معرفی و دانلود کتاب اروس و تمدن: پرسشگری فلسفی درباره‌ی فروید

معرفی کتاب اروس و تمدن: پرسشگری فلسفی درباره‌ی فروید

کتابی که آرا و اندیشه‌های کارل مارکس و زیگموند فروید را درهم می‌آمیزد تا تبیینی روان‌کاوانه از نظریه‌ی انتقادی ارائه کند. هربرت مارکوزه در کتاب اروس و تمدن، یکی از مهم‌ترین نظریه‌های مکتب فرانکفورت را درباره‌ی قابلیت استفاده‌ی از ایده‌های روان‌کاوانه‌ی فرویدی در نقد اجتماعی مارکسیسم توضیح می‌دهد. او با نقد سرکوب آزادی فردی و لذت‌جویی اروتیک در نگاه روان‌کاوانه به تمدن، در تلاش است تا چشم‌اندازی تازه برای آزادی و آرمان‌شهر تبیین و ارائه کند.

درباره‌ی کتاب اروس و تمدن

اگر قرن نوزدهم را دوره‌ی زایش اندیشه‌ی مارکسیسم و سنت‌های مارکسیستی بنامیم، سده‌ی بیستم را می‌توان عصر شکوفایی، تحول و عینیت‌‌یافتگی تفکر چپ در نظر آورد. اگر کارل مارکس و فردریش انگلس پس از نیم‌قرن همدلی و همراهی، مانیفست کمونیست و یکی از بزرگ‌ترین کتاب‌های تاریخ اندیشه‌ی معاصر به نام «سرمایه» را نوشتند، در سده‌ی بیستم ابتدا قرائت ولادیمیر لنین از ماتریالیسم دیالکتیکی، بزرگ‌ترین انقلاب اجتماعی قرن را رقم زد و سپس نظریه‌ی انتقادیِ روشنفکرهای مکتب فرانکفورت باعث تحولی بزرگ در اندیشه‌ی فلسفی و فرهنگی شد. هربرت مارکوزه (Herbert Marcuse) یکی از مهم‌ترین چهره‌های مکتب فرانکفورت بود که با انتشار کتاب اروس و تمدن، پرسشگری فلسفی درباره‌ی فروید (Eros and Civilization) در سال 1974 میلادی توانست از منظر نظریه‌ی انتقادی اجتماعی، نظریه‌های کارل مارکس و زیگموند فروید را بازسازی و خط‌های کلی آلترناتیوهای یوتوپیایی برای شیوه‌ی حیات معاصر را ترسیم کند.

در آن روزها تصور می‌شد که نظریه‌های کارل مارکس و زیگموند فروید در بُعدهایی مانند آزادی‌های فردی و هنر در تضاد با همدیگر قرار دارند، به همین خاطر هربرت مارکوزه تلاش کرد تا چگونگی استفاده از ایده‌های فرویدی در نظریه‌ی مارکسی در نقد اجتماعی و بازسازی اجتماعی را تشریح کند. به یک معنا، او در این اثر درخشان نشان داد که می‌توان میان این دو اندیشه‌ی اجتماعی پیوندی یافت، به‌گونه‌ای که یک نقد مارکسیستی بتواند نظریه‌های زیگموند فروید را اصلاح و رادیکالیز کند، و علم روان‌کاوی نیز در پیشرفت یک روان‌شناسی رادیکال، نظریه‌ی جامعه‌پذیری و انسان‌شناسی آزادی استفاده شود.

نویسنده در بخش اول کتاب اروس و تمدن، گرایش‌های پنهان در روان‌کاوی، دیالکتیک تمدن و خاستگاه فرد و ریشه‌های تمدن سرکوب‌شده را بررسی می‌کند و سپس به توضیح علت حاکم بودن سرکوب در جامعه‌های پیشرفته‌ی صنعتی می‌پردازد. به یک معنا، او با ترسیم مانع‌هایی که برای آزادی در یک جامعه‌ی متمدن وجود دارد، در تلاش است تا دیدگاه خود برای برساختن جامعه‌ای را که در آن عامل‌های سرکوب آزادی‌های فردی وجود ندارد، تشریح کند. گرچه زیگموند فروید اعتقاد دارد در هر تمدن، به دلیل میل به انضباط و تضمین بقا، لذت و میل فردی به‌صورت روش‌مند سرکوب می‌شوند، اما هربرت مارکوزه، با در پیش‌گرفتن رویکردی مارکسیستی، سیستم سرمایه‌داری را به‌خاطر سرکوب جامعه نقد و استدلال می‌کند که از منظر تاریخی، جامعه‌پذیری و سرکوب تنها در حالت‌های خاص و بر اثر دگرگونی‌های اجتماعی رخ می‌دهند.

او در بخش دوم کتاب، دورنماهایی برای آزادی فردی مطرح می‌کند و به توضیح نظریه‌ی خود درباره‌ی فلسفه‌ی یوتوپیایی و تمدن‌های ناسرکوبگر می‌پردازد. این جامعه‌شناس بزرگ سپس با رد استدلال فیلسوف‌های قبلِ خود درباره‌ی ویژگی‌های ویرانگر و غیراجتماعی اروس، ساحت‌های زیباشناسی و اروتیک تجربه‌ی انسانی را به‌مثابه اصل حیات و زایندگی فردی و اجتماعی مطرح و تلاش می‌کند چشم‌اندازی تازه برای آزادی و آرمان‌شهر را توضیح دهد. کتاب اروس و تمدن، نوشته‌ی هربرت مارکوزه را نشر چشمه با ترجمه‌ی امیرهوشنگ افتخاری راد در سال 1389 در ایران منتشر کرده است.

درباره‌ی مجموعه آثار مکتب فرانکفورت

مکتب فرانکفورت در سال 1924 میلادی در قالب یک انجمن پژوهش‌های اجتماعی و با رویکرد نظریه‌ی انتقادی و روش دیالکتیک در شهر فرانکفورت آلمان تأسیس شد. اعضای این گروه، تعدادی از مهم‌ترین روشنفکرهای مارکسیست اروپایی مانند ماکس هورکهایمر، تئودور آدورنو، هربرت مارکوزه و والتر بنیامین بودند که پژوهش‌های خود را از منظر اجتماعی، فلسفی، فرهنگی و روان‌کاوانه، و بر پایه‌ی بینش کارل مارکس و زیگموند فروید در جامعه‌های سرمایه‌داری انجام دادند و کتاب‌های تأثیرگذاری در زمینه‌های فلسفه‌ی علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی و نظریه‌ی اجتماعی نئومارکسیستی منتشر کردند.

اعضای مکتب فرانکفورت با انتشار کتاب‌هایی مانند «دیالکتیک روشنگری» (اثر مشترک تئودور آدورنو و ماکس هورکهایمر)، «اروس و تمدن» (اثر هربرت مارکوزه)، «درباره‌ی زبان و تاریخ» (اثر والتر بنیامین) و «روانکاوی و دین» (اثر اریش فروم)، توانستند نگرش انتقادی نسبت به سرمایه‌داری را در قالب مفهوم‌هایی مانند روشنگری، نظریه‌ی فرویدی، صنعت فرهنگ‌سازی و زیبایی‌شناسی مدرنیستی بازنمایی کنند.

نکوداشت‌های کتاب اروس و تمدن

• اروس و تمدن اثری درخشان، تأثیرگذار و فوق‌العاده است که می‌توان آن را مهم‌ترین کتابی که پس از مدت‌ها در زمینه‌ی نظریه‌ی روان‌کاوی نوشته شده، در نظر گرفت. (Harvard Educational Review)

• تفسیر هربرت مارکوزه از روان‌کاوی قابل‌ستایش است. او با وجود آن‌که روان‌کاو نبود، نظریه‌ی روان‌کاوی را درک کرد و نشان داد که چگونه می‌توان آن را بهبود بخشید؛ بااین‌حال هربرت مارکوزه بعضی از سؤال‌ها را حل‌نشده رها کرده است. (American Imago)

• نقدی فلسفی از روان‌کاوی که این علم را جدی می‌گیرد، اما نسبت به آن نیز رویکردی جزم‌اندیشانه و متعصبانه ندارد. این کتاب را می‌توان مهم‌ترین دستاورد عمومی درباره‌ی نظریه‌ی روان‌کاوی، بعد از زیگموند فروید (پدر علم روان‌کاوی) در نظر گرفت. (The New York Times)

• این کتاب اثری بزرگ است و دامنه‌ی شگفت‌انگیز اروس و تمدن، و حس الهام‌بخش فداکاری هربرت مارکوزه را باید ستایش کرد. هرچند این کتاب می‌تواند به دلیل عدم پاسخگویی هربرت مارکوزه به بعضی پرسش‌ها و ابهام‌ها مورد انتقاد قرار گیرد، اما این نکته‌ها در برابر آنچه او انجام داده، چندان مهم نیست. (Kurt Heinrich Wolff، روان‌کاو مشهور آلمانی)

• اگر زیگموند فروید با خوانش هربرت مارکوزه از مفهوم‌های انقلابی بر مبنای تئوری‌هایش آشنا شده بود، حتماً شگفت‌زده می‌شد. روش هربرت مارکوزه در غلبه بر این مخمصه که رضایت کامل از نیازهای غریزی انسان در یک جامعه‌ی متمدن سازگار نیست، یک شیوه‌ی مارکسیستی بوده است. هربرت مارکوزه باعث شده که روان‌کاوی و ماتریالیسم دیالکتیکی به یک نتیجه‌ی مشترک مطلوب برسد. (Western Marxism Magazine)

• این کتاب، یک اثر نقادانه‌ی فلسفی، صادقانه و جدی بر روان‌کاوی است که هم به‌خوبی نوشته شده و هم جذابیت دارد. هربرت مارکوزه به دلیل توسعه‌ی منطقی و روان‌شناختی روندهای پویای غریزی که به یک مدینه‌ی فاضله و تمدنی غیر سرکوبگر منتهی می‌شود، و همچنین به‌خاطر نشان‌دادن این‌که آزادی واقعی در جهان امروز امکان‌پذیر نیست؛ قابل‌ستایش است؛ هرچند ممکن است در برداشت محدود خود از مفهوم سرکوب اولیه اشتباه کرده باشد. (The Psychoanalytic Quarterly)

• اروس و تمدن کتابی عمیق‌تر از «انسان تک‌ساحتی» (دیگر اثر مشهور هربرت مارکوزه) است، زیرا به موضوع اصلی می‌پردازد: چگونه باید زندگی کنیم؟ می‌دانیم که کتاب «سرمایه» (اثر کارل مارکس) تنها منبع دیدگاه هربرت مارکوزه درباره‌ی تولید و بازار کار است و از این منظر، ترکیب او از کارل مارکس و زیگموند فروید را باید بسیار هوشمندانه توصیف کرد. ازطرفی استفاده از روانکاوی برای تبدیل مفهوم بیگانگی کارل مارکس به ساخت روان‌شناختی ظریف‌تر، یعنی اصل عملکرد را باید به هربرت مارکوزه نسبت داد. (American Journal of Sociology)

• هربرت مارکوزه اولین کسی بود که ایده‌ی جامعه‌ی یوتوپیایی عاری از سرکوب جنسی را به یک فلسفه‌ی سیستماتیک تبدیل کرد. بااین‌حال، او از اصطلاح «سرکوب» به‌گونه‌ای استفاده می‌کند که معنای آن را به‌شدت در مقایسه با کاربرد سخت روان‌کاوانه تغییر می‌دهد و از آن برای اشاره به «توقف، تعالی، سرکوب و مهار» استفاده می‌کند. البته به نظر می‌رسد صحت درک هربرت مارکوزه از فروید مورد تردید است، در واقع او تحلیل‌ها و نتیجه‌گیری‌هایی را ارائه می‌کند که قبلاً زیگموند فروید آن‌ها را به کار بسته و اغلب نیز پذیرفته شده‌اند (The Review of Metaphysics)

کتاب اروس و تمدن مناسب چه کسانی است؟

کتاب اروس و تمدن به پژوهشگرهای روان‌کاوی و مارکسیسم، و به‌ویژه به علاقه‌مندها به نظریه‌های روشنفکرهای مکتب فرانکفورت پیشنهاد می‌شود.

با هربرت مارکوزه بیش‌تر آشنا شویم

هربرت مارکوزه، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روشنفکرهای مارکسیست در سده‌ی بیستم، در سال 1898 میلادی در شهر برلین آلمان به دنیا آمد. این فیلسوف و جامعه‌شناس مشهور در دانشگاه‌های برلین و فرایبورگ به تحصیل پرداخت و در سال 1933، ناچار به فرار از آلمان و اقامت‌گزینی در آمریکا شد. در آنجا در دانشگاه‌های مشهوری مانند کلمبیا، هاروارد و کالیفرنیا به تدریس مشغول شد و به‌عنوان یکی از پیش‌گام‌های اندیشه‌ی نئومارکسیستی، هم‌زمان به همکاری با دیگر روشنفکرهای مکتب فرانکفورت پرداخت. از بهترین آثار مکتوب هربرت مارکوزه می‌توان به کتاب‌های «انسان تک‌ساحتی»، «بُعد زیبایی‌شناختی»، «در باب اقتدار»، «خرد و انقلاب»، «گفتاری در رهایی» و کتاب حاضر اشاره کرد؛ آثاری که همگی به زبان فارسی ترجمه شده‌اند.

در بخشی از کتاب اروس و تمدن: پرسشگری فلسفی درباره‌ی فروید می‌خوانیم

گفته می‌شود که مفهوم اصل واقعیت فروید، با تبدیل امکان‌های خاص تاریخی به ضرورت‌های بیولوژیکی، این امر را نادیده می‌گیرد: تحلیل او از تغییر سرکوبگرانه‌ی غرایز تحت‌تأثیر اصل واقعیت، یک شکل خاص تاریخی از واقعیت را به واقعیت محض، تعمیم می‌دهد. این نقدْ معتبر است، اما اعتبار و درستی آن، حقیقت موجود در تعمیم فروید را بی‌اعتبار نمی‌کند، این حقیقت که یک سازماندهی سرکوبگر غرایز، شالوده‌ی تمام اشکال تاریخی اصل واقعیت را در تمدن برمی‌سازد. اگر او سازماندهی سرکوبگر غرایز را با سازگارناپذیری موجود بین اصل لذت نخستین و اصل واقعیت توجیه می‌کند، این واقعیت تاریخی را بیان می‌کند که تمدن در حکم استیلا و سلطه‌ی سازماندهی‌شده پیشرفت کرده است. این آگاهی، کل ساختار تکوین نوعی او را هدایت می‌کند، ساختاری که تمدن را از جایگزینی استبداد پدرسالاری ایل نخستین [رمه‌ی آغازین]، با استبداد درونی‌شده‌ی طایفه‌ی برادر، بیرون می‌کشد. درست بدین‌خاطر که کل تمدن، سلطه‌ی سازمان‌یافته بوده است، تکوین و رشد تاریخی، منزلت و ضرورت یک تکوین عمومی بیولوژیکی را تلقی می‌کند. بدین‌ترتیب، خصیصه‌ی «غیرتاریخی» مفاهیم فرویدی، شامل اجزای متضاد آن است: جوهر تاریخی این مفاهیم باید بازسازی شوند، نه با افزودن چند عامل جامعه‌شناختی (چنان‌که مکاتب نوفرویدی «فرهنگی» چنین نقشی ایفا می‌کنند) بلکه با تشریح و توضیح محتوای آن‌ها این کار باید انجام پذیرد. به تعبیری، بحث متعاقب ما، یک «برآورد» 35 و نتیجه‌گیری است که از گزاره‌ها و مفاهیمی مشتق می‌شود که در نظریه‌ی فروید تنها به شکلی شی‌ءواره و تلویحی اشاره شده‌اند، و فراشدهای تاریخی در آن به منزله‌ی فراشدهایی طبیعی (بیولوژیکی) ظاهر می‌شوند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه‌ی مترجم
مقدمه‌ای بر ویرایش 1998
پیشگفتار
مقدمه
بخش اول: تحت سلطه‌ی اصل واقعیت
فصل اول: گرایش نهان در روان‌کاوی
فصل دوم: خاستگاه فرد سرکوب‌شده (تکوین فردی)
فصل سوم: ریشه‌های تمدن سرکوبگر (تکوین نوعی [نوع‌پیدایشی])
فصل چهارم: دیالکتیک تمدن
فصل پنجم: میان‌پرده‌ی فلسفی
بخش دوم: فراسوی اصل واقعیت
فصل ششم: محدودیت‌های تاریخی اصل واقعیت تثبیت‌شده
فصل هفتم: فانتزی و یوتوپیا
فصل هشتم: تصاویر اورفئوس و نارسیسوس
فصل نهم: بعد زیبایی‌شناختی
فصل دهم: استحاله‌ی جنسیت به اروس
فصل یازدهم: اروس و تاناتوس
مؤخره‌ی افزوده‌ی مترجم: مارکوزه و فروید: پایه‌ای غریزی برای نقد
توضیح مترجم
نمایه (نام‌های خاص)