معرفی و دانلود کتاب شبرنگ بهزاد

معرفی کتاب شبرنگ بهزاد

کتاب شبرنگ بهزاد نوشتۀ سودابه فضایلی، پژوهشی نمادشناسانه درباره اسب در روایات پریانی، اسطوره‌ای، حماسی و میراث باستانی ایران است.

نماد‌ها، به نقطه و زمانی خاص تعلق ندارند، بلکه نماد هر شیء، هر اسطوره، هر حکایت و هر واقعه در سراسر جهان گسترده است. شبرنگ بهزاد نگاهی است تطبیقی بر نماد‌های سه مقوله: اسب این حیوان توتمی و نیای انسان، و حضور دائمی‌اش در حکایات پریانی، اسطوره‌ای و حماسی همه‌ی اقوام. جام، جسمی که محتوای آن روح است: و جام زرین حسن‌لو، از هزاره اول پیش از میلاد، که با واشکافی نقش‌هایش، ریشه‌ی میترایی آن نموده است. آیین سر سپاری که مدخل نمادین و مفهومی همه‌ی نحله‌های باطنی است در سراسر جهان.

به جرأت می‌توان گفت اسب از منظر نمادگرایی یکی از مَفصل‌های میان قصه‌های پریان، اسطوره و حماسه است. بر این مدار از تفکر نمادهای اسب در گستره‌ی این هرسه، وجوه تشابه بسیار می‌یابند و تفسیری نمادین از آن در شناخت و تاویل موضوع نقشی اساسی برعهده می‌گیرد. مبحث رمزپردازی اسب در نقاط عطف ایرانی خود بررسی شده و برای اثبات و تحکیم این مفاهیم با نماد اسب در ادبیات پریانی، اساطیری و حماسی جهان قیاس شده است.

این قیاس مبتنی بر این باور است که نمادها همچون اندیشه دائم در حرکت‌اند و یک جا نمی‌ایستند، از این‌رو، تشابهات مفهوم در نمادهای همه‌ی جهان به چشم می‌خورد. و همان‌طور که نمی‌توان اندیشه‌ای را متعلق به نقطه‌ای خاص از جهان دانست، زیرا متعلق به انسان جهانی است، به همان نسبت حتی اگر بتوان موضوعی را متعلق به مکانی خاص دانست، مفهوم نمادین آن فقط متعلق به آن مکان خاص نیست و در همه جای جهان یافت می‌شود.

فضایلی در این اثر به شناخت نماد اسطوره‌ای اسب در حماسه‌ها و روایات تاریخی ایرانی پرداخته و در یک بررسی موردی این نماد را بر جام طلایی حسنلو، متعلق بیش از 3000 سال پیش و مکشوفه از تپه حسنلو در دره سلدوز شهرستان نقده‌ی آذربایجان غربی، بررسی کرده است.

انسان از طریق جستجوی مفاهیم نمادین به تجربه‌یی کیهانی معطوف می‌شود، و بدین وسیله به روح و بقای آن معتقد می‌گردد، و از طریق نماد تاثیرات و عملکرد هر موضوع را درمی‌یابد، به درونکاوی می‌پردازد و علت هر رفتار، هر پیشامد، هر آمد، هر رفت، هر موضع و موقعیت را جستجو می‌کند. او با اعتقاد به اینکه هیچ چیز بی‌معنا نیست، هیچ رویدادی تصادفی نیست و مفهومی پنهان دارد، اشارات را دریافت می‌کند، و به مهار واقعات می‌پردازد. به عبارت دیگر، آن کسی که شعاع‌های نماد را درک می‌کند، خود را در مرکز هستی می‌یابد، و این امر یکی از مراحل خودشناسی، و در واقع مرز مشترک میان نمادشناسی و عرفان است. شناختِ برآمده از نگاهی نمادین، بسط می‌یابد، زیرا از انتهای شناخته و معلوم، به انتهای ناشناخته و نامعلوم می‌رود، و هر رفتار، شیئی، اندیشه، شکل، چهره، رنگ و عدد عینی و ملموس را به معنای باطنی آن وصل می‌کند.

در بخشی از کتاب شبرنگ بهزاد می‌خوانیم:

یکی از مواردی را که در قصه‌های پریان، اساطیر و آیین‌های ایران و جهان می‌توان دید مسخ انسان به صورت اسب است، به مثل در حکایت پیر و استر هزار و یکشب، پیرمردی برای امیر عفریتیان نقل می‌کند که استری که به همراه دارد، قبلاً زنش بوده، و اینک به صورت استر مسخ شده: مرا سفری افتاد، یکسال در شهرها سفر کردم، نیمه شبی به خانه بازگشتم و زن خود را با غلامکی سیاه خفته دیدم، و چون زن مرا بدید کوزه آبی گرفت و افسونی بر آن دمید و بر من پاشید، در حال سگی شدم. در کوچه و بازار می‌رفتم، به دکان قصابی رسیدم، و به استخوان خوردن مشغول شدم، و چون قصاب خواست به خانه رود، دنبال او رفتم. دختر قصاب چون مرا دید روی از من نهان کرده گفت:‌ ای پدر چرا مرد بیگانه را به خانه آوردی، و به پدر گفت این سگ، مردی است که زنش با جادویی او را بدین صورت کرده، و من می‌توانم او را به صورت اولش درآورم. دختر کوزه آبی برداشت و فسونی بر آن دمید و آب را بر من پاشید، من به صورت اول درآمدم و از دختر خواستم زن مرا به جادویی استر کند، پس او اندک آبی که در کوزه مانده بود به من داد و وقتی زنم در خواب بود آب فسون شده را به رویش پاشیدم و خواستم که استری شود. عفریت از استر پرسید این حدیث راست است؟ استر سربجنباند و به اشارت بر صدق کلام او گواهی داد.

مسخ انسان به صورت اسب، و بخصوص مسخ اسب سوار به صورت اسبش در آیین‌های جذبه و مراسم مربوط به تسخیر شدگان، در وودو هائیتی، زار حبشی، و یا مراسم «وجد» حبشی نیز دیده می‌شود. در تمامی این مراسم، تسخیر شده خود را با اسب همذات می‌بیند، و جنی بر او سوار می‌شود و به او دستوراتی می‌دهد. در مراسم «وجد» (رقص دسته‌ جمعی تسخیر شدگان) تسخیر شده خود را اسب فرمانبر زار می‌داند، زار فرمان می‌دهد و اسب اطاعت می‌کند.

نوع دیگری از مسخ موجودات نیم حیوان و نیم انسان هستند، یکی از آن‌ها ساتوروس‌های یونانی‌اند، آن‌ها با نیمه‌ی بالا به صورت انسان و نیمه‌ی پایین همچون بدن اسب، دم و پا و سم اسب، و روی سرشان دو گوش اسب تصویر می‌شدند (گاه به صورت بز). ساتوروس‌ها نماد خشونت غریزی و تجاوز به دیگران به شمار می‌آمدند آن‌ها در هرم خدایان یونان نقش عمده‌ای نداشتند، مگر حضور در مراسم دیونوسوسی که شبیه به آیین «زار» یا «وجد» حبشی بود و با همان هدف اجرا می‌شد یعنی خارج کردن جن از بدن یک جن‌زده، در این مراسم آن‌ها دورادور دیونوسوس، استاد بزرگ آداب خلسه می‌دویدند، و یا به سایر خدایان سواری می‌دادند. مراسم خلسه‌ی دیونوسوس تا مدت‌ها برگزار می‌شد و مریدان آیین دیونوسوس با حرکاتی شبیه به اسب یورتمه می‌رفتند و می‌رقصیدند با این باور که به خدایان سواری می‌دهند. کنتاوروس‌ها نیز نمونه‌ی دیگری از موجودات نیم انسان و نیم اسب در اساطیر یونان بودند. صورت و تنه‌ی آن‌ها به صورت انسان و باقی بدنشان به صورت اسب بود. آن‌ها نیز چون ساتوروس‌ها وحشی، سنگدل و خشن بودند.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
بخش اول: رمزپردازی اسب در روایات پریانی، اسطوره‌ای و حماسی
بخش دوم: نماد گرایی جام و بررسی نمادهای جام حسنلو
بخش سوم: سرسپاری و رمزهایش (مطالعه‌ای تطبیقی و نگاهی نمادین به آیین سرسپاری در ملل و نحل)
پیوست‌ها
پیوست یک: فهرست علامات اختصاری
پیوست دو: نمایه‌ها
پیوست سه: کتابنامه
پیوست چهار: فهرست تصاویر
پیوست پنج: فهرست تفصیلی مطالب