معرفی و دانلود کتاب آدورنو

معرفی کتاب آدورنو

قطعاً موسیقی «پاپ» یکی از منفورترین پدیده‌های جهان در نظر آدورنو است و آن را به «جویدن آدامس» تشبیه می‌کند. البته موسیقی تنها نمودی از اجتماع نیست که مورد نقد آدورنو قرار می‌گیرد. کتاب آدورنو مجموعه‌ای از انتقادات و نظریات این فیلسوف درباره‌ی مباحث گوناگونی همچون اصالت و تاریخ است و می‌کوشد تا ما را به بازاندیشی در افکار خود سوق دهد. الکس تامسن در خلال بازگویی ایده‌های آدورنو، ما را با زندگی شخصی و اجتماعی این جامعه‌شناس - فیلسوفِ نئومارکسیست آلمانی نیز آشنا می‌کند.

درباره‌ی کتاب آدورنو

چه چیزی اصیل و چه پدیده‌ای سطحی و بی‌ریشه است؟ کدام حاکم، فیلسوف، اجتماع و... می‌تواند بگوید یک هنر یا پدیده‌ی در حال تبلیغ و ترویج، تا چه اندازه دارای هویت راستین است؟ در اغلب جوامع، مفهومی از پیش تعیین شده و کلیشه‌ای برای «اصالت» وجود دارد و به آحاد آن جامعه نیز گفته می‌شود باید براساس این تعریف فکر کنند، بنویسند، سبک زندگیشان را پی‌ریزی کنند و...، درصورتی‌که این تعریف متعلق به طبقه‌ی متوسط مرفه و برای حفظ جایگاه و مقاصد «سرمایه‌سالاری» به‌وجود آمده و نمی‌تواند به تمام اجتماع و طبقات گوناگون اقتصادی و اجتماعی مربوط باشد. مبحث «علیه اصالت» نخستین موضوعی است که کتاب آدورنو (Adorno: A Guide for the Perplexed) درباره‌ی آن سخن به میان می‌آورد. الکس تامسن نیز می‌کوشد تا علاوه‌بر ساده‌سازی و شرح شفاف این نظریه، از زندگی شخصی، وضعیت آلمان در زمان حیات آدورنو به خصوص در دوره‌ی حاکمیت آلمان نازی نیز سخن بگوید.

تئودور آدورنو (Theodor Adorno) از اعضای شاخص «مکتب فرانفورت» است؛ مکتبی که نئومارکسیستی محسوب می‌شود و نظریات اعضای آن متمایل به چپ‌گرایی، برساخته از نظرات مارکس (البته مکتب فرانکفورت برخلاف آرمان‌های عمل‌گرایانه‌ی مارکس، به‌شدت معتدل و در مخالفت با کنش تند اعتراضی هستند.) است. از همین تعریف می‌توانیم متوجه شویم که نقد آدورنو بر مفاهیمی همچون اصالت و هنرهایی مانند موسیقی و... به‌دلیل بورژوازی بودن این تعاریف است که لوکاچ نیز در این زمینه با آدورنو هم‌عقیده است؛ اما نقدهای آدورنو جزو «مارکسیسم غربی» به‌شمار می‌آیند و دیدگاه لوکاچ برآمده از «مارکسیسم ارتدوکس» است. اختلاف دیدگاه این دو فیلسوف بر سر مفاهیم و پدیده‌هایی همچون «عمل انقلابی» و «هنر منفی و رادیکال» است. الکس تامسن کوشیده است تا این اختلافات و ناهمسویی دیدگاه‌ها را به‌طور مختصر و موجز توضیح دهد و در این میان از قضاوت و موضع‌گیری نیز بپرهیزد.

یکی از موضوعاتی که در کتاب آدورنو مطرح شده است «فلسفه و تاریخ» است. همان‌طور که از نام بخش انتظار می‌رود، قرار است در این بخش با نظریات آدورنو درباره‌ی تاریخ و ارتباط آن با فلسفه مواجه شویم. الکس تامسن در جای جای کتاب به شرح زندگی شخصی و حوادث سیاسی و اجتماعی زمان خود همچون هولوکاست نیز می‌پردازد. این واقعه بر نگرش تئودور آدورنو، به‌خصوص نگاه او بر اخلاق، تاریخ و هنر، بسیار اثرگذار بوده‌ است. به‌طور مثال آدورنو عنوان کرده که سرودن شعر پس آز آشویتز بربریت (وحشیانه) است. (که البته واژه‌ی بربریت در کتاب آدورنو به «ناممکن» تعبیر شده.) کتاب آدورنو از «رسالت فلسفه» در عصر مدرن نیز غافل نمانده و برای ما شرح می‌دهد که در جهان فعلی، فلسفه و فیلسوفان موظفند رنج بشر را نمایان سازند. این فیلسوف آلمانی عمل کردن به «دیالکتیک منفی» را برای زندگی در جهانی که تمامیت‌خواهی و استعمار و استبداد سرتاسر آن را درنوردیده، ضروری می‌داند.

یکی از نکات بسیار مهمی که در کتاب آدورنو مطرح شده، محافظه‌کاری در عمل و ضدیت او با کنش‌های انقلابی است. در سال 1969 هنگامی که فعالان دانشجویی اعتراضات ضد فاشیستی و امپریالیسم‌ستیزی را به راه انداختند، تئودور آدورنو به حمایت از آن‌ها نپرداخت و نشان داد که بیشتر با «اعتراض کلامی» و ایده‌پردازی درباره‌ی تغییر وضعیت موافق است و جنبش‌هایی را که سویه‌های رادیکالیسم و خشونت در آن‌ها دیده شود، همراهی نمی‌کند. این موضع‌گیری که دلایل آن در کتاب حاضر مطرح شده، موجب شد تا تئودور آدورنو در اواخر عمر خود هم از سوی دانشجویان و هم رسانه‌ها مورد هجمه قرار گیرد و محبوبیت خود را تا حدی از دست بدهد. کتاب آدورنو به ما کمک می‌کند تا هم در جریان زندگی شخصی او قرار بگیریم هم با افکار فلسفی و جامعه‌شناسانه او آشنا شویم.

کتاب آدورنو با ترجمه‌ی قاسم مؤمنی در انتشارات علمی و فرهنگی به‌چاپ رسیده است.

کتاب آدورنو برای چه کسانی مناسب است؟

مکتب فرانفورت که تئودور آدورنو جزو برجسته‌ترین نظریه‌پردازان آن است، به‌دلیل مواضع غیر عمل‌گرایانه و صرفاً تئوریزه بودن، همیشه در محافل علوم اجتماعی و فلسفی مورد بحث قرار می‌گیرد و به سوژه‌ای برای جدل فیلسوفان و جامعه‌شناسان تبدیل می‌شود. کتاب آدورنو ما را با بخشی نظریات تئودور آدورنو و زندگی شخصی این فیلسوف اندیشمند و چگونگی تأسیس و کارکرد مکتب فرانکفورت آشنا می‌کند. کتاب حاضر برای علاقه‌مندان به فلسفه‌ی مدرن، علوم اجتماعی و علوم سیاسی مناسب و مفید است.

در بخشی از کتاب آدورنو می‌خوانیم

آدورنو هم در تمایلات اقتدارگرای مردم امریکا کاویده بود و هم نابخردی‌های نوظهور این مردم را در قالب سخنرانی‌های رادیویی یهودستیز و دست‌ راستی واعظ معروف، مارتین تامس، و نیز در ستون طالع‌بینی نشریۀ لس‌آنجلس تایمز نشان داده بود. بنابراین، اظهارات فوق را نمی‌توان به حساب خوشبینی ساده‌لوحانه گذاشت. او به‌ خوبی می‌داند که «امریکا دیگر سرزمین امکانات بی‌حد و حصر نیست» (CM 240). حتی می‌توان تقابل ارزش‌های امریکایی و اروپایی در نوشته‌های او را تقابلی استعاری، نه اشاره‌ای مستقیم به دو جامعۀ مشخص گرفت. پیش‌تر به دیدگاه او در سال 1929 اشاره کردیم که می‌گوید محور تفکر انتقادی، نوعی بررسی همزمان از درون و بیرون است که علم و اقتدار متخصص موسیقی و حیرت معصومانۀ کودک را با هم داشته باشد. پس آیا منظور او از دو اسم «اروپا» و «امریکا» اشارۀ همزمان به دوسویۀ درونی و بیرونی فرهنگ نیست؟ هرچند می‌توان موضع او در این خصوص را نمونه‌ای از دشواری‌های پیش روی ما در درک آراء او دانست. نه فرهنگی که آلمان به آن می‌بالید مانع فرو غلتیدن این کشور در مغاک بربریت شد و نه هنر آوانگارد از چنین سرنوشتی در امان ماند. اگر به نگاهی درونی بسنده کنیم، چیزی جز بحران و فاجعه نمی‌بینیم. ولی با قرار دادن امریکا در این منظر، معلوم می‌شود «خود مفهومی از فرهنگ که شخص در درون آن بالیده... دیگر منسوخ شده است».

با نگاهی درونی معلوم می‌شود فرهنگ صرفاً به مدد تعارضاتی منحط و خشونت‌بار، خود را سرپا نگه داشته است؛ ولی با نگاهی بیرونی معلوم می‌شود فرهنگ در واقع نتیجۀ قطعی سازوکارهای سیاست و تاریخ است و به همین دلیل نه طبیعی و نه یگانه گزینۀ ممکن.

کوشش آدورنو برای یافتن راهی برای اندیشیدن به این وضعیت و بیان درست آن، به ترکیب پیچیده‌ای از هگل و نیچه می‌انجامد؛ دو اندیشمندی که به زعم او هوشمندانه‌ترین دیدگاه را دربارۀ دیالکتیک روشنگری دارند، یعنی این دیدگاه که عقلانیت، طی کوشش‌های خود برای غلبه بر بینش‌های غیرعقلانی دربارۀ جهان، خود به نوعی سلطۀ غیرعقلانی منجر شده است. آدورنو از هگل این نکته را وام می‌گیرد که تفکر دیالکتیکی یعنی نفی نفی. آنچه از منظر فرهنگ به چشم ما چونان جهانی نادرست می‌نماید را باید با مواجه کردن آن با تعارضاتش فرو ریخت؛ و همزمان باید امکان چنین نقدی را نیز از طریق مواجه کردن آن با محدودیت‌های ناگزیرش مورد تردید قرار داد. فرهنگ می‌تواند به مدد این فرایند خودانتقادگر، خود را از درون بازآفرینی کند و در عین حال، امکان اینکه گزینۀ جدید از بیرون فراهم شود نیز به روی آن گشوده می‌ماند.

فهرست مطالب کتاب

فصل اول: علیه اصالت
دورۀ وایمار
در امریکا
نقد فرهنگ نزد آدورنو
بازگشت
سرانجام
فصل دوم: هنر و فرهنگ
آدورنو و موسیقی عامه‌پسند
مدرنیسم یا آوانگارد
تاریخ و محتوای معطوف به حقیقت
صنعت فرهنگ
نظریۀ زیبایی‌شناسی و نقد - ایدئولوژی
فصل سوم: آزادی و جامعه
زندگی نادرست: اخلاق صغیر
آدورنو و کانت
آزادی و جامعه
دیالکتیک روشنگری
اخلاق تفکر
زیستن به تقصیر
فصل چهارم: فلسفه و تاریخ
نوشتن فاجعه
بحران عقل
علیه تاریخی‌گری
رسالت فلسفه
آدورنو و مارکسیسم
نتیجه‌گیری
یادداشت‌ها
برای مطالعۀ بیشتر
کتابنامه