معرفی و دانلود کتاب تحلیل گفتمان چیست؟

معرفی کتاب تحلیل گفتمان چیست؟

کتاب تحلیل گفتمان چیست؟ نوشته‌ی استفنی تیلور با هدف نشان دادن کارآمدی تحلیل کلام، به بررسی رویکردها و زمینه‌های گوناگون زبان می‌پردازد.

تحلیل گفتمان چیست؟ (What is discourse analysis) یکی از کتاب‌های مجموعه‌ی "روش‌های پژوهش کدامند؟" محسوب می‌شود که با هدف معرفی روش‌های پژوهشی پرکاربرد و رایج در روش‌شناسی پژوهش به رشته تحریر درآمده است. مطالعۀ این کتاب برای پژوهشگران حوزه‌های علوم اجتماعی، زبان‌شناسی، زبان‌شناسی کاربردی و نقد ادبی که اصولاً با داده‌های زبانی سر و کار دارند، پیشنهاد می‌شود.

گفتمان یکی از اساسی‌ترین مفاهیم اندیشۀ مدرن در علوم انسانی و اجتماعی است. به‌ طور کلی، می‌توان این‌ گونه بیان کرد که گفتمان شیوه‌ای از تفکر، ممارست فرهنگی یا چارچوبی نهادی است که به دنیا معنا و ساختار می‌بخشد. اهمیت گفتمان از آن جا سرچشمه می‌گیرد که انسان در زندگی روزانه خود پیوسته متون اجتماعی گوناگونی را تولید می‌کند. او زبانی را به‌ کار می‌برد که از سویی، معانی آشکار و از سویی‌ دیگر، معانی نهفته دارد؛ ولی آن معانی نهفته آثار و نتایج زیادی دارند. نقش زبان لزوماً در بازنمایی خلاصه نمی‌شود، بلکه زبان واقعیت اجتماعی را بیان می‌کند.

تحلیل گفتمان رویکردی چند رشته‌ای و میان رشته‌ای است که از دل رشته‌هایی مثل جامعه‌شناسی، فلسفه، زبان‌شناسی و جامعه‌شناسی زبان به وجود آمده و به بررسی متن، به‌ طور نوشتار یا گفتار و کوتاه یا بلند و رابطۀ متن با بافتی می‌پردازد که از آن برخاسته و در آن گردش می‌کند. تحلیل گفتمان، در حقیقت، پنجره‌ای رو به سوی مشکلات و معضلات اجتماعی است.

بر اساس گفته‌ی استفنی تیلور (Stephanie Taylor) در این کتاب، تحلیل گفتمان در نگاهی کلی به دو گروه تحلیل گفتمان متأثر از میشل فوکو و تحلیل گفتمان متأثر از سنت زبان‌شناسی در اروپا و کشورهای انگلیسی‌ زبان، به‌ ویژه استرالیا، انگستان و آمریکا تقسیم می‌شود. هر یک از این رویکردها بر بُعدی از گفتمان و تحلیل متمرکز می‌شوند. به‌ عنوان مثال، رویکرد فوکویی بیشتر به مفاهیم کلان مانند پراکتیس‌ها، قدرت، گفتمان‌ها و دانش می‌پردازد، در حالی‌ که گفتمان مبتنی‌ بر زبان‌شناسی بیشتر بر سطوح خرد متن تمرکز می‌کند و شاید از متن به‌ سوی بافت کلان‌تر نیز حرکت کند.

در بخشی از کتاب تحلیل گفتمان چیست؟ می‌خوانیم:

ارتباط میان دو نفر را می‌توان به‌ طور ساده با استفاده‌از مدل سه بخشیِ فرستنده، کانال ارتباطی و گیرنده بازنمایی کرد (ورتچ، 1990). اطلاعاتی که در فرستنده به‌ عنوان فکری یا مشاهده‌ای تولید می‌شود، ازطریق کانال به گیرنده منتقل می‌شود. اگر کانال را طوری بسط دهیم که زبان را به‌ عنوان کانال ارتباطی شامل شود، ابتدا اطلاعات از سوی فرستنده در قالب زبان رمزگذاری یا ترجمه می‌شود و سپس مجدداً به‌ وسیلۀ گیرنده رمزگشایی و یا ترجمه می‌شود. دلالت این مدل بر آن است که اطلاعات به‌صورت دست نخورده منتقل می‌شود: نه در فرایندهای رمزگذاری و رمزگشایی و نه در فرایند انتقال در زبان، به هیچ طریقی معنای آن اطلاعات تغییر نمی‌کند. فرایند ارتباط آنقدر کارآمد و موفق عمل می‌کند که می‌توان آن را نادیده گرفت. این همان فرضیه‌ای است که فرض می‌کند اگر کسی چیزی بگوید، آن چیز همچون گفته و معنای مدنظر آن گوینده کاملاً قابل‌ فهم تلقی شود.

اما این مدل را نیز می‌توان به چالش کشید. مشکلات آن زمانی آشکار خواهد شد که دربارۀ مثالی که پیش‌تر ذکر آن رفت، به‌ کار گرفته شود: یعنی اگر کانال ارتباطی‌ ما شامل نامه‌ها باشد. بر اساس مدل فوق معنی یک نامه کاملاً از ذهن خود نویسنده سرچشمه می‌گیرد و هیچ گونه معانی اضافی که بافت اجتماعی به آن‌ها اطلاق کند، ندارد. به‌ همین علت اهمیت معانی را که به عنوان بخشی از پراکتیس‌های اجتماعی حول زبان ظهور می‌کنند مثل سبک آن نامه، به حاشیه می‌راند و همچنین، هر گونه معنی نمایه‌ای را که متعلق به خود ارتباط و مکاتبه باشد، نادیده می‌گیرد. این معانی می‌توانند شامل معانی سرشار از عواطف باشند که در خلال ارتباطی مستمر و طولانی شکل می‌گیرند (همچون نام حیوانات یا مناسبت‌های خاصی که عشاق بدان اشاره دارند یا گلایه‌ای که کانون داغ مشاجرۀ میان همسایه‌ها ‌شود). همچنین، این مدل دلالت بر آن دارد که نامه واجد فقط یک معنی است که آن نیز در بافت‌های مختلف از جمله در زمان‌های مختلف تغییر نمی‌کند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمۀ مجموعه    
پیشگفتار مترجمان
فصل اول: مقدمه 
تحلیل گفتمان چیست؟    
مختصری از فصل‌های کتاب    
این کتاب را چگونه بخوانیم    
خلاصه    
فصل دوم: نظریه‌ها و دغدغه‌های مشترک 
مقدمه    
نظریه‌پردازی دربارۀ زبان به‌عنوان نظام‌ها یا مجموعه‌های معانی    
نظریه‌پردازی دربا‌رۀ زبان به‌عنوان پراکتیسی اجتماعی    
نظریه‌پردازی دربارۀ زبان در مقامِ ارتباط    
اصطلاح‌شناسی    
دانش، حقیقت و قدرت    
فرهنگ و هویت    
تحلیل گفتمان در روان‌شناسی    
نتیجه‌گیری    
فصل سوم: چهار نمونه از تحلیل گفتمان 
گفتمان‌های سلامتی و بیماری نمونۀ اول    
برساخت تبعیض نمونۀ دوم    
جنسیت در گفتگو نمونۀ سوم    
رهبری در یک سازمان نمونۀ چهارم    
نکات پایانی    
خلاصه    
فصل چهارم: سودمندی تحلیل گفتمان برای پژوهشگران علوم اجتماعی
دلایل استفاده از تحلیل گفتمان    
دلیل اول: کار با داده‌های جالب    
دلیل دوم: انجام پژوهش دربارۀ پراکتیس‌ها و تعاملات زندگی اجتماعی عادی    
دلیل سوم: انجام پژوهش دربارۀ فرهنگی خاص    
دلیل چهارم: انجام پژوهش دربا‌رۀ هویت    
دلیل فرعی اول: کسب اطلاعات مفید دربارۀ زندگی و تجربیات افراد    
دلیل فرعی دوم: انجام پژوهش دربارۀ افکار و نظرات مردم    
انواع مختلف داده    
دستیابی به داده‌ها    
چگونه از میان داده‌های «قبلاً جمع‌آوری شده»، داده‌های مناسب را انتخاب کنم؟    
چگونه به داده‌هایی که به صورت طبیعی روی می‌دهند، دست بیابم؟    
چگونه از طریق مصاحبه به جمع‌آوری داده‌ها بپردازم؟    
تولید آوانگاری‌ها    
خلاصه    
فصل پنجم: چالش‌های پیش روی تحلیل گفتمان
چگونه دربارۀ اتخاذ رویکرد صحیح برای تحلیل گفتمان پروژۀ خود تصمیم‌گیری کنم؟    
چگونه دربارۀ حجم و میزان مطالب لازم برای تحلیل تصمیم‌گیری کنم؟    
چگونه داده‌ها را مدیریت و «پردازش» کنم؟    
چگونه کار تحلیل را آغاز کنم؟    
مثال اول    
چگونه تفسیر و استدلالی را شکل و بسط دهم؟    
ارزش و اهمیت یافته‌ها چیست؟    
خلاصه    
فصل ششم: نقدهایی بر تحلیل ‌گفتمان 
«تحلیل گفتمان صرفاً دربارۀ واژه‌ها است»     
«تحلیل گفتمان به اندازۀ کافی به افراد توجه نمی‌کند»     
«مصاحبه‌ها منابع مناسبی برای داده‌ها نیستند»     
«تحلیل گفتمان فقط تفاسیر را تولید می‌کند و نه واقعیت‌ها را»     
«تحلیل گفتمان کاربردهای عملی ندارد»     
«دورۀ تحلیل گفتمان پایان یافته است»     
خلاصه    
فصل هفتم: خلاصۀ کتاب
منابعی برای مطالعۀ بیشتر    
واژه‌نامۀ توصیفی   
واژه‌نامه انگلیسی به فارسی    
واژه‌نامه فارسی به انگلیسی    
فهرست منابع    
نمایه