معرفی و دانلود کتاب حکمت هنر هند

معرفی کتاب حکمت هنر هند

کتاب حکمت هنر هند، برآمده از مجموعه مطالعات حسن بلخاری قهی، در سه حوزه حکمت و اندیشه، حکمت هنر و زیبایی‌شناسی، و در‌ نهایت ارتباطات گسترده هنر و معماری ایران و هند است که به تبیین عمیق‌ترین ارتباطات فرهنگی و تمدنی میان دو فرهنگ عظیم ایرانی و هندی پرداخته است.

این کتاب برای نخستین بار وجوهات مختلف حکمی و زیبایی‌شناسی هنر را با استناد به منابع حکمی و جهان‌بینی هنروران در راستای نسین مفاهیم هنر، زیبایی و معماری شرق شرح می‌دهد.

فرهنگ و تمدن شرقی یکی از حوزه‌های تمدنی تأثیرگذار و کهن و به تعبیر برخی تاریخ‌نگاران، گاهواره تمدن جهانی بوده است؛ فرهنگی که مستند به نظریه‌های گوناگون، حوزه‌های جغرافیایی و فکری مختلفی را در‌بر‌می‌گیرد. اما آنچه مسلم است، وجود مؤلفه‌های مشترک و شباهت‌های انکار ناپذیر میان شیوه‌های تفکر ملل موجود در این حوزه‌هاست که سبب می‌شود آن‌ها را تحت عنوان «فرهنگ و تمدن شرقی» گرد آوریم.

از جمله طرق اصلی و اساسی شناخت این فرهنگ و تمدن، بررسی هنر و زیبایی‌شناسی خاص آن از زاویه حکمت شرقی و به‌ ویژه اوپانیشادی است که البته از جهات گوناگون برای ما اهمیت و ضرورت دارد. از جمله اینکه فرهنگ و تمدن ایرانی، در برخی مبانی، به قدری با این فرهنگ‌ها شباهت و نزدیکی دارد که تاریخ‌نگاران و اندیشمندان آن را در عداد فرهنگ‌های شرقی به شمار آورده‌اند؛ در‌ نتیجه، بررسی هنر این حوزه‌ها کمک درخور توجهی به شناخت ژرف‌تر هنر و زیبایی‌‌شناسی ایرانی نموده و تعاملات و اشتراکات آن با هنر سایر مناطق را آشکارتر خواهد ساخت. همچنین، پرداختن به مباحث یاد شده سبب‌ گسترش و تعمیق فضای زیبایی‌ شناختی ذهنیت ایرانی و جذب و پرورش بذرهای گوناگون هنر و اندیشه در خاک حاصل‌خیز فرهنگ ایرانی اسلامی خواهد شد.

بدیهی است، بخش مهمی از این غور و بررسی متوجه اندیشه‌های حکمی این حوزه‌ها خواهد بود، زیرا در بطن و متن این فرهنگ‌ها، هماره رابطه ژرف و تنگاتنگی میان آفرینش‌های هنری و حکمت نظری به‌ ویژه در جهان‌بینی سنتی وجود داشته است؛ نسبتی ژرف که بدون درک و دریافت صحیح آن، راه بردن به کنه آن آفرینش‌ها امکان‌پذیر ‌نخواهد بود. حکمت نه‌ تنها رشته پیوند میان فرهنگ‌های شرقی، بلکه حلقه ارتباطی میان اجزای هر یک از این فرهنگ‌ها نیز است. به‌ گونه‌ای که با قرار گرفتن اجزا در کلیتی اندام‌وار، هر بخش متناسب با دیگری رشد نموده و با انسان و طبیعت در هماهنگی و آشتی کامل قرار خواهد گرفت. ضمن اینکه شناخت عمیق هر جزء شناخت دیگر اجزا نیز خواهد بود.

در این میان، هند حامل شرقی‌ترین و در عین حال گسترده‌ترین حوزه جغرافیایی فرهنگ شرقی است. ردپای بسیاری از بنیادی‌ترین اصول حکمی هند، چون دهیانه، را می‌توان در خاور دور یافت (که در چین به چَن و در ژاپن به ذِن تبدیل شد) و نیز رد‌پای عمیق بودا و تعالیمش؛ و این در حالی است که کنفوسیوس و شینتوئیزم در هند کمتر رد‌پا یا حتی نامی دارند.

پادشاه واجرا از مارکاندیای حکیم خواست که او را به‌ عنوان شاگرد و مرید خود بپذیرد و به او هنر ساخت شمایل را یاد دهد؛ تا شاه بتواند خدایان را در فرم‌های شایسته‌شان عبادت کند. حکیم پاسخ داد هیچ‌کس نمی‌تواند هنر شمایل‌سازی را فرا گیرد، مگر آنکه علم نقاشی را بداند. پادشاه خواست دستورالعمل این هنر را بداند، به او گفته شد این ممکن نیست، مگر اینکه در رقص مهارت داشته باشد، در این صورت، می‌تواند آگاهی‌های اساسی نقاشی را ادراک کند. پادشاه درخواست کرد که به او رقص تعلیم داده شود، اما حکیم پاسخ داد: بدون تیزهوشی در ریتم و سجع یا دانش‌آلات موسیقی، مهارت در رقص امکان ندارد. باز هم پادشاه خواست که این موضوعات به او تعلیم داده شود، که حکیم پاسخ داد: مهارت در آلات موسیقی پیش از تسلط بر موسیقی آوایی ممکن نیست. بنابراین، در نهایت، حکیم پادشاه را برای یادگیری تمام این مراحل، قبل از اینکه به او هنر شمایل‌نگاری آموزش داده شود، فرا‌ برد.

در بخشی از کتاب حکمت هنر هند می‌خوانید:

شاید تنها اثر ایرانی که قدیس یا ایزدی را ایستاده بر نیلوفر نشان می‌دهد، نقش‌نگاره تاج‌گذاری اردشیر دوم در طاق‌ بستان باشد که مهر یا میترا را در حالی که ایستاده بر نیلوفر است و به دست بَرسمی دارد، تصویر می‌کند. در جای دیگر ایران، نقشی چنین استاده یا نشسته بر نیلوفر وجود ندارد.

از آن‌سو در بودیزم، هندوئیزم، و جینیزم، نیلوفر که به تعبیر نیلوفرین اوپانیشادها گل ظهور و تجلی است زیر پای کسانی قرار می‌گیرد که منشائی الوهی و قدسی دارند و کارکرد آن (نیلوفر) انعکاس چنین جایگاه رفیعی است. یقیناً نخستین بار در متون هندیان از جایگاه فراز نیلوفر سخن به میان آمد و متون ایرانی، چون بندهش که هر ایزدی را به گلی منسوب نمودند و آناهیتا را به نیلوفر، مؤخر بر روایت‌های حکمی هندوان از نیلوفر است. حال سؤال این است آن تک مورد نیلوفری در طاق بستان، از رویکرد حکمی و کارکرد هنری نیلوفر در هند متأثر است یا روایات زردشتی؟

این نوشتار با استفاده از روش تحلیل تطبیقی و با رویکرد حکمی و فلسفی سعی دارد نشان دهد حکمت و اندیشه ایرانی و هندی تأویل و تحلیل عمیقی از نیلوفر داشته و بر این اساس سعی کرده‌اند این مبانی را در آثار هنری خویش بازنمایی و تصویر کنند. به عبارت دیگر، هنر در ایران و هند، همچون بسیاری از تمدن‌های باستانی، مجلا و مظهر ایده‌ها، اعتقادات، و آیین‌هاست.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
بخش اول: حکمت و اندیشه
آغازین نقطه تلاقی دو فرهنگ ایران و هند (ریگ‌ودا و اوستا)
اسلام و هندوئیزم
بخش دوم: حکمت هنر و زیبایی‌شناسی
سادرشیا و میمزیس
مایا؛ تخیل هنری خدا
طبل شیوا، صور اسرافیل
بخش سوم: حکمت هنر و معماری
معبد هندو؛ جایی که انسان خدا می‌شود
ساخت معبد هندو بر بنیاد اصول حکمی و آیینی
نیلوفر ایرانی، نیلوفر بودایی
تجلی لوتوس در آیین و هنر ایران و هند
هنر در آیینه اساطیر
منابع
فارسی
عربی
انگلیسی
مقالات