معرفی و دانلود کتاب دروس معرفت نفس: دفتر اول و دوم و سوم

معرفی کتاب دروس معرفت نفس: دفتر اول و دوم و سوم

علامه حسن حسن‌زاده آملی در کتاب دروس معرفت نفس حدیث امام علی (ع) «معرفة النفس انفع المعارف» را الگوی خود قرار داده‌اند و در 153 درس این اثر، مفهوم معرفت نفس را از دیدگاه فلسفی و عرفانی توضیح می‌دهند. این مجموعه درس‌گفتارها حاصل سفرهای ایشان از تهران یا قم به آمل و برپایی حلقه‌های متعدد تدریس و تحقیق از سال 1353 است.

درباره‌ی کتاب دروس معرفت نفس

علامه حسن حسن‌زاده‌ آملی (Hassan Hassanzadeh Amoli) یکی از مهم‌ترین مصححان و شارحان آثار فلسفی و عرفانی، در سال 1307 در آمل دیده به جهان گشود. او در 22 سالگی به تهران مهاجرت کرد و نزد استادانی چون ابوالحسن رفیعی قزوینی،‌ مهدی الهی قمشه‌ای، ابوالحسن شعرانی و حاج شیخ محمدتقی آملی اصول فقه، حکمت، تفسیر قرآن، فلسفه و عرفان را فراگرفت. علامه حسن‌زاده آملی از همان زمانی که خواندن و نوشتن آموخت، به کتاب و درس و تدریس و تصنیف دل سپرد و تمام همّ و غم خود را صرف این امور کرد. او علاوه بر علوم دینی، علومی چون ریاضی، هندسه و نجوم را نیز به حد کمال فرا گرفته بود و آثاری در این حوزه به تألیف درآورد. وی در سال 1342 به قم رفت تا در محضر عالمانی چون علامه طباطبایی، محمدحسن الهی طباطبائی و حاج سید مهدی قاضی تبریزی تلمذ کند. وی پس از چندین سال شاگردی، به درجه‌ی استادی نائل شد. علامه حسن‌زاده آملی هرگاه از حوزه‌ی علمیه‌ی تهران یا قم به موطن خود، آمل، بازمی‌گشت، چند حلقه‌ی تدریس و تحقیق به وجود می‌آورد. او از سال 1353 هجری شمسی تا 1358، مجموعه درس‌هایی برای شناخت وجود تقریر کرد که در سال 1361، در کتابی گردآوری و چاپ شد. کتاب دروس معرفت نفس (Durus-i ma'rifat nafs)، حاصل همین 153 درس است.

حسن‌زاده آملی در کتاب «انسان در عرف عرفان» که به‌نوعی زندگی‌نامه‌ی ایشان محسوب می شود، استاد خود را در عرفان عملی، علامه طباطبایی می‌داند. همانطور که اشاره شد، وی در شرح آثار عرفانی و فلسفی یدی طولا داشت و آثاری چون «اسفار اربعه»، «شفا» و «شرح اشارات» را تصحیح و شرح کرد. بیشتر مباحث کتاب دروس معرفت نفس نیز بیشتر با فلسفه‌ی ملاصدرا مطابقت دارد. این عالم بزرگ در خلال بحث‌های فلسفی و عرفانی کتاب، از آثار مهم زبان پارسی نیز مثال‌هایی چند می‌آورد و تسلط حیرت‌آورش را در حوزه‌ی ادبیات آشکار می‌کند.

از نکات قابل‌توجه کتاب دروس معرفت نفس، سادگی و روانی موضوعاتی است که توضیح داده می‌شوند. علامه حسن حسن‌زاده آملی با وجود احاطه‌ی بی‌نظیر بر معارف و فلسفه‌ی اسلامی، در این سلسله درس‌ها می‌کوشد مفهوم نفس و وجود انسان در عالم مادی را با مثال‌های ملموس و پرسش‌های تفکربرانگیز برای مخاطب توضیح دهد. البته بحث‌های کتاب به‌مرور دشوار و دشوارتر می‌شوند و آشنایی مقدماتی با فلسفه‌ی اسلامی برای خواندن این اثر گرانقدر ضروری است.

کتاب دروس معرفت نفس پیش از این در سه دفتر به انتشار رسیده بود و انتشارات علمی و فرهنگی در چاپ دهم این اثر، هر سه دفتر را در یک مجلد با مقدمه و دروس جدید منتشر کرد.

کتاب دروس معرفت نفس برای چه کسانی مناسب است؟

کسانی که می‌خواهند مفهوم خودشناسی را در فلسفه و عرفان اسلامی بهتر درک کنند، کتاب دروس معرفت نفس را بخوانند.

در بخشی از کتاب دروس معرفت نفس: دفتر اول و دوم و سوم می‌خوانیم

از کاوش و پرسشی که در درس پیش پیش کشیده بودیم، به این نتیجه رسیده‌ایم که هر آنچه همواره از حرکت به غایت و کمال خود می‌رسد، چون اتفاقی نیست دین و آئینی دارد؛ و گفتیم این خود اصلی است که بر اصول هشتگانه پیش افزوده می‌شود. پس به طور اصلی جداگانه گوئیم:

اصل نهم هر آنچه که از حرکت به کمال می‌رسد آئینی دارد.

اکنون شایسته است که درباره‌ی حرکت و متحرک سخن به میان آوریم. حرکت را به فارسی جنبش می گوئیم، آنچه که در حرکت است باید فاقد کمالی باشد که به سوی آن کمال رهسپار است تا آن را تحصیل کند و چون به مقصود رسد، حرکت به سوی آن معنی ندارد. پس از رسیدن متحرک به غایت، حرکت به سوی آن نیست بلکه در آن حال سکون است. در نظر بگیرید که شخصی از مبدأی می‌خواهد به منتهایی برسد، چون به منتهی رسید این حرکت به پایان رسید و متحرک به مقصود نائل شد و دیگر حرکت به سوی همان منتهی بی معنی است. در دروس گذشته دانسته‌ایم که کمال از آن وجود است و وجود است که دارای کمال است؛ بلکه خود وجود کمال است؛ و کمال وجود است. پس متحرک که در حرکت است با اینکه خود موجود است به سوی وجود می‌رود. پس باید گفت از وجود ناقص به سوی وجود کامل می‌رود و از کامل به کامل‌تر و همچنین.

مثلاً یک دانش‌پژوه دارای بینش و استعداد و قوائی است که هر یک در مرتبه خود تمامند؛ ولی به قیاس به بالاتر از خود ناتمام. ازاین‌روی این دانش‌پژوه حرکت می‌کند تا از ناتمام به تمام برسد؛ یعنی از نقص به کمال برسد و از آن کمال به کمال بالاتر و آنچه به دست می‌آورد همه هستی است؛ چون عدم نیستی و هیچ است؛ و هیچ را کسب نتوان کرد و به سوی هیچ نتوان رفت.

فهرست مطالب کتاب