معرفی و دانلود کتاب درآمدی بر مکاتب زبان شناسی

معرفی کتاب درآمدی بر مکاتب زبان شناسی

کتاب درآمدی بر مکاتب زبان شناسی نوشتۀ مهدی سبزواری، اثری جامع و کاربردی است که با نثری روان و خواندنی به معرفی نحله‌های فکری و بیان نظریه‌های تأثیرگذار بر علم زبانشناسی، از آغاز تکوین آن تا جدیدترین تغییرات این علم در سال‌های اخیر می‌پردازد.

دکتر مهدی سبزواری که از شاگردان مرحوم استاد حق‌شناس است، با بینش و تأملی عمیق بر مکتب‌های گوناگون زبانشناسی، ویژگی‌ها، تاریخچه و چگونگی پدید آمدن آن‌ها را تشریح می‌کند.

دربارۀ کتاب درآمدی بر مکاتب زبان شناسی:

در حقیقت آغاز مطالعات زبانشناسی را (در غرب) می‌توان متعلق به قرن نوزدهم دانست که علت پیدایی آن مطالعه و آموزش خواندن کتب مقدس بود. تا پیش از سوسور، زبانشناس فقید، تمام آنچه که مربوط به علم زبان می‌شد، صرف مطالعه آثار مذهبی و خدمت به کلیساها بود. مطالعاتی که به لحاظ محتوایی صرفا به لغت‌شناسی اختصاص داشت و خبری از پرداختن به دیگر سطوح زبانی، همچون آواشناسی، نحو و کاربردشناسی نبود.

نخستین دستاورد مهمی که زبانشناسان در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم به آن دست یافتند، تقسیم‌بندی زبان‌ها به لحاظ ریشه‌ای بود و زبان‌های مشابه را اصطلاحا در یک خانواده زبانی قلمداد می‌کردند؛ برای مثال خانواده زبان‌های هند و اروپایی، تعبیری که تا به امروز مورد استفاده است و در علم زبانشناسی اعتبار دارد. این دستاورد تحت عنوان انقلاب اول در زبانشناسی یاد می‌شود.

این وضعیت با تحول شگرفی که فردیناندو سوسور در علم زبانشناسی پدید آورد، تغییر کرد؛ تغییری که بعدها از آن تحت عنوان انقلاب دوم زبانشناسی یاد کردند. این زبانشناس نابغه، نظریاتی مبنی بر دوگانی بودن پدیده‌های زبانی عرضه کرد که به دوگانی‌های سوسور شهرت دارد. اگرچه آثار و افکار سوسور در زمان حیاتش منتشر نشد، آوازۀ این نظریه جالب و جدید، از طریق شاگردانش در سراسر دنیا پیچید و در بسیاری از دانشگاه‌ها (حتی تا به امروز) تدریس شد. یکی از مهم‌ترین و جنجالی‌ترین دوگانی‌ای که سوسور مطرح کرد، تقابل لانگ و پارول و دیگری دال و مدلول بود که رنگ و بوی فلسفی داشت و بسیاری پس از وی به نقد آثار و نظریاتش پرداختند.

با به وجود آمدن مکاتب زبانشناسی نقش‌گرا، پراگ، لندن و... تغییر مهم و عمده‌ای در مطالعات زبانشناسی حاصل شده بود و آن هم از میان رفتن تفکری بود که زبان را پدیده‌ای مقدس و پالوده تلقی می‌کرد؛ مسئله‌ی کاربردی بودن زبان به عنوان یک پدیده شناختی کم‌کم جا افتاده بود و همین امر سبب شد تا زبان‌هایی که دارای گویشور و آثار شاخص کمتری نسبت به زبان‌های دیگر بودند فرصت دیده شدن بیابند و همان‌گونه که زبان‌های دیگر بررسی می‌شوند، به آن‌ها نیز پرداخته شود.

در قرن بیستم نابغۀ دیگری در دنیای زبانشناسی، نظریاتی را مطرح کرد که موجب تحول عظیم و غیرقابل انکاری در این علم گشت، او شخصی نبود بجز، نوام چامسکی. بسیاری از زبانشناسان اهل فن آرا و نظریات او را انقلاب سوم در زبانشناسی می‌دانند؛ اما وی معتقد است که تغییرات و تحولات زبانی، خود باعث این دگرگونی شده است و تغییر در ذات زبان است. این زبانشناس ساخت‌گرا زبان را نظامی از قواعد منطقی و ریاضی‌گونه می‌پندارد. در تقابل با مکتب نقش‌گرایی که بر کاربرد زبان تأکید دارد.

به طور کلی می‌توان گفت تمامی آثار علم زبانشناسی، امروزه در یکی از چهار پارادایم فکری کلان ساختگرایی، نقشگرایی، شناختی و رده‌شناسی قرار دارند. البته که بی شک جایگاه تحقیقات و مطالعات میان‌رشته‌ای را در دنیای امروز نمی‌توان نادیده گرفت.

در بخش پایانی کتاب درآمدی بر مکاتب زبان شناسی، مهدی سبزواری فصلی را به سابقه مطالعات زبانشناسی در دوران اسلامی اختصاص داده است. به راستی از نقش و تأثیر دانش زبانشناسان برجسته‌ای همچون سیبویه بر تدوین کتب دستور زبان نمی‌توان چشم‌پوشی کرد.

مطالعۀ کتاب درآمدی بر مکاتب زبان شناسی به چه کسانی پیشنهاد می‌شود؟

خواندن این اثر کاربردی و سودمند به تمامی دانشجویان رشته‌های زبانشناسی و مترجمی و علاقمندان به موضوعات زبانشناسی و علوم شناختی و فلسفی توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب درآمدی بر مکاتب زبان شناسی می‌خوانیم:

هم‌زمان با سوسور و شکوفایی ساخت‌گرایی در زبان‌شناسی اروپا، زبان‌شناسی مسیر خاص خود را در آمریکا دنبال می‌کرد. توصیف‌گرایی مکتب زبان‌شناسی آمریکایی بود که فرانز بواز آن را در آمریکا پایه‌گذاری کرد. بواز (1942 - 1858) دانشجوی فیزیک و جغرافیا بود که بعدها به انسان‌شناسی روی آورد. به نظر وی، انسان‌شناسی شاخه‌ای از مطالعات جغرافیایی نیست و اینکه فرهنگ یک جامعه کارکردی از وقایع مادی آن نیست و علوم انسانی کاملاً به لحاظ محتوی و شیوه از علوم فیزیکی متفاوت هستند. زمانی که بواز این نکته را عنوان کرد، گرایش وی به علوم انسانی بود. از میان موضوعات مختلف فرهنگی که در انسان‌شناسی مطرح‌اند، وی به زبان و مطالعات زبانی روی آورد و به دنبال یافتن اصولی بود که زبان مردم بر اساس آن‌ها عملکرد واقعی دارد و خود از آن ناآگاه هستند. تخصص بواز انسان‌شناسی آمریکای شمالی بود و بعد از مدتی تدریس در برلین، در آخر دهۀ هشتاد به امریکا رفت.

وی هدایتگر مجموعۀ مطالعاتی بسیاری از زبان‌های بومی آمریکای شمالی مکزیک در موسسۀ اسمیت سونیان بود و حاصل کارش به‌صورت مجموعه کتابی از زبان‌های سرخپوستی آمریکا بود که در سال 1911 منتشر شد. بواز زبان‌شناسان بسیاری را تربیت کرد که کار آن‌ها بررسی و گردآوری سایر زبان‌ها بود. سوسور در اروپا نظرات خود را با تکیه بر زبان خود یعنی فرانسوی دنبال می‌کرد و اهمیت کار وی در تحلیل مفهومی و انتزاعی و نظریه‌پردازی است، نه توصیف داده‌ها. برای سوسور همین کفایت می‌کرد که مطرح کند زبان متشکل از نشانه‌ها است و زبان، نظامی از واج‌ها یا صورت‌های آوایی است که با هم مرتبط‌اند؛ بدون اینکه بخواهد این مبانی و نظرات را در مورد زبان فرانسوی یا زبان دیگری بیازماید و به طور مثال واج‌های زبان فرانسوی را مشخص کند. اما بواز و همکارانش عمل‌گرا بودند و دنبال توصیف ساخت زبان‌های موردمطالعه می‌رفتند و مانند سوسور اهمیتی به پیشینۀ زبان نمی‌دادند.

آن‌ها ازاین‌جهت توصیف‌گرا خوانده می‌شوند که هدفشان صرفاً توصیف یک زبان برای شناخت جامع‌تر و بهتر فرهنگ و انسان بود. برخلاف سوسور، بواز به همگانی‌های زبانی باور ندارد و موافق نسبیت زبانی است. به نظر وی، اساس توصیف‌گرایی بر این مبنا است که زبان‌های جهان متنوع هستند و هیچ زبانی نمی‌تواند معیار سنجش زبانی دیگر باشد. بواز با در نظر گرفتن زبان‌های سرخپوستی نتیجه گرفت که ساخت‌ها و مقولات دستوری هیچ زبانی را نمی‌توان بر زبان دیگری تحمیل کرد؛ بلکه باید بر پایۀ ویژگی‌های همان زبان، مقولات و ساخت‌ها و تمایزات دستوری آن زبان را توصیف و تحلیل کرد. وی برخلاف سوسور که به مطالعه زبان می‌پرداخت به گفتار توجه داشت. بواز برخلاف سوسور بیشتر به دنبال گردآوری داده‌ها و طبقه‌بندی و توصیف بود، تا تدوین نظریه‌ای زبانی و نظریه‌پردازی.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
فصل نخست: زبان‌شناسی غرب در قرن نوزدهم
1. مطالعات زبان‌شناسی در قرن نوزدهم
فصل دوم: جریان زبان‌شناسی ساخت‌گرا در اروپا
1. فردینان دو سوسور
2. تصویرگونگی و قراردادی بودن
3. لویی یلمزلف
4. دستوری شدن؛ شاهدی از مطالعات تاریخی نظری قرن بیستم
فصل سوم: توصیف‌گرایان آمریکایی
1. زبان‌شناسان توصیف‌گرا
2. فرضیۀ ساپیر- ورف
3. نوام چامسکی
فصل چهارم: زبان‌شناسی نقش‌گرا
1. مکتب پراگ
فصل پنجم: مکتب لندن
1. دربارۀ زبان‌شناسی مکتب لندن
فصل ششم: تأملی بر ارتباط فلسفۀ غرب و زبان‌شناسی
1. زبان‌شناسی و فیلسوفان غرب
2. پسامدرنیسم و زبان‌شناسی
فصل هفتم: نگاهی گذرا به زبان‌شناسی دوره اسلامی    
1. زبان‌شناسی در دورۀ اسلامی
کتابنامه    
نمایه (نام ها)    
فهرست اصطلاحات    
واژه‌نامۀ لاتین به فارسی