معرفی و دانلود کتاب بوطیقای شعر نو: نگاهی دیگر به نظریه و شعر نیما یوشیج

معرفی کتاب بوطیقای شعر نو: نگاهی دیگر به نظریه و شعر نیما یوشیج

شاپور جورکش در کتاب بوطیقای شعر نو، اشعار نیما و نظریاتش در باب شعر معاصر را تحلیل و تفسیر می‌کند. او عقیده دارد که نیما در زمان حیاتش بحران شعر معاصر را پیش‌بینی و راه‌حل را در آثار نظری‌اش بیان می‌کند. کتاب حاضر یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین کتاب‌هایی است که در باب شعر معاصر و به‌ویژه نیما یوشیج نوشته شده.

درباره‌ی کتاب بوطیقای شعر نو

دکتر مهدی حمیدی شیرازی در نخستین کنگره‌ی شعرا و نویسندگان، در میان جمعی از بزرگان ادب معاصر مانند محمدتقی بهار، جلال آل‌احمد، علی‌اکبر دهخدا، صادق هدایت و نیما یوشیج، قصیده‌ای در هجو شعر نیمایی خواند. بیت زیر فقط یکی از ابیات این قصیده‌ی بلند است:

«سه چیز هست در او: وحشت و عجائب و حمق/ سه چیز نیست در او: وزن و لفظ و معنا نیست»

اما آیا واقعاً چنین بوده است؟ آیا نیما یوشیج از آن دسته هنرمندانی بوده که ساختار شعر کهن را یک‌سره بر هم زده‌اند و طرحی نو درانداخته‌اند؟ یا با توجه به شعر کلاسیک فارسی و بزرگانی چون نظامی و حافظ، لباسی جدید بر تن شعر فارسی کرده است؟ آیا پس از این نوآوری نیما، شاهد ایجاد قالب‌هایی چون سپید، موج نو و شعر پست‌مدرن هستیم؟ آیا مسائل و مشکلاتی که امروزه در شعر معاصر فارسی به وجود آمده، تماماً بر عهده‌ی نیما و اقدام انقلابی‌اش در آغاز قرن چهاردهم هجری شمسی است؟ برای پاسخ به این سؤالات و بسیاری سؤال دیگر، باید شعر نیما و نظریه‌های او را با دقت کامل بخوانیم. اما خواندن همه‌ی اشعار، نوشته‌ها و دیگر آثار هنری نیما، کار هر کسی نسیت. بسیاری از افراد برای خواندن آثار نیما، به کتاب‌هایی نظیر «مجموعه‌آثار نیما یوشیج» یا «دفترهای نیما» مراجعه می‌کنند و نظریه‌هایش را از روی کتاب‌های «نامه‌های نیما یوشیج»، «یادداشت‌های روزانه»، «حرف‌های همسایه‌ها» و دیگر آثار وی می‌خوانند. شمار آثاری که در باب شعر نیما و تحلیل آن‌ها نوشته شده، بسیار است. اما اگر کسی بخواهد پنج کتاب پژوهشی و ادبی را درباره‌ی شعر نیما برگزیند، بدون‌شک کتاب بوطیقای شعر نو (Another view of the literary theory of Nima Yooshij) در میان آثار انتخاب‌شده جای می‌گیرد.

شاپور جورکش (Shapour Jorkesh) در مقدمه‌ی کتاب بوطیقای شعر نو اشاره می‌کند که کمتر کسی به‌دقت نوشته‌های نیما را خوانده است و بدون شناخت درست او و شعرش، به موافقت یا مخالفت با او برمی‌خیزد. از نظر وی دفترهای شعر بعضاً بی‌سروتهی که این روزها منتشر می‌شوند، شاعران پرشماری که هیچ‌کدام جای بزرگانی چون شاملو و اخوان‌ثالث را نمی‌گیرند و ریزش مخاطبان شعر معاصر، بحران‌های اصلی ادبیات معاصر امروز ایران هستند. اگر افرادی که به سرودن شعر روی می‌آورند، به‌دقت اشعار نیما یا دیگر قله‌های شعر معاصر مثل شاملو، فروغ، اخوان و سهراب را می‌خواندند، احتمالاً چنین وضعی پیش نمی‌آمد. بیشتر شاعران جوان امروز، از نظریه‌های شاملو و نیما کوچک‌ترین اطلاعی ندارند و به‌قول اخوان «تالیان فاسد» آنان محسوب می‌شوند. جورکش تنها کاری که می‌کند، خواندن دوباره‌ی آثار نیما و از نو شناختن اوست. او کتاب بوطیقای شعر نو را آینه‌ای می‌داند که در آن تعالیم نیما آن‌طور که بوده‌اند، بازتاب می‌یابد.

شاپور جورکش در کتاب پیش‌رو به چند پرسش پاسخ می‌دهد: آیا نیما به‌درستی شناخته شده است؟ شعر نو از نظر نیما چه معنایی داشت؟ چه عناصری شعر نو را از دیگر قالب‌های شعر متمایز می‌کند؟ چه زمانی شعر معاصر دچار بحران می‌شود و راه‌حل نیما برای خروج از این بحران چیست؟ در سه فصل آغازین کتاب بوطیقای شعر نو، سؤالات مطرح‌شده پاسخ داده می‌شوند. شاپور جورکش در اولین فصل تلقی نیما از دو مبحث ابژکتیویته و سوبژکتیویته را با مقایسه‌ی دیدگاه‌های اخوان‌ثالث و براهنی بررسی می‌کند. در فصل دوم چهار اصطلاح استغراق، ابژه و سوژه، وصف و روایت در شعر نیما بررسی می‌شوند. تکنیک‌هایی که در شعر نیمایی به کار گرفته شده‌اند، موضوع فصل سوم هستند. در فصل چهارم تکنیک‌هایی مانند دکلماسیون، روایت، سمبول، تونالیته، هارمونی و... در شعرهای مرغ آمین، خانه‌ی سریویلی، مرغ غم و پی دارو چوپان بررسی می‌‌گردند. پیروان نیما از جمله میرزاده عشقی، احمد شاملو و اخوان‌ثالث در پنجمین فصل کتاب بوطیقای شعر نو معرفی می‌گردند. فصل ششم به دستاوردهای نیما در شعر معاصر در مصاحبه با دو شاعر نیمایی یعنی منوچهر آتشی و م. آزاد اختصاص دارد. شاپور جورکش در آخرین بخش، تقسیم‌بندی تازه‌ای از اشعار نیما به دست می‌دهد و نمونه‌هایی از اشعار نیما را برای خوانندگان کتاب می‌آورد.

انتشارات ققنوس کتاب بوطیقای شعر نو را برای اولین‌بار در سال 1383 روانه‌ی بازار کرده است.

نکوداشت‌های کتاب بوطیقای شعر نو

• بی‌تردید در میان کتاب‌ها و مقالات متعددی که در باب نیما یوشیج و شعر نو تألیف شده، کتاب بوطیقای شعر نو اهمیت ویژه‌ای دارد. (هنرنیوز)
• کتاب بوطیقای شعر بی‌شک یکی از کامل‌ترین تحلیل‌های آرای ادبی نیماست. شاپور جورکش در این اثر بیش از هر اثری به بسیاری از پرسش‌ها درباره‌ی نظریات استاد بزرگ شعر امروز پاسخ دقیق و درخور داده است. مؤلف بی‌ادعای بوطیقای شعر نو، شعر نیما را هم خوب خوانده و هم خوب فهم کرده است. (مصطفی علیپور، مؤلف کتاب «در جست‌وجوی شعر»)
• توصیه می‌شود این اثر گران‌قدر را بخوانید. لزوم انتشار و ضرورت وجودی چنین آثاری بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. (سایت بوی کاغذ)

کتاب بوطیقای شعر نو برای چه کسانی مناسب است؟

اگر از پژوهشگران شعر معاصر هستید، به شعر نیمایی علاقه دارید و به‌دنبال کتابی در تحلیل اشعار نیما می‌گردید، باید به کتاب بوطیقای شعر نو مراجعه کنید.

در بخشی از کتاب بوطیقای شعر نو: نگاهی دیگر به نظریه و شعر نیما یوشیج می‌خوانیم

غیر از پرداخت‌هاى تصویرى، افکت‌هاى دراماتیک و حضور راوى که همچون همسرایان تئاترى در شعرهاى نیما نقش دارند، انتخاب واژگان و زبان و تناسب زبان با پرسوناى هر شعرِ نمایشى، از ویژگى‌هاى مؤثر و مورد ادعاى نیماست. اما نیما تا چه حد از پس این تعهد برمى‌آید؟

امروزه براى خواننده‌اى مثل من بسیار راحت است که پشت میز بنشینم و مطالبات خود را از نیما طلب کنم؛ تئورى‌اش را محکوم کنم؛ نقص کارش را به رخ بکشم؛ یادآورى کنم که زبان پرسوناهاى شعرى‌اش مختل و التقاطى است، و هزار عیب و ایراد دیگر. اما افتخار نیما همین بس که در زمانه‌اى به پى‌ریزى شعر سمفونیک اقدام مى‌کند که هیچ زمینه‌ی اجتماعى آن را پشتیبانى نمى‌کرده و تنها مدل او مدل‌هاى غربى بوده و نبوغ نیما آن را با وضعیت اجتماعى و درونى پیوند مى‌زند. نیما در راهى قدم نهاد که باید همه‌ی ارکان شعرى را یک تنه تغییر دهد. ساخت شعر، دیدگاه شعر، مفاهیم شعرى، ترکیبات تازه‌ی شعرى، افزودن پرسوناهاى شعرى، انتخاب زبان دقیق براى پرسوناهاى شعرى و تغییر دید زیبایى‌شناسى. این‌ها همه را نیما اول باید در یادداشت‌هاى خود طرح مى‌ریخت و سپس با توجه به کاخ رفیع شعر سنتى، عملاً در شعر خود به کار مى‌بست. به قول دوستى، کارى که هدایت در داستان‌نویسى انجام مى‌دهد بسیار راحت‌تر از کارى است که نیما در شعر انجام مى‌دهد؛ چرا که هدایت بر بسترى سپید و لوحى ساده داستان‌نویسى را آغاز مى‌کند؛ اما نیما با توجه به آن پیشینه‌ی ملى شعر، هر تغییرى را باید سنجیده و در خور وضعیت سنت‌هاى شعرى ما به کار مى‌برد، در حالیکه هزاران چشم نگران، مدعى کار او بودند.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
1: گونه‌هاى متفاوت آب برداشتن از رودخانه
سرچشمه برداشت‌هاى متفاوت
2: میدان دید تازه
1. استغراق یا دفتر مسطوره
الف) بینایى ویژه
ب) شنوایى شاعرانه
ج) خلوت
د) قدرت جدا شدن از خود
2. ابژکتیویته - سوبژکتیویته
3. وصف
4. روایت
مؤلفه‌هاى اصلى دیدگاه نیما
چکیده مطالب
3: تکنیک
تفصیل و تأویل طرح
(شاعر - خلوت)
استغراق
(حلول - تخمیر - ذوب)
ابژکتیویته
(مشاهده - سوبژکتیویته)
وصف
(وصف بدلى، وصف اصلى، نمایش، تصویر، دیکلماسیون، فرم، موسیقى، سمبول)
دکلماسیون
هارمونى
تونالیته
وزن
موسیقى
فرم
رسایى
سمبول
روایت
نقالى، نمایش، داستان
زمان - مکان
زبان
اى فرمانروا حاضرم
4: میدان دید تازه در عمل
خانه سریویلى
مرغ آمین
وصف در عمل
استغراق در عمل
سمبلیسم در عمل
ابژکتیویته در عمل
کاربرد صفت
مرغ غم
کاربرد دراماتیک مونولوگ
پِىِ دارو چوپان
افکت‌هاى نمایشى
حضور راوى
زبان طبیعى در عمل
5: نیما و پیروان او
1. میرزاده عشقى
2. غول زیبا - احمد شاملو
تصویرهاى سینمایى در شعر شاملو
وصف ابژه در شعر شاملو
3. اخوان ثالث - رهرو راستین نیما
وصف ابژه در شعر اخوان
عناصر دراماتیک در شعر اخوان
زندگى مى‌گوید اما
6: پى‌جویى دستاوردهاى نیما
در مصاحبه با آقایان منوچهر آتشى و م. آزاد
متن پرسش و پاسخ مکتوب
متن مصاحبه حضورى
گزینه شعر نیما یوشیج
1. وصف
2. نماد
3. وصف الحال
4. دراماتیک مونولوگ
5. شعرهاى دراماتیک
منابع