معرفی و دانلود کتاب آمریکا و شاه: سی سال رابطه تسلیحاتی

معرفی کتاب آمریکا و شاه: سی سال رابطه تسلیحاتی

در کتاب آمریکا و شاه به رابطه‌ای پرداخته می‌شود که اغلب مورخان آن را در مطالعات خود نادیده گرفته‌اند. استفن مک‌گلینچی، ‌استاد دانشگاه غرب انگلیس، در این کتاب رابطه‌ی نظامی و تسلیحاتی سلطنت پهلوی را با ایالات متحده از سال 1950 میلادی (اواخر دهه‌ی بیست هجری شمسی) تا زمان وقوع انقلاب اسلامی در ایران نشان می‌دهد. او برای انجام این پژوهش از اسناد آرشیوی کتابخانه‌های آمریکا بهره گرفته است.

درباره‌ی کتاب آمریکا و شاه

در سال 1977، محمدرضا پهلوی برای خرید تسلیحات 9 میلیون دلار به آمریکا پرداخت. یکی از اعضای کنگره در آن‌زمان اظهار کرد که این کار سریع‌ترین راه برای افزایش قدرت نظامی در تاریخ جهان است. شاه قصد داشت با این اقدام امپراتوری بزرگ ایران را به بزرگ‌ترین قدرت نظامی منطقه تبدیل کند. سودای آمریکا هم این بود که ایران به نگهبان منطقه‌ی نفتی خلیج‌فارس بدل گردد. اما درنهایت همین انتقال تسلیحات به ایران، عامل سقوط رژیم پهلوی و شاه شد. بسیاری از مردم ایران و آمریکا درباره‌ی این رابطه‌ی تسلیحاتی هیچ نمی‌دانند و حتی نام ماجرای مک‌فارلین یا ایران گیت به گوششان نخورده است. استفن مگ‌گلینچی (Stephen McGlinchey)، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه غرب انگلستان، جزء اولین کسانی است که در یک مقاله به این موضوع توجه نشان داد و سپس آن را در کتاب آمریکا و شاه (US Arms Policies Towards the Shah's Iran)، گسترده‌تر بررسی کرد.

مک‌گلینچی رابطه‌ی نظامی این دو کشور را از زمان روی کار آمدن هری اس. ترومن تا فروپاشی رژیم شاه در سال 1978 میلادی ارزیابی می‌کند. علی‌رغم مقاومت کنگره و برخی از نزدیکان رئیس‌جمهور، رابطه‌ی ایران و آمریکا به یکی از مهم‌ترین روابط در دوران جنگ سرد بدل شد. در سال‌های اولیه‌ی جنگ سرد و پس از روی کار آمدن جان اف. کندی، ایالات متحده برای تأمین امنیت رژیم پهلوی و عدم نفوذ شوروی در ایران، کمک‌های نظامی به ایران را گسترش داد. استفن مک‌گلینچی در کتاب آمریکا و شاه توضیح می‌دهد که چگونه تغییرات ژئوپلیتیکی در خاورمیانه، افزایش ثروت حاصل از نفت ایران و تصمیم شاه برای تبدیل کشورش به قدرت نظامی و سیاسی منطقه، باعث شد که ایران به دنبال پیشرفته‌ترین و به‌روزترین سلاح‌های آمریکایی باشد. کنگره و نهادهای امنیت ملی آمریکا با فروش سلاح به ایران مخالف بودند؛ اما شاه از ترس آمریکا از نفوذ شوروی در خاورمیانه و خطر ناسیونالیسم افراطی عرب‌ها در منطقه سوء‌استفاده کرد و دولت جانسون را واداشت تا سه قرارداد نظامی با ایران امضا کند. در سه فصل ابتدایی کتاب آمریکا و شاه،‌ به این موضوعات پرداخته می‌شود.

تمرکز استفن مک‌گلینجی طبیعتاً بر دوره‌ی ریاست‌جمهوری ریچاد نیکسون است؛ زمانی که فروش نامحدود تسلیحات به ایران آغاز شد. وقتی بریتانیا تصمیم گرفت به حضور نظامی در خلیج‌فارس پایان دهد، نیکسون عزم خود را جزم کرد تا ایران را به یکی از قدرت‌های طرفدار آمریکا در منطقه تبدیل کند. نیکسون و شاه نوعی رابطه‌ی پیچیده و چندلایه داشتند و در سال‌های 1969 تا 1971 بر سر فروش تسلیحات مذاکره می‌کردند. در نتیجه‌ی این مذاکرات، ایران پس از ویتنام جنوبی به بزرگ‌ترین مشتری تسلیحات آمریکایی تبدیل شد و خریدهای ایران از 150 میلیون دلار به چند میلیارد دلار رسید. در فصل چهارم کتاب آمریکا و شاه به اقدمات نیکسون پرداخته شده است. ریچارد نیکسون پس از رسوایی واترگیت، مجبور به استعفا شد و دولتی که پس از او روی کار آمد، دوباره با مخالفت کنگره مواجه شد. کشمکش‌های میان جان فورد و کنگره، موضوع اصلی فصل پنجم هستند. و سرانجام، زمانی که جیمی کارتر ریاست‌جمهوری را در دست گرفت، دوباره فروش اسلحه به ایران شدت گرفت. مک‌گلینچی در آخرین فصل به رابطه‌ی شاه و کارتر تا زمان انقلاب اسلامی ایران اشاره می‌کند.

استفن مک‌گلینچی از منابع بسیاری برای تببین رابطه‌ی تسلیحاتی ایران و آمریکا بهره می‌برد: زندگی‌نامه‌ها و منابع دست‌اول، منابع آرشیوی کتابخانه‌های رئیس‌جمهوران، مجموعه اسناد وزارت خارجه‌ی آمریکا، آرشیو ملی وزارت دفاع، آرشیو دیجیتالی امنیت ملی و آرشیو کنگره‌ی آمریکا. مک‌گلینچی در زمان نگارش کتاب آمریکا و شاه به اسناد ایرانی دسترسی نداشته و فقط در بخش‌هایی به زندگی‌نامه‌ی دولت‌مردان ایرانی مانند اسدالله اعلم استناد کرده است. با این همه، نتیجه‌گیری‌های زیرکانه و شگفت‌انگیز مک‌گلینچی، هرگونه تصورات غلط را درباره‌ی ماهیت سیاست‌های تسلیحاتی آمریکا و ایران از بین می‌برد.

کتاب آمریکا و شاه: سی سال رابطه‌ی تسلیحاتی با ترجمه‌ی محمدشمس‌الدین عبداللهی‌نژاد و به همت انتشارات ققنوس منتشر شده است.

در نکوداشت‌ کتاب آمریکا و شاه

• باریک‌بینی مک‌گلینچی در این کتاب تحسین‌آمیز و ارزشمند است. کتاب آمریکا و شاه راهنمایی جامع برای درک رابطه‌ی پیچیده‌‌ی ایران و ایالات متحده در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد. (تیلور فِین، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه کارولینای شمالی)

کتاب آمریکا و شاه برای چه کسانی مناسب است؟

علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران و روابط بین‌الملل، مخاطبان اصلی کتاب آمریکا و شاه هستند.

در بخشی از کتاب آمریکا و شاه: سی سال رابطه تسلیحاتی می‌خوانیم

روى‌هم‌رفته، رویکرد کلى کندى به خاورمیانه یعنى «حفظ منافع امنیتى سنتى ایالات متحده و همزمان گسترش روابط با کشورهاى غیرمتعهدِ تعیین‌کننده» در فضاى جنگ سرد کارآمد نبود. تجربه‌ی کندى در آشتى با مصر و هند شکست خورد چون سرانجام هر دو کشور اقدامات او را به هیچ گرفتند. در نتیجه، ایالات متحده دلبسته‌ی همان رژیم‌هاى خودکامه‌ی منطقه باقى ماند، به‌ویژه ایران و دیگر اعضاى سنتو. در سال 1963 روند رویدادها ایالات متحده را در چنان مسیرى قرار داد که براى [در پیش گرفتن] یک سیاست منطقه‌اىِ موفق گزینه‌هاى مطلوب اندکى باقى مانده بود. آمریکا به جاى آن‌که مثل نمونه‌هاى مصر و هند دست به تلاش بیهوده بزند، سرمایه‌گذارى زیادى روى ایران کرد؛ این در حالى بود که شاه در این برهه آن‌قدر کم‌توان بود که نمى‌توانست اهمیت استراتژیک چندانى داشته باشد. توافق پنج‌ساله کمک نظامى که کندى در سال 1962 با این کشور به امضا رساند ناشى از همین برداشت بود.

حرکت گام‌به‌گام سیاست ایالات متحده در خاورمیانه از اصول پنج‌گانه‌ی متناقض ترومن تا تمرکز تدریجى آیزنهاور بر پشتیبانى از رژیم‌هاى طرفدار آمریکا، که با مهار فعالانه شوروى تقویت شد، با وجود میان‌پرده‌ی تجدیدنظرطلبانه‌ی کوتاه در دوره کندى تغییر چندانى به خود ندید. البته یک تغییر جدى پدید آمد. روابط با اسرائیل ترتیبات منطقه را دگرگون ساخت. کندى با تن دادن به فروش موشک‌هاى هاوک به اسرائیل سنتى را بنا نهاد که پیچیدگى و دشوارى تازه‌اى به سیاست ایالات متحده در خاورمیانه افزود، به‌ویژه که پان‌عربیسم رو به گسترش بود. این واقعیت که شاه روابط نزدیک و فزاینده‌اى با اسرائیل داشت در نوع خود جالب توجه است. کندى (ایران و اسرائیل) دو متحد اصلى آمریکا در آینده را به واشینگتن از پیش نزدیک‌تر ساخت؛ این موضوع شاید تنها امروز که به آن مى‌نگریم مشهود باشد، شاید هم صرفاً تصادفى بوده نه یک نقشه حساب‌شده. از این گذشته، او روابط نظامى و سیاسى را با هر دوى آن‌ها ارتقا بخشید.

فهرست مطالب کتاب

یادداشت مترجم
سپاسگزارى
مقدمه
1: سال‌هاى شکل‌گیرى رابطه تسلیحاتى آمریکا ایران
2: دوران بازسازى: مسلح ساختن ایران در دوره‌ی کندى
3: از کمک بلاعوض تا فروش اعتبارى: سال‌هاى ریاست‌جمهورى لیندون جانسون
4: انقلاب ریچارد نیکسون در فروش تسلیحات به ایران
5: تداوم روابط در فضایى مبهم: جرالد فورد و ایران
6: جیمى کارتر و مرحله‌ی پایانى روابط تسلیحاتى آمریکا و ایران
نتیجه‌گیرى
کتاب‌شناسى
نمایه