معرفی و دانلود کتاب سفرنامه ناصرخسرو

معرفی کتاب سفرنامه ناصرخسرو

کتاب سفرنامه ناصرخسرو مملو از ارزش‌های تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی است و یکی از اولین سفرنامه‌های نگاشته‌شده به زبان فارسی به شمار می‌آید. ابومعین ناصر بن خسرو معروف به ناصرخسرو، طی تحولی روحی به بلاد اسلامی سفر می‌کند و پس از هفت سال مسافرت، این سفرنامه را به نگارش درمی‌آورد. نسخه‌ای که پیش‌رو دارید، تصحیح محمود غنی‌زاده است که در ابتدای آن مقدمه‌ای از خانم آلیس سی. هانسبرگر به کوشش محسن خادم قرار داده شده.

درباره‌ی کتاب سفرنامه ناصرخسرو

روی به جانب قبله می‌گرداند، از شرابخواری و مدح پادشاهان ظالم دست می‌شوید، شغل خود را در دربار رها می‌کند و به سفری در آفاق و انفس می‌رود تا حقیقت را از نو بیابد. او همه‌چیز را در زادگاهش پشت سر می‌گذارد و بی‌هیچ توشه‌ای، سفر خود را می‌آغازد. سفری که در آن شوخگن و چرک‌آلود به هر کوی و برزنی می‌رسد، به‌جای بالشی نرم سر بر سنگ سخت می‌گذارد، در بیابان‌های سوزان عربستان و حجاز از پای نمی‌نشیند و آن گمشده‌ای را جست‌وجو می‌کند که خود آن را «خرد» می‌نامد. ناصرخسرو (Nasir Khusraw)، شاعر خردگرای عصر غزنوی و سلجوقی، به گفته‌ی خودش با دیدن رؤیایی صادقه، در چهل‌ودو‌سالگی دچار تحول روحی می‌شود و یار و دیاررا ترک می‌کند تا به سؤالات پرشمارش پاسخ بگوید. او شرح هفت سال از مسافرت‌هایش را در کتاب سفرنامه ناصرخسرو (Safarnama) بازمی‌گوید.

ناصرخسرو در قالب مردم‌شناسی خبره از شهرها و روستاهای بسیاری گذر می‌کند و توصیف هر کدام را با جزئیاتی باورنکردنی به دست می‌دهد: مسافت شهر،‌ نحوه‌ی زندگی مردم، شغلشان، عقایدشان، صنایع و کشاورزی شهر، میزان بارندگی، محصول هر شهر و مکان‌های دیدنی آن سخن می‌گوید و حتی از دیدگاه علمی و دینی به خرافات مردم و باورهایشان نگاه می‌کند. او بعد از اینکه از شغل دیوانی استعفا می‌دهد، همراه با برادرش در میان سال‌های 437 تا 444 هجری قمری به سفر می‌رود. وی در اولین سفرش از مرو تا تبریز را درمی‌نوردد، به شهرهای بسیاری از ترکیه‌ی امروزی، شام، لبنان، فلسطین، مصر و بیت‌المقدس می‌رود و به زیارت کعبه می‌شتابد. او برای به جا آوردن فریضه‌ی حج در دومین سفرش از مصر به مکه و مدینه می‌رود و دوباره به قاهره بازمی‌گردد. احتمال دارد که در همین ایام با خلیفه المستنصر بالله، رئیس فرقه‌ی اسماعیلیه و فاطمیان، دیدار و گفت‌وگو کرده باشد. سومین سفر او نیز به مسیر سفر دوم شباهت دارد. در سفر پایانی و بازگشت به بلخ، از راه عراق به خوزستان، فارس، اصفهان و سپس خراسان می‌رسد. در این زمان او دیگر به مذهب اسماعیلیه درآمده بود و خود را داعی این مذهب می‌دانست.

طبق قرائن و شواهدی که از خلال متن سفرنامه ناصر خسرو به دست می‌آید، وی در میانه‌ی دیدارش از هر شهر یادداشت‌هایی تهیه کرده و پس از بازگشت به بلخ، آن‌ها را بر روی کاغذ آورده است. اشعار او و همچنین آثار فلسفی‌اش از جمله «زادالمسافرین» به مذاق حاکمان وقت خوش نیامد؛ مخصوصاً که در آن زمان عباسیان با اندیشه‌های فاطمیان مخالفت می‌ورزیدند و پیروان اسماعیلیه را مورد آزار و اذیت قرار می‌دادند. همین موضوع باعث شد که ناصرخسرو به دره‌ی یمگان تبعید شود و باقی زندگانی خود را در آن‌جا بگذراند. بیشتر اشعار و آثار او متعلق به دوره‌ی تبعید اوست.

انتشارات ققنوس سعی داشت کتاب سفرنامه ناصرخسرو را براساس چاپ محمود غنی‌زاده منتشر کند که در آن از دو نسخه‌ی کتابخانه‌ی ملی پاریس برای تصحیح انتقادی و علمی متن استفاده شده است. این تصحیح با تصحیح مرحوم دبیرسیاقی تفاوت چندانی ندارد. برای پربارتر کردن این کتاب، لازم بود مقدمه‌ای بر آن نگاشته شود. محسن خادم که وظیفه‌ی بازبینی متن را بر عهده داشت، کتابی از خانم دکتر آلیس سی. هانسبرگر را با عنوان «لعل بدخشان» انتخاب و گزیده‌ای از آن را در مقدمه‌ی کتاب سفرنامه ناصرخسرو نقل کرد. در این چاپ از انتشارات ققنوس، علاوه بر ذکر نسخه‌بدل‌ها و گاهشمار وقایع مهم، فهرست اعلام نیز آمده است.

کتاب سفرنامه ناصرخسرو برای چه کسانی مناسب است؟

اگر به خواندن سفرنامه علاقه دارید و از خواندن جزئیات تاریخی، جغرافیایی و مردم‌شناختی شهرها در گذشته‌های دور لذت می‌برید، سفرنامه ناصرخسرو را برای مطالعه انتخاب کنید. پژوهشگران رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی از مطالعه‌ی این کتاب و مقدمه‌ی آن، فایده‌ی بسیاری خواهند برد.

در بخشی از کتاب سفرنامه ناصرخسرو می‌خوانیم

عادت ایشان چنین بُوَد که سلطان در سالى به دو عید خوان نهد و باردهد. خواص و عوام را آن‌که خواص باشند در حضرت او باشند و آنچه عوام باشند در دیگرسراها و مواضع. و من اگرچه بسیار شنیده بودم هوس بود که به رأى‌العین ببینم. با یکى از دبیران سلطان که مرا با او صحبتى اتفاق افتاده بود و دوستى پدید آمده گفتم من بارگاه ملوک و سلاطین عجم دیده‌ام چون سلطان محمود غزنوى و پسرش مسعود. ایشان پادشاهان بزرگ بودند با نعمت و تجمّل بسیار. اکنون مى‌خواهم که مجلس امیرالمؤمنین را هم بینم. او با پرده‌دار که صاحب‌السّتر مى‌گویند بگفت، سلخ رمضان سنه اربعین و اربعمایه که مجلس آراسته بودند تا دیگر روز که عید بود و سلطان از نماز به آن جا آید و به‌خوان بنشیند مرا آن‌جا برد. چون از درِ سراى به در شدم، عمارت‌ها و صفّه‌ها و ایوان‌ها دیدم که اگر وصف آن کنم کتاب به تطویل انجامد.

دوازده قصر درهم ساخته همه مربعات که در هر یک که مى‌رفتم از یکدیگر نیکوتر بود و هر یک به مقدار صد ارش در صد ارش و یکى از این جمله چیزى بود شصت اندر شصت و تختى بتمامت عرض خانه نهاده به علو چهار گز. از سه جهت آن تخت همه از زر بود شکارگاه و میدان و غیره بر آن تصویر کرده و کتابتى به خط پاکیزه بر آن‌جا نوشته و همه فرش و طرح که در این حرم بود همه آن بود که دیباى رومى و بوقلمون به اندازه هر موضعى بافته بودند و دارافزینى مشبّک از زر برکناره‌اى نهاده که صفت آن نتوان کرد، و از پس تخت که با جانب دیوار است درجات نقره‌گین ساخته و آن تخت خود چنان بود که اگر این کتاب سر به سر صفت آن باشد سخن مستوفى و کافى نباشد. گفتند پنجاه هزار من شکر راتبه آن روز باشد که سلطان خوان نهد، آرایش خوان را درختى دیدم چون درخت ترنج و همه شاخ و برگ و بار آن از شکر ساخته و اندر او هزار صورت و تمثال ساخته همه از شکر. و مطبخ سلطان بیرون از قصر است و پنجاه غلام همیشه در آن‌جا ملازم باشند و از کوشک راه به مطبخ است در زیر زمین و ترتیب ایشان چنان مهیّا بود که هر روز چهارده شتروار برف به‌ شرابخانه‌ی سلطان بردندى و از آن‌جا بیش‌تر امرا و خواص را راتبه‌ها بودى و اگر مردم شهر جهت رنجوران طلبیدندى هم بدادندى.

فهرست مطالب کتاب

یادداشت
مقدمه: روحى بلندتر از نعمات دنیوى
سفرنامه‌ی ناصرخسرو قبادیانى
فهرست اسماءِالبلاد و الاماکن
فهرست اسماء الرّجال
گاهشمار برخى وقایع مهم