معرفی و دانلود کتاب علوم عقلی در قصاید ناصر خسرو

معرفی کتاب علوم عقلی در قصاید ناصر خسرو

کتاب علوم عقلی در قصاید ناصر خسرو اثر خدیجه داوری، به بررسی مسائل عقلی و فلسفی در سروده‌های یکی از شاعران متفکر و نامدار قرن پنجم هجری می‌پردازد.

ناصر خسرو از شاعران شیعه‌ای محسوب می‌شود که روح حقیقت‌جویش همواره در یافتن واقعیت کوشا بود. او در شعر، برای بیان افکار فلسفی و علمی‌اش از قالب قصیده بهره می‌برد و شعر را به عنوان ابزاری تأثیرگذار برای بیان افکار و عقاید فرقه‌ی اسماعیلیه که خود مبلغ آن بود، به کار می‌برد. با توجه به اهمیت علوم عقلی و نقلی در قصاید این شاعر بزرگ، نویسنده‌ی کتاب بر آن شده است تا این علوم را در قصاید ناصرخسرو واکاوی نماید و عقاید وی را از دل اشعارش بیرون آورد.

او تقریباً در تمام علوم عقلی و نقلی زمان خود به خصوص علم حساب، نجوم، فلسفه و همچنین کلام و حکمت تبحر داشت. در آثار منثور او از جمله زادالمسافرین، جامع الحکمتین، خوان الاخوان، وجه دین و گشایش و رهایش تسلط‌ وی بر مطالب فلسفی، کلامی و دینی پیداست. ناصرخسرو حافظ قرآن بود و از طرف خلیفه فاطمی، المستنصر باللّه مأمور تبلیغ مذهب اسماعیلیه و حجت جزیره‌ی خراسان شد.

شیفتگی ناصرخسرو به اسماعیلیان، از آنجا مشخص می‌شود که در تمام دیوان شعر خود، به بیان مسائل کلامی، فلسفی و دینی این فرقه پرداخته و مانند یک واعظ به تبلیغ اسماعیلیان همت گماشته است. او شعر را به نظمی تبدیل نمود که عنصر عاطفه و خیال در آن وجود ندارد.

در آثار موجود از او، علت تحول فکری‌اش، دیدن خوابی است که در سفرنامه‌ی خود این مسئله را مطرح کرده است. موشکافی دقیق روانشناسی نشان از حقیقت جویی بالفطره ناصرخسرو در لایه‌ها‌ی درونی روح او دارد. بدون در نظر گرفتن ابعاد روحی او دیدن خواب، نمی‌تواند این تحول عظیم را به وجود آورد. دیدن خواب فقط جرقه‌ای ‌برای انقلاب درونی ناصرخسرو است. اگر او در عصر ما زندگی می‌کرد یا در همان زمان به نقاط دیگر دنیا سفر می‌کرد، با توجه به روح حقیقت‌جوی و بی‌پروایش، شاید خود را مقید به این فرقه نمی‌کرد.

شعرای دیگری مانند انوری، مولانا، سنایی و جامی نیز از شعر برای بیان افکار خود استفاده کرده‌اند. اگر چه ناصرخسرو، خود را شاعر ننامیده است؛ تأثیر نظم او در بیان مسائل عقلی و فلسفی، قابل توجه است. او جوینده‌ی حکمت بود و در این راه چه سختی‌ها‌یی که نکشید.

در بخشی از کتاب علوم عقلی در قصاید ناصر خسرو می‌خوانیم:

«اسماعیلییه گویند: ذات باری تعالی برتر از وهم و عقل و فکر است. خداوند بالاتر از حد صفات است. با هیچ صفتی و تعین و حدی چه به ایجاب از وی سخن نتوان گفت. به دلیل همین تنزیه در مسئله صدور اشیاء از باری تعالی، برای آنکه مشکل صدور کثیر از واحد پیش نیاید اعتقاد دارند که از امر باری تعالی یا کلمه ابداع، عقل کل یا عقل اول در وجود آمد». 

«ارسطو نیز الوهیت واحد را قبول داشته است». «از نظر افلوطین خدا مطلقاً متعالی است، او واحد است، و رای هر فکر و وجودی، توصیف ناپذیر و غیر قابل ادراک». اسپینوزا می‌گوید: «خدا هست، نامتناهی است، لایتجر است، یگانه است، نامتعین و نامتصور است». فیثاغورث در الهیات معتقد است که: «باری تعالی واحدی است، نه همچون آحاد و در عدد داخل نیست و از جهت عقل مدرک نیست و از جهت نفس متصور نیست و فکر عقلی به کنه معرفت او نرسد».

هراکلیس از «واحد» به عنوان خدا و به عنوان خردمند، سخن می‌گوید: «عاقل فقط واحد است. او هم نمی‌خواهد و هم می‌خواهد که به نام زئوس نامیده شود.» خدا عقل (لوگوس) جهانی است. قانون کلی که در درون همه اشیاء هست. تمام چیزها را به یک وحدت می‌پیوندد و تغییر دائم در جهان را بر طبق قانون عام و کلی معین می‌کند».

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار
بخش اول: ناصرخسرو
1- ناصرخسرو
1-1-آثار ناصرخسرو
2-1- اوضاع دینی، مذهبی عصر ناصرخسرو
3-1- فرقه اسماعیلیه
4-1- تأویل و اسماعیلیان
5-1 - ناصرخسرو و اسماعیلیان
6-1- فلسفه
بخش دوم: افکار و عقاید ناصرخسرو بر پایه قصاید
1-2- توحید
2-2- ابداع
3-2- عقل
4-2- علم
5-2- نفس کلی
6-2- افلاک
7-2- طبیعت کلی
8-2- دهر
9-2- مراتب دین داری
10-2- پیغمبر
11-2- امامت
12-2- معاد
13-2- قضا و قدر
14-2-تأویل
فهرست اعلام
فهرست منابع