معرفی و دانلود کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم: نظریه‌های فلسفی

معرفی کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم: نظریه‌های فلسفی

کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم، مجموعه نظریه‌های فلسفی فیلیپ کیچر، پاول فایرابند، توماس کوهن، ایمره لاکاتوش، لری لاودن، بری بارنز و دیوید بلور در رابطه با پیشرفت علمی است. این اندیشمندان در نیمه‌ی دوم قرن بیستم، با دیدگاه‌های تازه‌ای وارد میدان شدند. آن‌ها علم را نه فقط به‌عنوان انباشت حقایق، بلکه به‌عنوان یک فرآیند پیچیده، تاریخی و گاهی انقلابی بررسی می‌کردند.

درباره‌ی کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم

کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم، منتخبی از نوشته‌های اندیشمندان بین دهه‌های 1960 تا 1990 میلادی است. در این مجموعه مقالاتی از چند اندیشمند قرن بیستمی در رابطه با دو مسئله‌ی پیشرفت و عقلانیت، گردآوری و ترجمه شده است. هر کدام از این اندیشمندان با دیدگاه خاص خود، به نقد یا بازتعریف مفاهیم سنتی علمی پرداخته‌اند. مثلاً توماس کوهن (Thomas Kuhn) با نظریه‌های انقلابی علمی، پاول فایرابند با دفاع از روش‌ناپذیری و پلورالیسم، ایمره لاکاتوش (Imre Lakatos) با مدل برنامه‌ی پژوهشی، لری لاودن (Larry Laudan) با تأکید بر حل مسئله و عقلانیت زمینه‌مند، هر کدام سهمی مهم در شکل‌گیری بحث‌های مهم فلسفه‌ی علم داشته‌اند.

در نیمه‌ی دوم قرن بیستم، تحولاتی عمیق و چندلایه در تاریخ اندیشه‌ی غرب ایجاد شد که نه تنها حوزه‌های فلسفه و علم، بلکه سیاست، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و هنر را نیز تحت تأثیر قرار داد. این دوره زمانه‌ی بازاندیشی در مفاهیم بنیادین بود؛ مفاهیمی مانند عقل، پیشرفت، حقیقت، آزادی و حتی خود انسان. کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم، تنها به گوشه‌ای از این تحولات می‌پردازد. مترجمان و گردآورندگان این کتاب فلسفی، دست روی موضوع مهمی گذاشته‌اند.

فلسفه‌ی علم از نگاه اندیشمندان قرن بیستمی

از میان دیدگاه‌هایی که در کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم می‌خوانیم، می‌توانیم به دیدگاه توماس کوهن بپردازیم. این اندیشمند قرن بیستمی تحت عنوان نظریه‌پرداز انقلاب‌های علمی شناخته می‌شود. او معتقد بود که علم به‌صورت خطی و تدریجی پیشرفت نمی‌کند، بلکه با تغییر پارادایم‌ها، دوره‌هایی از بحران و انقلاب رخ می‌دهد. در این تغییرات، مفاهیم و معیارهای علمی نیز دگرگون می‌شوند و ناسازگاری میان نظریه‌های جدید و قدیم اجتناب‌ناپذیر است. ایمره لاکاتوش اندیشمند دیگری است که تلاش داشت بین دیدگاه‌های کوهن و روش‌شناسی سنتی تعادل برقرار کند.

لری لاودن مخالف بازسازی عقلانی بود و اعتقاد داشت که عقلانیت علمی مفهومی وابسته به زمان و اهداف شناختی دانشمندان است. او به جای تمرکز بر ساختارهای نظری، پیشرفت علمی را بر اساس توانایی نظریه‌ها در حل مسائل تجربی و مفهومی تعریف کرد. بری بارنز (Bary Barnes) نیز به همراه دیوید بلور (David Bloor)، نظریه‌ای را تحت عنوان برنامه‌ی قوی مطرح کرد. این برنامه نقطه‌ی عطفی در مطالعات اجتماعی علم بود و تأکید داشت که باورهای علمی باید با همان روش‌هایی بررسی شوند که باورهای غیرعلمی بررسی می‌شوند. در کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم، نظریه‌ی این دو اندیشمند به صورت کامل بررسی می‌شود.

نقد دیدگاه‌های سنتی پیشرفت علم، با نظریه‌های فلسفی قرص و محکم

فیلیپ کیچر (Philip Stuart Kitcher) و پاول فایرابند (Paul Feyerabend)، هردو از منتقدان جدی دیدگاه‌های سنتی در فلسفه‌ی علم بودند، اما مسیرهای متفاوتی را در نقد عقلانیت طی کردند. فایرابند معتقد بود که هیچ روش علمی واحد و جهان‌شمولی وجود ندارد. او با نقد شدید روش‌شناسی‌های عقل‌گرایانه، تاریخ علم را شاهد این مدعا می‌دانست که روش‌شناسی‌های عقل‌گرایانه اغلب با نقض قواعد روش‌شناسی به موفقیت رسیده‌اند. کیچر برخلاف فایرابند، به دنبال حفظ عقلانیت علمی بود، اما نه به شکل خشک و مطلق. او تلاش کرد نشان دهد که علم می‌تواند پیشرفت کند، حتی اگر نظریه‌ها تغییر کنند. کیچر همچنین بر نقش اجتماعی علم تأکید داشت و معتقد بود که علم باید در خدمت اهداف انسانی و دموکراتیک باشد، نه صرفاً در پی حقیقت انتزاعی.

کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم نه تنها دیدگاه‌های مختلف را در کنار هم قرار می‌دهد، بلکه نشان می‌دهد که فلسفه‌ی علم در نیمه‌ی دوم قرن بیستم، چگونه از یک نگاه ساده و خطی به سمت درک پیچیدگی‌های تاریخی، مفهومی و روش‌شناختی حرکت کرده است. همین باعث شده است که مطالعه‌ی این کتاب فلسفی، بسیار لذت‌بخش باشد.

محمدمهدی هاتف، محمدرضا اسمخانی و حامد بیکران بهشت، این نظریه‌های فلسفی را به فارسی روان ترجمه کرده‌اند. باید از بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه برای انتشار کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم سپاس‌گزار باشیم.

کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم برای شما مناسب است اگر

• به تاریخ علم علاقه‌مند هستید و می‌خواهید از نظریه‌های فلسفی اندیشمندان قرن بیستمی آگاهی بیشتری کسب کنید.
• فلسفه‌ی علم موضوع مورد علاقه‌ی شما است و هر کتابی در این حوزه برای شما جذاب است.
• دانشجوی رشته‌های فلسفه‌، علوم سیاسی یا تاریخ هستید و می‌خواهید با نیت پژوهش یا افزایش آگاهی، یک کتاب مقاله‌محور را در دست بگیرید.

در بخشی از کتاب پیشرفت و عقلانیت در علم: نظریه‌های فلسفی می‌خوانیم

اجمالاً به یاد بیاورید که اصطلاح «سنجش‌ناپذیری» از کجا آمده ‌است. وتر یک مثلث متساوی‌الساقین قائم‌الزاویه با ضلعش، یا محیط دایره با شعاعش، سنجش‌ناپذیرند، بدین معنا که واحد طولی وجود ندارد که دفعات حضورش در هر یک از جفت‌ها عدد صحیح باشد، و باقیمانده هم به‌جا نگذارد. نتیجه اینکه سنجۀ مشترکی نداریم. اما فقدان سنجۀ مشترک مقایسه را ناممکن نمی‌کند. برعکس، مقادیر سنجش‌ناپذیر را تا هر درجه‌ای از تقریب که لازم باشد می‌توان با هم مقایسه کرد، که اثباتِ امکانِ این امر و چگونگی انجام آن، از دستاوردهای درخشان ریاضیات یونانی است. اما این دستاورد تنها بدین سبب ممکن شد که از آغاز، اغلب تکنیک‌های هندسی، بدون تغییر، در هر دو چیزی که بین آن‌ها مقایسه‌ای صورت می‌گرفت به کار گرفته می‌شد.

اصطلاح «سنجش‌ناپذیری» وقتی به دایرۀ واژگان مفهومی‌ای اطلاق شود که درون و پیرامون نظریه‌ای علمی به‌کار گرفته می‌شوند، کاربردی استعاری می‌یابد، و تعبیرِ «هیچ سنجۀ مشترک» تبدیل می‌شود به «هیچ زبان مشترک». از این‌رو این ادعا که دو نظریه سنجش‌ناپذیرند معادل است با این ادعا که هیچ زبانی، خنثی یا غیرخنثی، وجود ندارد که در آن بتوان هر دو نظریه را، که به‌مثابه مجموعه‌ای از جملات تلقی می‌شوند، بدون باقیمانده یا تلفات ترجمه کرد. سنجش‌ناپذیری به شکلِ استعاری‌اش مستلزم قیاس‌ناپذیریِ بیشتری نسبت به شکل تحت‌اللفظی‌اش نیست، و دلیل سنجش‌ناپذیری هم در هر دو یکی است. بیشتر واژگان متداول در دو نظریه کارکرد یکسانی در هر دو دارند، معانی آن‌ها همانی که هست باقی می ماند و ترجمۀ آن‌ها هم به‌راحتی هم‌آهنگ می‌شود. تنها برای زیرگروه کوچکی از واژگان - که معمولاً به هم تعریف می‌شوند و جملات حاوی آن‌هاست که مشکلات ترجمه‌پذیری پدید می‌آید. با این حساب، این ادعا که دو نظریه سنجش‌ناپذیرند متواضعانه‌تر از چیزی است که بسیاری از منتقدان فرض کرده‌اند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمۀ مترجمان
مقدمه بر ترجمۀ فارسی: فیلیپ کیچر - ترجمۀ محمدمهدی هاتف
تبیین، تقلیل و تجربه‌گرایی: پُل فایرابند - ترجمۀ محمدرضا اسمخانی
سنجش‌پذیری، قیاس‌پذیری، مفاهمه‌پذیری: توماس کوون - ترجمۀ محمد مهدی هاتف
تاریخ علم و بازسازی‌های عقلانی آن: ایمره لاکاتوش - ترجمۀ محمد‌مهدی هاتف
روش‌ها و پیشرفت: لَری لاودن - ترجمۀ حامد بیکران بهشت
پیشرفت یا عقلانیت؟ دورنماهای طبیعت‌گرایی هنجاری: لَری لاودن - ترجمۀ محمدرضا اسمخانی
نسبی‌گرایی، عقل‌گرایی و جامعه‌شناسی معرفت: بَری بارنز و دیوید بلور - ترجمۀ محمد مهدی هاتف
ریزساختار تغییر علمی: فیلیپ کیچر - ترجمۀ محمدرضا اسمخانی