معرفی و دانلود کتاب فلسفه شوخی

معرفی کتاب فلسفه شوخی

شوخی پدیده‌ای چندبعدی است که گروهی آن را نشانه‌ی تحقیر و گروهی دیگر آن را پرورش‌دهنده‌ی عقلانیت می‌دانند. جان ماریال در کتاب فلسفه شوخی سابقه‌ی نظریه‌پردازی‌ها و باورها را در رابطه با شوخی، از دوران باستان تا روزگار معاصر، بررسی می‌کند. این کتاب که در گروه کتاب‌های فلسفه قرار دارد، به نظریه‌های خودبرتربینی، رهاسازی، ناسازگاری و شوخی به مثابه‌ی بازی اشاره کرده و شوخی را به‌صورت جامع و از دیدگاه‌های گوناگون تشریح می‌کند.

درباره‌ی کتاب فلسفه شوخی

شوخی نزد بسیاری از مردم به‌عنوان یک سرگرمی مفرّح و ارزشمند روزمره تلقی می‌شود؛ بااین‌حال فیلسوفان کمتر درباره‌ی آن سخن گفته‌اند یا عمدتاً با نگاه انتقادی به آن نگریسته‌اند. جان ماریال (John Morreall) در کتاب فلسفه شوخی (Philosophy of Humor) سه نظریه‌ی سنتی دراین‌باره را تحلیل و بررسی می‌کند و سپس با بهره‌گیری از نظریه‌ی بازی به‌عنوان نظریه‌ای نوین در این زمینه، به مخالفت با اعتراضات سنتی کمک کرده و فواید شوخی را آشکار می‌کند.

شوخی یکی از مباحثی است که در تاریخ فلسفه سابقه‌ی چندانی ندارد و مطالب درباره‌ی آن از حد مقاله فراتر نرفته است. واژه‌ی شوخی تا قرن هجدهم به معنای امروزی آن به کار نرفته است و به همین علت فیلسوفانی چون افلاطون، هابز و کانت بیشتر به خنده یا کمدی پرداخته‌اند و فقط در حد چند بند درباره‌ی این نوع شوخی نوشته‌اند. نکته‌ی دیگر آن است که اکثر قریب به اتفاق اظهارنظرهای فلسفی درباره‌ی خنده و شوخی بر خنده‌ی اهانت‌آمیز یا استهزاآلود استوار است تا بر مزاح، لطیفه و ظرافت طبع.

افلاطون نیز در جمهور خود، نگاه مثبتی به این پدیده ندارد و حکمرانان را از خنده بر حذر می‌دارد. فیلسوفان پس از افلاطون نیز، همانند ارسطو یا رواقیان نگاه مشابهی به شوخی دارند و رد پای همین نگاه منفی را می‌توان در متفکران مسیحی یا فیلسوفانی چون دکارت دید. این نگاه به شوخی بر فرهنگ اروپایی تأثیر گذاشت و نزدیک دوهزار سال بر اندیشه‌ی غربی حاکم بود تا اینکه در قرن بیستم، نظریه‌ی خودبرتربینی نام گرفت. کتاب فلسفه شوخی با نظریه‌ی خودبرتربینی شروع می‌شود و با رد و اثبات نگاه یک‌جانبه‌ی آن، به سایر نظریه‌ها در باب شوخی می‌پردازد.

در قرن هجدهم نظریه‌ی خودبرتربینی تضعیف می‌شود و نظریات تسکین یا رهاسازی و ناسازگاری جای خود را باز می‌کنند. نظریه‌ی رهاسازیْ خنده را در دستگاه عصبی مانند دریچه‌ی اطمینان در دیگ بخار می‌داند و نظریه‌ی ناسازگاری علت خنده را ادراک چیزی ناسازگار می‌داند که الگوهای فکری و انتظارات ما را نقض می‌کند. از طرف دیگر، شماری از فیلسوفان هستند که به شوخی به‌مثابه‌ی نوعی بازی نگاه می‌کنند. جان ماریال در کتاب فلسفه شوخی این نظریات را تشریح می‌کند و آرای دانشمندان و نظریه‌پردازان مختلف را درمورد هریک توضیح می‌دهد. نویسنده پس از تشریح نظریات درباره‌ی شوخی فصلی را به کمدی اختصاص می‌دهد و کتاب را با قیاس کمدی و تراژدی پایان می‌دهد.

در مجموع، می‌توان گفت کتاب فلسفه شوخی که در اصل ترجمه‌ی مدخلی از دانشنامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد است، یکی از مقالات مهم، جامع و تحلیلی است که در زمینه‌ی فلسفه‌ی شوخی نوشته شده و تحلیل مفصل و عمیقی از سابقه‌ی نظریه‌پردازی‌ها درباره‌ی شوخی ارائه می‌کند. این کتاب را انتشارات ققنوس با ترجمه‌ی غلام‌رضا اصفهانی منتشر کرده است.

کتاب فلسفه شوخی برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب برای طنزپردازان، پژوهشگران حوزه‌ی ادبیات طنز و کسانی که در زمینه‌ی فلسفه‌ی شوخ‌طبعی و خنده مطالعه می‌کنند، مناسب است.

در بخشی از کتاب فلسفه شوخی می‌خوانیم

دومین شرح و تبیین شوخى که در قرن هجدهم براى به چالش خواندن نظریه خودبرتربینى طرح شد، نظریه ناسازگارى بود. در حالى که نظریه خودبرتربینى علت خنده را احساس خودبرتربینى مى‌داند و نظریه تسکین مى‌گوید که علت خنده تخلیه انرژى عصبى است، نظریه ناسازگارى بر آن است که علت خنده ادراک چیزى ناسازگار است چیزى که الگوهاى فکرى و انتظارات ما را نقض مى‌کند. این رویکرد را جیمز بیتى، ایمانوئل کانت، آرتور شوپنهاور، سورن کى‌یرکگور و بسیارى از فیلسوفان و روان‌شناسان متأخر اتخاذ کرده‌اند. این نظریه اکنون نظریه غالب در باب شوخى در فلسفه و روان‌شناسى است.

ارسطو اگرچه اصطلاح ناسازگارى را به کار نبرده، اشاره کرده است که ناسازگارى اساس ِ دست‌کم برخى شوخى‌هاست. در فن خطابه (2 3,)، راهنمایى براى سخنوران، مى‌گوید یکى از راه‌هایى که سخنور مى‌تواند ایجاد خنده کند پدید آوردن انتظارى در مخاطبان و سپس نقض آن است. ارسطو به عنوان مثال به این سطر از یک کمدى اشاره مى‌کند: «و زمانى که به راه افتاد، زیر پاهایش بودند، آثار سرمازدگى.» وى خاطرنشان مى‌کند که لطیفه‌هایى که به تغییر املا یا بازى با واژگان وابسته‌اند مى‌توانند تأثیرى مشابه داشته باشند. سیسرون در رساله در باب خطیب (63 ch.) مى‌گوید که «رایج‌ترین نوع لطیفه، لطیفه‌اى است که در آن منتظر چیزى هستیم اما چیز دیگرى گفته مى‌شود؛ در این‌جا انتظار برنیامده‌مان باعث خنده ما مى‌شود».

این رویکرد به شوخى مشابه فنونى است که امروزه کمدین‌هاى ایستاده به کار مى‌برند. آن‌ها ابتدا مقدمه مى‌چینند و سپس ضربه کلام را وارد مى‌آورند. مقدمه‌چینى بخش نخست لطیفه است که انتظار را ایجاد مى‌کند. ضربه کلام بخش آخر است که آن انتظار را نقض مى‌کند. به زبان نظریه ناسازگارى، پایان لطیفه با آغاز آن ناسازگار است.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار دبیر مجموعه
[درآمد]
1. ناخوشنامى شوخى
2. نظریه خودبرتربینى
3. نظریه رهاسازى
4. نظریه ناسازگارى
5. شوخى به مثابه بازى، خنده در حکم پیغام بازى
6. کمدى
کتابنامه
واژه‌نامه انگلیسى به فارسى
نمایه