثر نویسندگان زن طرفدار کمونیست پذیرفته شد این بود که رهایی زنان باید تابع هدف بزرگ‌تر باشد؛ هدفی که تحول تمام جامعه را دنبال می‌کرد. انحلال ژنوتدل (بخش زنان حزب کمونیست) در سال 1930 به این بهانه که «مسئلۀ زن» حل شده است سرانجام پایانِ تفکر و نوشتار فمینیستی مستقل را در روسیه رقم زد. این وضعیت با قوانین استالین در سال 1936 در مورد سقط جنین و طلاق تشدید شد. همچنین این احتمال وجود دارد که در دهۀ 1930 نویسندگان زن به سبب تمرکز اجباری بر مضامین سیاسی اجتماعی از پرداختن به دغدغه‌های شخصی و خصوصی بازماندند؛ دغدغه‌هایی که به‌طور سنتی نقش مهمی در نوشتن زنان روس بازی کرده است.

با وجود این، برخی از نویسندگان زن، به‌ویژه سیفولینا‌، اینبر، فورش و شکاپسکایا، در اولین کنگرۀ نویسندگان (1934) از رئالیسم سوسیالیستی استقبال کردند و به همکاری با مقامات شوروی ادامه دادند. نویسندگان همسو با دولت، مانند کتلینسکایا و کاراواوا، به اندازۀ مردان معاصر خود برای پرداختن به موضوعات معمولی استالینیستی آماده بودند؛ موضوعاتی مانند ساخت‌و‌سازهای صنعتی، فعالیت‌های شایستۀ داوطلبان کومسومول و ادعاهای دسیسۀ جاسوسان و «مخربانی» که مسئول تضعیف پروژۀ اتوپیایی استالین برای برپایی کمونیسم بودند.

فهرست مطالب کتاب

معرفی نویسندگان
قدردانی
مقدمه: ملانی ایلیچ
1: زادۀ اکتبر»: زندگی و اندیشۀ الکساندرا واسیلئِونا آرتیوخینا (1889-1969)
2: تصویری از اوقات فراغت در مجلۀ رابوتنیتسا در دو دهۀ اول قدرت شوروی
3: زن ‌قهرمانان شوروی و زبان مدرنیته 1930-1939
4: {بابا} نشسته بر نیمکت: تعارض جنسیتی در صنعت شورویِ دهۀ 1930
5: «مراقبت‌های مادرانه»: زنان کارگر و باورهای رایج در روسیۀ عصر استالین (1934-1941)
6: زنان تراکتورسوار؛ بازنمایی‌ها و واقعیت‌ها
7: زنان در گولاگ (دهۀ 1930)
8: داستان ناگفتۀ زنان فعال اجتماعی در دهۀ 1930
9: نویسندگان زن در دهۀ 1930؛ سازش یا براندازی؟
10: زن جدید شوروی و رهبر مکتبِ هنر شوروی
11: کار و رهایی زنان در اتحاد جماهیر شوروی (1941-50)
یادداشت‌ها و کتابشناسی