معرفی و دانلود کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی

معرفی کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی

تاریخ را فاتحان می‌نویسند و آن‌جور که به مذاقشان خوش آید خود را به آیندگان معرفی می‌کنند، اما در نهایت خورشید حقیقت از دل آثار ادبی طلوع می‌کند. کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی یکی از این آثار روشنگر است که سعی دارد با استفاده از کتاب تحفه‌العالم میرفندرسکی، دوره‌ی سلطنت شاه سلطان حسین صفوی را برای مخاطبان خود تصویر کند. مسلم سلیمانی یان و مرضیه دهنوی با نگاهی به این اثر ادبی - تاریخی علاوه‌بر بازگویی عوامل نابودی صفویه، ما را با خصوصیات میرفندرسکی که شاعر و فیلسوف این دوره‌ی تاریخی بوده، آشنا می‌سازند.

درباره‌ی کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی

ادبیات فارسی مثل آسمان شب کویر است. تمام ستاره‌ها شانس این را ندارد که در زمان مناسب و در مکان مناسب قرار گیرند و چون لسان‌الغیب یا ابوالفضل بیهقی، تاریخ ادبیات را درخشان کنند. شاعران قرون پیش اگر به کمال ادبی می‌رسیدند، همچون حافظ می‌شدند و احساس و افکار انسان را واکاوی می‌کردند. اگر هم مدیحه‌سرای می‌شدند و اقبال با آن‌ها همراه بود، در زمان غزنویان متولد می‌شدند، وصف شاه محمود غزنوی را می‌گفتند و صله می‌گرفتند. اما اگر بخت با آن‌ها یار نبود، در دوره‌ی ضعیف‌ترین پادشاه عصر صفوی قرعه‌ی زندگی به نامشان در می‌آمد و ناچار می‌شدند سلطان حسین صفوی را ممدوح خود کنند، همچون ابوطالب میرفندرسکی که عمر خود را در کار تحریر احوال و افکار پادشاه مقتول عصر صفوی صرف کرد.

سیاست‌مداران از معدود افرادی هستند که باید آن‌ها را قضاوت کنیم و اگر در مقابل آن‌ها رویه‌ی مدارا و مدح را جایگزین انتقاد و مطالبه‌گری کنیم، ممکلت را به باد می‌دهند و مدح‌گویان خود را شرمنده‌ی تاریخ می‌کنند، مثل کاری که شاه حسین صفوی با تاریخ عصر صفوی و شاعران و مورخان دربار خود کرد. به‌جز افرادی که در زمینه‌ی حکومت صفوی مطالعاتی دارند، کمتر کسی آخرین پادشاه بی‌خرد، عیاش و شکست‌خورده‌ی صفوی را با جزئیات می‌شناسد. یکی از آثاری که به ما کمک می‌کند تا با ویژگی‌های این پادشاه و چگونگی حکومت او آشنا شویم، تحفه‌العالم میرفندرسکی است. کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی، با محوریت قرار دادن و نگاهی بر تحفه‌العالم تحریر شده است و وقایع سال‌های ضعف حکومت صفویه را شرح می‌دهد.

مسلم سلیمانی یان و مرضیه دهنوی کتاب خود را با بازگویی تاریخچه‌ی شکل‌گیری حکومت صفوی آغاز کرده‌اند. شاه اسماعیل صفوی، مؤسس صفویه، حکومتی شیعی را به‌راه انداخت و به شاعرانی که تا پیش از آن فقط مدح پادشاه وقت را می‌گفتند فرمان داد تا مدح امامان و بزرگان مذهب تشیع را هم به دفتر اشعار خود بیفزایند. در فصل‌های نخست کتاب حاضر گزیده‌ای از اشعار مذهبی، جنبش‌های سیاسی و تغییرات اجتماعی که در سال‌های پایانی سلطنت صفوی رخ دادند، عنوان شده‌اند. میرفندرسکی کتاب تحفه‌العالم را در چهارده فصل تألیف و در آخر به شاه سلطان حسین صفوی تقدیم کرد. او شاه زمان خود را با صفاتی همچون شجاعت، تهور در فنون سپاه‌گیری و صلابت معرفی می‌کند؛ صفاتی که تاریخ شهادت می‌دهد شاه سلطان حسین هیچ‌کدام از آن‌ها را نداشته است.

کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی هدف نگارنده‌ی تحفه‌العالم از بازگویی صفات شاه را مشروعیت‌بخشی سیاسی به حکومت صفوی می‌داند. این فیلسوف بر اساس گفتمان عصر صفوی که هم مؤلفه‌های ارزشمند ایران باستان را در خود داشت هم با معیارهای اسلامی منطبق بود، سعی داشت تا پادشاه وقت را موجه و باخرد جلوه دهد. او مبنای اصلی حکومت سلطان حسین صفوی را رعایت مساوات و عدل می‌دانست که اصلی‌ترین توصیه‌ی مذهب شیعه به حاکمان اسلامی است.

از آن‌جایی که حتی سیاه‌ترین جنایتکاران تاریخ هم برگه‌ای سفید در کارنامه‌ی اعمال خود دارند، مسلم سلیمانی یان و مرضیه دهنوی کوشیده‌اند تا در کنار نقد و بازگویی ضعف‌های دوره حکومت سلطان حسین صفوی، ویژگی‌های دوره‌ی سلطنت و آشفتگی آن زمان را نیز بازگو کنند. واپسین سال‌های عصر صفوی مملو از اعتراضات مردمی، ستیزهای مذهبی و آشوب‌های داخلی بود اما سلطان حسین شاهی خون‌ریز نبود و هیچ‌گاه دستور قتل‌عام صادر نکرد. پایه‌های حکومت صفوی هنگامی که شاه سلطان حسین تاج کیانی را بر سر گذاشت، از پیش به لرزه افتاده بود و تنها تکانی کوچک از سوی شهرهای افغان‌نشین (در آن زمان افغانستان جزوی از ایران بود و مردم افغان ایرانی بودند) برای فرو پاشیدن امپراتوری 220 ساله‌ی صفوی کافی بود.

در کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی، تفکرات دینی میرفندرسکی نیز عنوان شده‌اند. این شاعر و فیلسوف، همچون باقی درباریان به مذهب تشیع اعتقاد داشت و در مدح و ثنای امامان شیعه شعر می‌سرود و در عین حال به اصول ایران‌ باستان، همچون برگزیده شدن حاکم از سوی خدا و فرّه ایزدی شاهنشاه نیز معتقد بود. او به شاهنامه دلبستگی داشت و دشمنان ایران را تورانیان خطاب می‌کرد. مسلم سلیمانی یان و مرضیه دهنوی در این کتاب کوشیده‌اند تا بازتاب درستی از کتاب تحفه‌العالم میرفندرسکی را در دسترس مخاطبان قرار دهند و وقایع دوران تضعیف سلسله‌ی صفویه را تشریح کنند.

کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی در نشر بید به چاپ رسیده و در دسترس مخاطبان خود قرار گرفته است.

کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی برای چه کسانی مناسب است؟

دانشجویان و اساتید تاریخ، محققان و پژوهشگران رشته‌ی ادبیات فارسی و افرادی که به تاریخ دوره‌ی صفویه علاقه‌مند هستند، از مخاطبان این کتاب خواهند بود.

در بخشی از کتاب حاکمیت شاه سلطان حسین از منظر ابوطالب میرفندرسکی می‌خوانیم

سلطان حسین صفوی، به‌عنوان آخرین پادشاه صفویه عمل کردی ضعیف داشته است، به صورتی که حکومت مقتدر صفویه بعد از گذشت 220 سال، در زمان این شاه صفوی شاهد سقوط پایتخت آن اصفهان، توسط افغان‌ها و سر انجام فروپاشی این سلسله بود. حکوت صفویه در این زمان در نواحی سرحدی نفوذی نداشت، حکام محلی هم از این وضعیت سو استفاده می‌کردند و برای جبران مبالغی که به صورت مستمر برای حفظ منصب خود به وزرا و امرا پرداخت می‌کردند، از هیچ گونه تعدی و دست درازی و اخاذی به مردم تابعه دریغ نمی‌ورزیدند.

از این رو یکی از شاخصه‌های عصر شاه سلطان حسین صفوی، شکل گیری شورش‌های متعدد در ایالات و سر حدهای مختلف ایران بود که البته گوش شنوایی هم در دربار وجود نداشت. در نتیجه حکام محلی نیز وسیله‌ای جز ارعاب و خشونت برای رفع این شورش‌ها و بر طرف کردن نارضایتی مردم نمی‌شناختند. (افشار، 1389، 52) لشکریان شاه سلطان حسین که طی سال‌ها بی‌نظم، بی‌تمرین و پر تکلف شده بودند، از عهده هیچ کاری جز اذیت وآزار مردم بی‌دفاع و زور گوی و اتعدی بر نمی‌آمد. یکی از دلایل این مسئله این بود که چینش مناصب در دوره شاه سلطان حسین صفوی بر اساس تخصص نبود و اکثر مناصب بلند پایه نظامی، توسط شخصیت‌ها فرومایه‌ای اشغال شده بود که نه بر اساس لیاقت و شایستگی بلکه با تزویر و زر و خرید و پرداخت رشوه و یا چاکر منشی و اظهار سر سپردگی به شاه و خواجه سرایان به دست آورده بودند. 1 از این رو نیروی نظامی صفویه در این زمام از استقرار امنیت و برخورد با راهزنان و دزدان و فاسدان و جنایتکاران که لازمه آن تلاش و کوشش و صرف وقت و هزینه و قبول مخاطره بود عاجز بودند. (اردستانی، 1378، 32)

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: چگونگی بازتاب تحولات عصر شاه سلطان حسین در کتاب تحفه‌العالم
سیمای کلی عصر صفویه
میر فندرسکی و شعر دوره صفویه
جریان‌های فکری و اجتماعی دوره صفوی
بینش شیعی و تاریخ نگاری در دوران صفویه
زمانه و زندگی سید ابوطالب فندرسکی
معرفی مختصر تحفه العالم
انعکاس تحولات سیاسی و اجتماعی دوره شاه سلطان حسین در تحفه العالم
تحفه العالم و کارکرد مشروعیت بخش مسائل سیاسی
تحفه العالم و کارکرد مشروعیت بخش مسائل اجتماعی
فصل دوم: مولفه‌های مشروعیت بخش شاه سلطان حسین صفوی از نگاه ابوطالب میرفندرسکی در تحفه‌العالم
مولفه‌های مشروعیت
شاه سلطان حسین و چالش‌های پیش روی نهاد سلطنت
انگاره‌های اعتقادی فندرسکی در پاسداشت مذهب تشیع
همزیستی دین و سیاست و فرهنگ ایرانی با هویت اسلامی
التزام نهاد سلطنت و شخص شاه صفوی عدل و داد و انصاف
توجه به اصول ایرانشهری
فره ایزدی تجلی مشروعیت سیاسی حاکمان ایرانی از نگاه فندرسکی
فندرسکی و شخصیت معنوی شاهان صفوی
حفظ حقوق عامه
ویژگی‌های شخصی شاه صفوی
فندرسکی، تقدیر گرایی و اصرار بر مقام برگزیدگی پادشاهان از ناحیه خداوند
فصل سوم: مؤلفه‌های سیاست در رویه حکومت‌داری، انتخاب امرا و عزل و نصب‌ها در تحفه العالم
مؤلفه‌های سیاست در اندیشه حاکمان صفوی
چگونگی سر سپردگی بی‌قید به نهاد سلطنت از نگاه فندرسکی
انگاره‌های مورد نظر فندرسکی پیرامون سنت شکنی سیاسی شاه سلطان حسین
لزوم ساده زیستی و بی‌تکلفی شاهان و لشکریان صفوی
شجاعت و تهور در فنون سپاهی‌گری
لزوم ممنوع کردن رسوم غلط
عزل و نصب‌ها و انتخاب امراء
معیارهای شاه صفوی در عزل‌ها
شایستگی معنوی و سیاسی در انتخاب امرا و نصب‌ها
منابع و مآخذ