معرفی و دانلود کتاب قصه پژوهی ایرانی

معرفی کتاب قصه پژوهی ایرانی

حسن عادلخانی با مطالعات فراوانی که در زمینه‌ی فرهنگ عامه‌ی روستای آمره، از توابع خلجستان استان قم انجام داده، کتاب قصه پژوهی ایرانی، اثری مختص ادبیات شفاهی این ناحیه را تألیف کرده است. عادلخانی قصه‌های عامیانه‌ای را که نسل به نسل و سینه به سینه نقل شده‌اند، بر اساس نظریه‌های کسانی مثل ولادیمیر پراپ، مارزلف، تومپسون و آرنه تحلیل نموده است.

درباره‌ی کتاب قصه پژوهی ایرانی

مطالعه در زمینه‌ی ادبیات شفاهی ایران، از ارزشمندترین پژوهش‌هایی است که نقطه‌ی پایانی برایش وجود ندارد. این بار حسن عادلخانی در کتاب قصه پژوهی ایرانی به گردآوری قصه‌های عامیانه و ادبیات شفاهی روستای آمره‌ی قم پرداخته و آن‌ها را از جنبه‌ی آکادمیک، مورد بررسی قرار داده است. عمده‌ی تحلیل‌های عادلخانی بر اساس نظریات پراپ، مارزلف و آرنه است که البته با یافته‌های شخصی نویسنده آمیخته شده‌اند.

حسن عادلخانی در ابتدا تعریفی کلی از روستای مورد پژوهش خود ارائه کرده و برخی داستان‌های رایج در آن منطقه را هم به گویش آمره و هم به زبان فارسی، در اختیار خوانندگان گذاشته است. سپس طرحی کلی از ساختار داستان‌های آن منطقه ترسیم کرده تا در ادامه به تحلیل تخصصی آن بپردازد. قصه‌های موجود در آمره دارای ویژگی‌های مشترکی هستند و به پژوهشگر خط مشی مشخص‌تری برای تحلیل ساختارشان می‌دهند و در کتاب قصه پژوهی ایرانی به تفصیل به آن‌ها پرداخته شده.

نظریه‌ی ریخت‌شناسی ولادیمیر پراپ که هدفش شناخت ظاهر، شکل خارجی و ساختمان قصّه است، در کنار نظریه‌‌ی شماره‌گذاری آرنه/ تومپسون و طبقه‌بندی مارزلف، بنیان تحلیل‌های حسن عادلخانی هستند. او با طبقه‌بندی قصه‌ها هم به لحاظ ساختار و هم محتوا، جداولی مرتبط با این نظریه‌ها ترتیب داده و در اختیار دیگر قصه‌پژوهان قرار داده است. کتاب قصه پژوهی ایرانی اثری ارزشمند در حوزه‌ی مطالعات ادبیات شفاهی ایران است که با محوریت ادبیات فولکلوریک روستای آمره‌ی قم، تدوین و تألیف شده است.

این کتاب به همت انتشارات علمی و فرهنگی در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

کتاب قصه پژوهی ایرانی برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی این کتاب به پژوهشگران ادبیات شفاهی و علاقه‌مندان به ادبیات فولکلور ایران، توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب قصه پژوهی ایرانی می‌خوانیم

اگرچه عده‌ای سابقه‌ی قصه را به قصّه‌های کتاب «الف لیله و لیله» ‌ و ترجمه‌ی فارسی آن «هزار و یک‌شب» ‌ می‌رسانند و آن را جزو کهن‌ترین آثاری می‌دانند که بن‌مایه‌ی عامیانه دارد؛ «باید نقطه‌ی آغاز قصّه‌های عامیانه را دوره‌ی صفویه بدانیم؛ زیرا یا قصّه‌های امروزی ایران ریشه در آن دوره دارد یا بر اساس طرحی بیان می‌شود که در آن دوره پی‌ریزی شده سپس در طول زمان به دلایل گوناگون تغییرات صوری یا محتوایی پذیرفته است؛ همچون قصّه‌ی «حسین کُرد شبستری» ‌ که به ماجراهای دوره‌ی فرمانروایی شاه‌عباس اوّل مربوط است.» (حنیف، 1387: 46)

به طور خلاصه «حسین کرد» یکی از چوپان‌زادگان و پهلوانان ایران است که در آغاز مهتر و شاگرد پهلوان مسیح تکمه‌بند تبریزی از پهلوانان دربار شاه‌عباش صفوی بود. حسین کرد پس از اختلاف با همسر مسیح، تبریز را ترک می‌کند و در اصفهان به جمع پهلوانان شاه عباس می‌پیوندد. زمانی که حسین کرد مالیات هفت‌ساله ایران را از پادشاه هند می‌گیرد و به دربار شاه می‌آورد، شاه عباس به او خلعت فراوان می‌دهد و از آن پس، حسین کرد از نزدیکان شاه می‌شود. جایگاه او در میان پهلوانان شاه عباس همچون جایگاه رستم در جمع پهلوانان شاهنامه است.

همچنین کتاب «عقایدالنّساء یا کلثوم ننه» منسوب به آقاجمال خوانساری که از علمای عهد صفوی است بر پایه‌ی فرهنگ عامّه پدید آمده است. این کتاب ما را با گوشه‌هایی از زندگی روزمره و حیات اجتماعی، عقاید، باورها و زندگی زنان با زبان طنز و هزل در دوره صفوی آشنا می‌کند. صادق هدایت درباره عقایدالنساء یا کلثوم ننه در کتاب نیرنگستان می‌نویسد: «تنها کتابی که می‌شود گفت راجع به آداب و رسوم عوام نوشته شده همان کتاب معروف کلثوم ننه تألیف جمال خوانساری است که به زبان‌های خارجی نیز ترجمه شده و فارسی آن در دسترس است. اگرچه بعضی از مطالب [آن] اغراق‌آمیز به نظرمی‌رسد زیرا بیشتر عادات و خرافات امروزه منسوخ شده و از بین رفته است و چیزی که قابل توجه است حتی پیرزن‌ها نیز آن را با نظر تمسخر تلقی می‌کنند.»

فهرست مطالب کتاب

چهار متل به گویش آمره
اول
دوم
سوم
چهارم
پیش‌گفتار‌
مقدمه
مهمترین مفاهیم کتاب
مبنای شکل‌گیری قصه
تعریف قصّه
تعریف عامیانه
شاخصه‌های قصّه
1- از نظر زبان
2- از نظر زمان و مکان
3- از نظر راوی
4- از نظر هسته (طرح)
5- از نظر درون‌مایه
5- کارکردهای قصّه
6- از نظر شخصیت و گفتگو (دیالوگ)
انواع قصّه‌ی عامیانه
معرفی آمره
شاخصه‌های معیشتی اهالی آمره
گویش آمره
نقشه و عکس آمره
پیشینه‌ی آمره‌پژوهی
ویژگی‌های عمومی قصّه‌های آمره
3-1 اشخاص و طبقات
پیشینه‌ی قصه‌پژوهی
آثار داستانی پیشین
قصّه در پژوهش‌های ایرانیان
نظریه‌ی ریخت‌شناسی پراپ
نظریه‌ی شماره‌گذاری آرنه/ تومپسون و طبقه‌بندی مارزلف
مبانی شکل‌گیری قصه
چارچوب کتاب
راویان
گردآوری داده‌ها
جدول طبقه‌بندی قصّه‌های عامیانه‌ی آمره
تحلیل جدول طبقه‌بندی قصّه‌های عامیانه‌ی آمره
جدول مشخصّات راویان به ترتیب تعداد روایت
تحلیل جدول مشخصّات راویان
تصویر راویان
گروه 1) II. قصّه‌های به معنی اخص؛ الف. قصّه‌های سحر و جادو
1. مادیان چهل‌کرّه
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختارکلی
2. دختر فقیر و شاقلی
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
3. انگشتری
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
4. دو شیرک
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
5. عمو رجبعلی
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
6. سکوت شاهزاده
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
7. سنجد پدر بزرگ (1)
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
8. سنجد پدر بزرگ (2)
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
9. عنتر خانم و هفت خواهر
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
10. سه پرسش
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
11. موسی و خارکن
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
گروه 2) II. قصّه‌های به معنی اخص؛ ب. قصّه‌های مربوط به اولیا و شخصیت‌های تاریخی و...
12. لالایین
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
13. دنیا، دار مکافات است
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
14. حضرت علی (ع) و دیو
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
15. اسکندر و پادشاه چین
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
16. اسکندر وجست‌وجوی آب زندگانی
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
گروه 3) II. قصّه‌های به معنی اخص؛ الف. قصّه‌های سحر و جادو + قصّه‌هایی مانند داستان کوتاه
17. عباس کچل
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
18. سرنوشت شاه عباس
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
19. سرزمین بی‌مرگی
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
20. گوهر شب‌چراغ
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
21. در جست‌وجوی سرزمین بی‌مرگی
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
22. پندهای صد تومانی
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصه
ساختار کلی
گروه 4) قصّه‌های شوخی
23. ننه من غریبم
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
24. دختر پادشاه و رندان اصفهان
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
25. مرد لُر و رندان اصفهان
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
26. مردی که به دنبال پول به اصفهان رفت
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
گروه 5) قصّه‌هایی مانند داستان کوتاه
27. دستک بزنید که هر چه بردند بردند
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
28. سنگ صبور
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
گروه 6) قصّه‌های مربوط به حیوانات
29. شنگول و منگول
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
گروه 7) قصّه‌های دیو ابله
30. مرد ترسو
بن‌مایه‌های ساختاری قصّه
بن‌مایه‌های محتوایی قصّه
ساختار کلی
4-4 نمونه‌هایی از قصّه‌ها به گویش آمره
4. 88 دو شیرَکه
5. عامو رجبَلی
6. سکوت شازادَه
7. سینجئَک بوُا (1)
8. سینجیئَک بوا (2)
9. دادا عنترَه و هف خواخَ
10. سه پرسش
11. موسی و خارکن
12. لالایینَه
13. دنیا دار مکافاته
14. حضرت علی (ع) و دیو
17. عباس کچل
18. ماجرای شاه عباس
19. سرزمین بی‌مرگی
20. گوهر شب چراغ
25. مِردَ لُرُ رندگَلِ اِسبُوْنِه
26. مِردَه‌ای که جِه دُمَه پولِ بَه اِسبُوُ شِه
28. سنگ صبور
29. شنگول و منگول
نتیجه
منابع
کتاب‌ها
مقالات
پایان‌نامه‌ها
منابع لاتین
منابع شفاهی