معرفی و دانلود کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر: چهار جستار درباره پرونده جنایت «سمیه و شاهرخ» که دهه هفتاد را در بهت فرو برد

معرفی کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر: چهار جستار درباره پرونده جنایت «سمیه و شاهرخ» که دهه هفتاد را در بهت فرو برد

مهراوه فردوسی 25 سال پس از وقوع جنایت «سمیه و شاهرخ» به‌سراغ این داستان هولناک می‌رود و در کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر از ابعاد گوناگونی به این واقعه نگاه می‌کند. نویسنده در این کتاب بیشتر بر چگونگی مواجهه‌ی دیگران با این ماجرا تأکید دارد؛ نه چرایی وقوع این قتل. از همین رو، این اثر در دسته‌ی کتاب‌های جرم‌شناسی روایی قرار می‌گیرد.

درباره‌ی کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر

وقتی داستان جنایتی را در صفحه‌ی حوادث روزنامه می‌خوانیم، به آن فقط از زاویه‌ی دید «یک» نفر نگاه می‌افکنیم. برای مثال ماجرای یک قتل را می‌توان در چند جمله خلاصه کرد: «روز چهارشنبه 12 دی 1375 در خانه‌ی شماره‌ی 19 خیابان گاندی جسد دو فرزند صاحب‌خانه پیدا شد: پسری نُه‌ساله به نام محمدرضا و دختری چهارده‌ساله به نام سپیده.» چنین خبری در گوشه‌ای از روزنامه پدیدار می‌شود و شاید توجه هیچ‌کس را جلب نکند. شاید برخی فکر کنند که سارقی به این خانه حمله کرده و با دیدن این دو کودک، مجبور شده آنان را به قتل برساند. اولین چیزی که به ذهن مأموران می‌رسد، همین است. اما ماجرا به این سادگی نیست. هیچ چیز از خانه سرقت نشده و اظهارات دختر شانزده‌ساله‌ی خانواده، سمیه، ضد و نقیض است. آیا این قتل به یک دعوای خانوادگی برمی‌گردد؟ فقط دوازده ساعت بعد از وقوع حادثه، مأموران پلیس حقیقت امر را کشف کردند و پرده از یک جنایت‌ وحشتناک و غم‌انگیز برداشتند. جنایتی که مهراوه فردوسی در کتاب خیابان گاندی: ساعت پنج عصر از آن می‌گوید.

باز هم داستانی یک‌خطی در روزنامه: «دختر شانزده‌ساله‌ی خانواده،‌ سمیه، با همراهی نامزدش، شاهرخ، برای رسیدن به ثروت خانوادگی خواهر و برادر کوچکش را خفه کرد.» اما این تلقی روزنامه‌نگاران در آن زمان است. با خواندن همین جمله هزاران سؤال به ذهنمان هجوم می‌آورند: شاهرخ و سمیه چطور عاشق هم شدند؟ رابطه‌شان چگونه این‌چنین جدی شد؟ چرا دست به قتل اعضای خانواده‌ی سمیه زدند؟ مگر سمیه خواهر و برادرش را دوست نداشت؟ چرا شاهرخ با او همکاری کرد؟ مادر و پدر سمیه پس از شنیدن خبر قتل چه حالی داشتند؟ خواهر و برادر سمیه در آخرین لحظات زندگی‌شان به چه فکر می‌کردند؟ پدر و مادر شاهرخ چطور با این اتفاق وحشتناک مواجه شدند؟ و از همه مهم‌تر، مردم و جامعه راجع‌به این جنایت هولناک چه نظری داشتند؟ مهراوه فردوسی سعی داشته از چندین جنبه به حادثه‌ی خیابان گاندی نگاه کند. در کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر با چندین خرده‌روایت مواجه می‌شویم تا شرایط همه‌ی افراد درگیر در این ماجرا را بهتر درک کنیم.

اما مهراوه فردوسی به چه دلیل به این داستان علاقه‌مند شد؟ او که سردبیر مجله‌ی ناداستان است، قصد داشت برای شماره‌ی عشق این مجله از داستان «سمیه و شاهرخ» بگوید. او با خود فکر می‌کند که چنین جنایتی به‌هیچ‌وجه برای این شماره‌ی مجله مناسب نیست. ولی وقتی موضوع را پیگیری می‌کند، صفحات روزنامه‌های دهه‌ی هفتاد را می‌خواند و از دیگران راجع‌به داستان خیابان گاندی می‌پرسد، متوجه می‌شود که عاملی مهم در فهمیدن ماجرای شاهرخ و سمیه دخیل است که کمتر کسی به آن توجه می‌کند و آن‌ چیزی نیست جز «مواجهه». هر کدام از مردم از هر نسلی، مواجهه‌ای متفاوت با این داستان داشتند و مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هم در این طرز تلقی دخیل بودند. بعضی همه چیز را گردن دوستی‌های خیابانی می‌انداختند. بعضی «ثروت بی‌حدوحصر» و «اشرافیت» را عامل این حادثه‌ی تلخ می‌دانستند. برخی عقیده داشتند مشکلات روانی سمیه نقش پررنگی در این جنایت ایفا می‌کند. بعضی هم درصدد این بودند که اثبات کنند پدر و مادر سمیه و اصرارشان بر ازدواج نکردن این دو جوان، در وقوع این ماجرا نقشی اساسی داشته است. اما مهراوه فردوسی در کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر به دنبال چرایی این موضوع نیست؛ بلکه بیش از هر چیزی می‌خواهد چگونگی مواجهه‌ی ما را با این واقعه نشان می‌دهد. شاید به‌نوعی بتوان گفت این اثر در حوزه‌ی جرم‌شناسی روایی قرار می‌گیرد؛ حوزه‌ای که جنایت با واکنش‌های مردم به آن بازتعریف می‌شود.

کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر پنج پرده و چهار جستار دارد. مهراوه فردوسی پس از گفت‌وگو با جامعه‌شناسان، روان‌شناسان، روزنامه‌نگاران درگیر در ماجرا و چند تن از نزدیکان شاهرخ و سمیه (که دو نفر از آن‌ها را در شبکه‌های اجتماعی پیدا می‌کند) وسوسه می‌شود که از زندگی شاهرخ و سمیه در دنیای امروز خبرهایی به دست آورد. شاید چنین چیزی برای خوانندگان کتاب هم جذابیت بسیاری داشته باشد؛ اما مهراوه فردوسی به این نتیجه می‌رسد که وضعیت تاریخی و بستر ارتکاب جنایت از جزئیات روانی و انگیزه‌های شخصی در نگارش این کتاب اهمیت بیشتری دارد. تحلیل‌های این نویسنده از ماجرا، برعکس روزنامه‌های آن دوران،‌ عاری از هرگونه قضاوت و جانبداری است. همین موضوع، کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر را خواندنی می‌کند. اثری که به همت نشر چشمه به چاپ رسیده است.

کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر برای چه کسانی مناسب است؟

اگر به مباحثی چون جرم‌شناسی، روزنامه‌نگاری تحقیقی و جامعه‌شناسی علاقه دارید، کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر را بخوانید.

در بخشی از کتاب خیابان گاندی؛ ساعت پنج عصر: چهار جستار درباره پرونده جنایت «سمیه و شاهرخ» که دهه هفتاد را در بهت فرو برد می‌خوانیم

بعد از دستگیری قاتلان نوجوان و برملا شدن راز خانه‌ی شماره‌ی ۱۹ گاندی، فضای جامعه بسیار ملتهب شده بود. باید هر چه سریع‌تر خبر تکمیلی به دست می‌آوردیم. این خبر کل کشور را به هم ریخته بود. به‌غیر از مردم که مدام به روزنامه تلفن می‌کردند، هر کجا می‌رفتی، حتی توی تاکسی و بقالی، صحبت از این جنایت بود. رفتم سمت کلانتری. پرونده در کلانتری نبود. آمده بود آگاهی منطقه‌ی شمال در خیابان ترکمنستان. تیمسار ابوالفتحی، رئیس پلیس تهران، نشست مطبوعاتی ترتیب داده بود برای تشریح جزئیات. در این نشست چند خبرنگار بودیم که دورتادور میزی نشسته بودیم. ابوالفتحی سررسید بزرگی برداشت. از لای سررسید چهار عکس بیرون آورد و نشان‌مان داد. بهت‌زده نگاه‌شان ‌کردیم. عکس قربانی‌ها بود و سمیه و شاهرخ. از او خواستیم عکس‌ها را برای چاپ در روزنامه بدهد. نداد. گفت حریم خصوصی آن‌هاست و علاوه‌برآن موضوع حساسی است. سررسید را گذاشت روی میز کناری‌اش. آن پشت یک بالکن بود که بچه‌های اطلاع‌رسانی ایستاده بودند. به بهانه‌ی هواخوری به سمت بالکن رفتم. در مسیر برگشت شیطنت کردم و دفتر را از روی میز انداختم. خم شدم که برش دارم و همان موقع سریع عکس‌ها را برداشتم. دفتر را گذاشتم روی میز و از بالکن دررفتم. این‌جوری توانستیم عکس‌ها را برای اولین‌بار در روزنامه چاپ کنیم و از همان ساعات اول روزنامه نایاب شد. گزارش را تنظیم کردیم:

متهمان در بازجویی‌ها اعتراف کردند قصد داشتند پدر و مادر خانواده را نیز به قتل برسانند تا تمامی اموال و دارایی‌های‌شان به آن‌ها برسد. دختر خانواده، که متهم به شرکت در قتل خواهر و برادر کوچک خود شده است، در بخشی از اعترافات خود درباره‌ی انگیزه‌ی قتل گفت‌: «گویی هنگام جنایت همه‌چیز را فراموش کرده بودم و همچون افرادی که افسون شده‌اند به همراه نامزدم دست به این عمل جنایت‌آمیز زدم.»

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
پرده‌ی اول
بازخوانی پرونده: آن چند روز اول
جستار اول: «مانور تجمل» در خانه‌ی اشرافی
پرده‌ی دوم
بازخوانی پرونده: وقتی کُشتم می‌خواستم برقصم
جستار دوم: گوزنی در حال انقراض در مردمک چشم‌های باکره‌ی فلزی
پرده‌ی سوم
بازخوانی پرونده: کسی دنبال قاتل من نبود
جستار سوم: سوغات فرنگی‌ها؛ از خون‌های آلوده تا تهاجم فرهنگی
پرده‌ی چهارم
بازخوانی پرونده: پدرم شبیه اختاپوس است
جستار چهارم: از خردرمانی تا شیاطین شهر
پرده‌ی آخر