معرفی و دانلود کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده: قهوه خانه داش آقا و ارگ و باغ ملی مشهد

معرفی کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده: قهوه خانه داش آقا و ارگ و باغ ملی مشهد

کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده مجموعه‌ای از خاطرات منسجم و پیوسته‌ی حسن قاسمی کرمانی شاعر، نویسنده و ناشر اهل مشهد است که سروش مظفر مقدم گردآوری کرده است. این خاطرات از سال‌های نوجوانی حسن قاسمی کرمانی، بعد از کودتای 28 مرداد 1332، تا دهه‌های بعد را شامل می‌شود. این کتاب گفت‌وگومحور نیست؛ یعنی لحن آن شبیه مصاحبه یا پرسش و پاسخ نیست، بلکه بیشتر مثل یک روایت پیوسته‌ی شخصی یا شبیه یادداشت‌های خودنوشت یا روایت آزاد از گذشته است.

درباره‌ی کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده

کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست‌خورده روایت زنده و شخصی حسن قاسمی کرمانی از زندگی فرهنگی، اجتماعی و روشنفکری مشهد در دهه‌های 30 تا 70 خورشیدی است؛ اما نه از زاویه دید یک تاریخ‌نویس رسمی، بلکه از دل گفت‌وگوها، خاطرات، پاتوق‌ها، چهره‌ها و مکان‌هایی که خودش در آن زیسته، دیده، شنیده و تجربه کرده است.

کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده درباره‌ی زندگی روزمره و فکری گروهی از روشنفکران، شاعران، معلمان، دانشجویان و فعالان فرهنگی مشهد است که در مکان‌هایی مثل قهوه‌خانه داش‌آقا، خیابان ارگ، باغ ملی، کتاب‌فروشی‌ها و انجمن‌های ادبی دور هم جمع می‌شدند. فضاهایی که هم محلی برای تبادل اندیشه بودند و هم پناهگاه‌هایی برای فرار از فشار سیاسی و اجتماعی آن دوران.

حسن قاسمی کرمانی به‌عنوان کسی که از نوجوانی وارد این فضاها شده، با جزئیات و با زبانی صمیمی از آن مکان‌ها و آدم‌ها حرف می‌زند. او در میانه‌ی بازگویی این خاطرات شخصی از تحولاتی هم سخن می‌گوید که در دهه‌های مختلف، چهره‌ی مشهد را دگرگون کرد؛ وقایعی مانند کودتای 28 مرداد، فضای خفقان دهه 40 و 50 و تغییر نسل‌ها و سبک زندگی در دهه‌های بعد.

ویژگی مهم کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده، زبان صمیمی و روایت فرهنگی و سیاسی از شهر مشهد به‌عنوان یکی از شهرهای مهم ایران است. خواننده احساس می‌کند در کافه‌ای پای صحبت کسی نشسته و او در مورد گذشته‌اش با آن شخصیت گفتگو می‌کند. یکی از ویژگی‌های جذاب این کتاب، بازسازی یک دوران از خلال حافظه‌ی یک فرد درگیر با فرهنگ، سیاست و ادبیات است. نکته‌ی مهم دیگر، خودآگاهی راوی و گردآورنده، سروش مظفر مقدم، است.

سروش مظفر مقدم، کسی که با حسن قاسمی کرمانی گفت‌وگو و کتاب را تدوین کرده، می‌داند که با چه گنجینه‌ای روبه‌رو است؛ مردی که هم خاطره دارد، هم نگاه و قلمی دقیق و به‌واسطه‌ی آن خاطرات را زنده می‌کند. این گفت‌وگوها ابتدا در روزنامه‌ی «اتفاقیه» منتشر شدند و سپس به دلیل استقبال زیاد، به شکل کتاب درآمدند. نکته مهم دیگر این است که کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده، بخشی از پروژه ثبت تاریخ شفاهی مشهد محسوب می‌شود، اما از آن جنس تاریخ‌نگاری خشک و آکادمیک نیست. زبان کتاب ساده، زنده و خودمانی‌ست و مخاطب با آن به آسانی ارتباط برقرار می‌کند.

در یک جمله، کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده که انتشارات خیزران آن را منتشر کرده، بازتاب زندگی فرهنگی یک نسل در مشهد است؛ نسلی که در قهوه‌خانه و کتاب‌فروشی و انجمن ادبی نفس کشید، فکر کرد، شکست خورد، اما بارقه‌ای از شعله‌اش را به امروز رساند. این کتاب، بازخوانی جزئی و شخصی بخشی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی مشهد است؛ نه با تمرکز بر نخبگان سیاسی یا تحولات بزرگ رسمی، بلکه از زاویه دید کسی که در دل روشنفکری مردمی، در کوچه‌ها، قهوه‌خانه‌ها، انجمن‌ها و پاتوق‌های کتاب، آن دوران را لمس کرده است.

کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده برای چه کسانی مناسب است؟

کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده مناسب کسانی‌ست که به تاریخ فرهنگی و اجتماعی مشهد، فضای روشنفکری غیررسمی ایران در دهه‌های 30 تا 70، همچنین خاطرات واقعی از زیست روزمره نسل‌های گذشته علاقه دارند. پژوهشگران حوزه تاریخ شفاهی، علاقه‌مندان به تحولات ادبی و فرهنگی و کسانی که دنبال ردپای روشنفکری در فضاهای شهری هم هستند، از این کتاب لذت خواهند برد.

در بخشی از کتاب دخمه‌ی روشنفکران شکست خورده: قهوه خانه داش آقا و ارگ و باغ ملی مشهد می‌خوانیم

درواقع آدم دردمندی بود و دلسوز مردم. بسیاری از دانش آموزانش را خوب و از نزدیک می‌شناخت. رساله‌اش همینطور دستم بود که شبی بر اثر تصادف، چراغ زندگی‌اش خاموش شد. برآن شدم رساله‌اش را به چاپ برسانم. پرویزخرسند در مقدمه‌ی کتابش «درشناخت عبیدزاکانی» چنین نوشت: «تا بود بهاری بود که رهاوردش برای گلستان فرهنگ خراسان، گل‌های مشام نوازی بود. تا بود امیدی بود که خانه‌ی دل‌ها را تهی نمی‌گذاشت. تا بود برای دانش آموزانِ مان پدری دلسوز و فداکار بود، تا بود آیینه‌ی زندگی‌مان بود و روشنی حیات را در زلال چشمانش می‌دیدی. در 1309 کنارمان نشست و زندگی را آغاز کرد. همین جا به دنیا آمد، همین جا به مدرسه رفت، درپشت میز همین دبیرستان‌ها درس خواند و معلم شد و درس داد، راه یافت و راه نمود. به دانشکده رفت، لیسانس ادبیات فارسی را با درجه‌ی ممتاز گرفت و پیش از آنکه بهاری را دریابد، درآستانه‌ی خزان به زمستان مرگ، گام نهاد. شهریور 1344 بود که اتومبیلی خونش را مکید. تصادف کرد و همین‌طور ساده مرد.»

حالا که دارم این‌ها را به خاطر می‌آورم و می‌نویسم، می‌بینم بیهوده نبوده که همه‌ی وجودم می‌خواست به «قهوه‌خانه‌ی داش‌آقا» راه پیدا کند. کیمیاگرانی در آن‌جا یافت می‌شدند که مس وجودت را بی‌هیچ هزینه‌ای به طلا تبدیل می‌کردند. بگذریم، فرهیختگانی چون شبیریان، شکارچی، لاری، و کم‌مایه‌ترینشان محمد عبدالسلامی و دیگران بودند که حضورشان، هم بار فرهنگی داشت و هم کلاس رفاقت و جوانمردی بود. باید گفت که داش‌آقا بیشتر به محفل انسی تبدیل شده بود که اعضای شرکت کننده‌اش مانند اعضای یک کلوپ، هوای همدیگر را داشتند و امنیت جمع را حفظ می‌کردند. مثلا مرحوم کاخکی، هرگاه غریبه‌ای وارد می‌شد و دوستی با دوست دیگری درباره‌ی مسایل سیاسی، اجتماعی آن روز گرم گفت‌و‌گو، با صدای «بیغ» مانندی حضور شخص ناشناس را اعلام می‌کرد که دوستان حواس‌شان جمع باشد و بسیار اتفاق می‌افتاد که شخص تازه وارد، به هوای کسی به داش‌آقا کشیده شده بود و دوستی را سراغ داشت و کم‌کم به یکی از گروه‌ها می‌پیوست.

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار
فصل نخست: قهوه‌خانه‌ی داش‌آقا
فصل دوم: باغ ملّی و خیابان ارگ