معرفی و دانلود کتاب فرادرام در ادبیات نمایشی ایران

معرفی کتاب فرادرام در ادبیات نمایشی ایران

کتاب فرادرام در ادبیات نمایشی ایران نوشته‌ی سیده طاهره حسینی، با تمرکز بر جلوه‌های فرادرام و انتخاب یک چارچوب منسجم برگرفته از آرای منتقدان پست‌مدرنیسم، در برخی از مهم‌ترین نمایشنامه‌های معاصر ایران، الگوهای رایج فرادرام را مورد بررسی تطبیقی قرار می‌دهد.

بیشتر منتقدان، نظریه‌پردازان و کارشناسان تئاتر بر این نکته تأکید دارند که ادبیات نمایشی ایران متأثر از نمایش غرب است. به این معنا که نمایش در ایران سابقه و ریشه‌ای ندارد. صرف نظر از درستی یا نادرستی این ادعا، تئاتر غرب تمام سالن‌های نمایش ایران را پر کرده است و بسیاری از شکل‌های نمایشی ایران یا به دست فراموشی سپرده شد و یا آخرین نفس‌های خود را می‌کشد؛ حال آن که با بحث و بررسی در مقوله فرادرام به‌ وضوح می‌توان سابقه فرانمایشی را در زبان نمایشی سنتی ایران دید. همان‌طور که غرب هنگامی‌ که در نمایش به بن‌بست رسید به تئاتر شرق پناه آورد و بهترین شاهد این ادعا، پیتربروک است که دو بار به ایران سفر و تحقیقات وسیعی با موضوع نقالی، تعزیه، تخت حوضی، خیمه شب بازی و... انجام داده، به یافته‌های بسیار ارزشمندی دست‌یافت؛ در حالی که این خلأ تحقیقاتی در ادبیات نمایشی در ایران همواره احساس می‌شود.

فرادرام سعی می‌کند تماشاگران را در نمایش دخالت دهد. این کار را از آن‌جا شروع می‌کند که با ایجاد نمایشی در دل صحنه با تماشاگر ارتباط برقرار و او را به بازی دعوت کند. تماشاگر کسی است که درباره نمایش قضاوت و به کشف خودخواسته در آن دست بزند. رولان بارت مخاطب را وجدان نمایش می‌داند و تئاتر غربی را در برقراری ارتباط دوجانبه ناتوان می‌بیند؛ اما تاریخ نقالی، تعزیه و خیمه شب بازی، تخت حوضی حاکی از این است که در این راستا بیشترین موفقیت را کسب نموده‌اند. به‌ عنوان‌ مثال تخت حوضی که بر اساس بداهه‌پردازی و کاملاً متأثر از فضای مجلس و تماشاگران است یا در خیمه شب‌ بازی، مرشد هم بازیگر است، هم راوی و هم تماشاگر، او با تماشاگران ارتباط مستقیم برقرار و آن‌ها را به بازی دعوت می‌کند. در نقالی هم که متناسب با ارتباط تماشاگران نقل را افزایش یا کاهش می‌دهد و تعزیه که نماد کامل همکاری اجرا و تماشاگر است.

فرادرام، داستان در داستان، نمایش در نمایش و بازی در بازی است؛ و می‌بینیم که در متون نقالی، علاوه برافزودن قسمت‌ها و گفتگوها و حتی داستان‌هایی که نقال در لابه‌لای اجرای نقالی‌اش برحسب نیاز به آن‌ها اضافه می‌کند و این روایات درون روایت اصلی، مخاطب را در فضای موردنظر قرار می‌دهد... بهترین شاهد داستان در داستان بودن نقالی، داستان رستم و سهراب در شاهنامه هست که 14700 واژه را دربردارد ولی در روایت نقالان این داستان تقریباً 95000 واژه را شامل می‌شود که بیش از شش برابر شاهنامه است. راوی ابتدا در نقش نقال شروع و نقش بازی می‌کند اما بعدها به نقش‌های دیگر درآمده از زبان آن‌ها سخن می‌گوید و نحوه اجرای خود را با توجه به واکنش و تأثیرپذیری مخاطب تغییر می‌دهد.

از آن‌جا که پایه و اساس ادبیات نمایشی، داستان است و داستان ماده خامی است که دراماتیزه می‌شود و سیر تحول آن، از نحله‌ی رئالیسم تا پست‌مدرنیسم به فراداستان و فرادرام منتهی می‌شود. فراداستان ثمره پست‌مدرنیسم، داستانی است که بیش از هر چیز بر داستانی بودن خود تأکید دارد و با اشاره به اهمیت ارجاع به واقعیت در داستان و رویگردانی از واقعیت در فراداستان زمینه را برای ورود به مبحث فرادرام که نمایشی درباره چگونگی شکل‌گیری و ساخته‌ شدن دنیای نمایش است و چگونگی اثر نمایش در دنیای واقعی، بر روی مخاطبین را نشان می‌دهد؛ همانند فراداستان چارچوب ارجاع داستان به واقعیت را مورد شک قرار می‌دهد و با دو رویکرد سبک‌شناختی و رویکرد فلسفی مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

کتاب حاضر با تکیه‌ بر شاخص‌ترین جلوه‌های فرادرام که شامل مخدوش شدن مرز واقعیت و خیال، اقتباس، ترکیب ژانرها، کارکرد زبان، نمایش در نمایش و غلبه عنصر وجودشناسی، تلاش می‌کند تا ضمن شناخت هر چه‌ بهتر فرادرام، سیر تاریخی آن در جهان و مشخصه‌های آن، دریافت تازه‌ای از قابلیت‌های فرادراماتیک نمایشنامه‌های معاصر ایران حاصل شود و راهی باشد برای عمیق‌تر اندیشیدن و پربارتر نوشتن.

در بخشی از کتاب فرادرام در ادبیات نمایشی ایران می‌خوانید:

فرادرام نمایشی است که دنیاهای ساخته و برساخته نمایش در آن هستند و به‌ نوعی نگاهی به دنیای نمایش‌های طراحی‌ شده درون نمایش دارد، از آنجا که فرادرام به دنیای نمایش پرداخته می‌شود که در خود امکان اجرای نمایش دیگر را می‌دهد و به همین دلیل می‌تواند نمایشی درباره چگونگی شکل‌گیری و ساخته‌ شدن دنیای نمایش در برابر دنیای واقعی و دنیای نمایش اول باشد. نمایش خود یک نظام دراماتیک است، گاه پیش می‌آید که نمایشی درباره نمایش است یا به‌ عبارت‌ دیگر نمایش درون نمایش دیگر اتفاق می‌افتد، بررسی این فرادرام رابطه درام فرعی و درام. اصلی و تأثیر درام درونی در پیشبرد درام اصلی و رابطه بین دنیای درام اول و دنیای درام دوم و از طرفی رابطه این هر دو دنیا با دنیای واقعی، مسائل هستند که می‌توان بر اساس نوع نگاه و بررسی به فرا درام، به آن‌ها پرداخت و ارزش‌های این نوع نمایشی را بیشتر شناخت.

درام را باید به‌ مثابه یک جهان ممکن بدانیم که در دنیای واقعی امکان به وجود آمدن دارد. وقتی نمایشی در نمایش دیگر ساخته و وجود داشته باشد با یک جهان ممکن در مرتبه دوم روبه‌رو هستیم که دنیای درام اول بر آن حکم دنیای واقعی را دارد. بررسی و مطالعه فرادرام و نقش آن در دنیای درام موضوعی است که باعث تلاش و گسترش دانش ما در حوزه شناخت جهان ممکن درام می‌شود. نمایشی که ویژگی‌های فرادرام را با خود دارد در حقیقت به زبان درام سخن می‌گوید و جنبه‌های گوناگون یک اثر دراماتیک را در خود به عرضه و تماشا می‌گذارد. همان‌گونه که فراداستان جنبه‌های گوناگون یک اثر داستانی را در خود به همراه داشت و نیز همان‌گونه که فراداستان با امر داستان و سطوح مختلف روایی بروز پیدا می‌کند عمده‌ترین تمهید به وجود آورنده متون فرا درام نمایش در نمایش است.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
فصل اول
مقدمه
فصل دوم
فرادرام: مبانی و مفاهیم
فرا درام
فرا درام در غرب
فرا درام در شرق
نمایش در ایران
فصل سوم
تکنیک‌های فرا درام در کتاب حاضر
درام داستان
داستان
فرا داستان
رابطه فراداستان و واقعیت
فرا درام
رابطه فرا درام و واقعیت
فراداستان و فرا درام تاریخنگارانه
تکنیک‌های فرا درام در این کتاب
نمایش در نمایش
اقتباس
در هم آمیختن ژانرها
مخدوش شدن مرز واقعیت و خیال
کارکرد زبان
غلبه عنصر وجود شناسی بر عنصر معرفت‌شناسی
فصل چهارم
تجزیه‌ و تحلیل برگزیده‌ی آثار نمایشی بیضایی، چرمشیر، یعقوبی (1390-1360)
بهرام بیضایی (1317)
نمایشنامه «مجلس ضربت زدن»
نمایش در نمایش
اقتباس
ترکیب ژانرها
مخدوش شدن مرز واقعیت و خیال
کارکرد زبان
غلبه عنصر وجودشناسی
محمد چرمشیر (1339)
نمایشنامه آسمان روزهای برفی
نمایش در نمایش
اقتباس
ترکیب ژانرها
مخدوش شدن مرز واقعیت و خیال
کارکرد زبان
غلبه عنصرهای وجود شناسی
محمد یعقوبی (1346)
نمایشنامه یک دقیقه سکوت
نمایش در نمایش
اقتباس
ترکیب ژانرها
مخدوش شدن مرز واقعیت و خیال
کارکرد زبان
غلبه عنصر وجودشناسی
فصل پنجم
سخن پایانی
فهرست منابع
کتاب‌ها
مقالات
منابع لاتین