معرفی و دانلود کتاب تاریخ بخارا: تاریخ خانات آسیای مرکزی و امیران بخارا در قرن نوزدهم

معرفی کتاب تاریخ بخارا: تاریخ خانات آسیای مرکزی و امیران بخارا در قرن نوزدهم

کتاب تاریخ بخارا، مجموعه‌ای از سه رساله‌ی مهم درباره‌ی تاریخ بخارا در قرن نوزدهم و بیستم میلادی است که به دست حسن شجاعی مهر گردآوری و تصحیح شده است. کتاب‌های رساله یا مختصری از تاریخ سلطنت خاندان منغیتیه از احمد مخدوم دانش، تاریخ سلاطین منغیتیه از عبدالعظیم السامی و تاریخ امیران منغیتیه بخارا نوشته‌ی صدرالدین عینی هستند که هرکدام با رویکردهایی منحصربه‌فرد به بررسی رابطه‌ی امیران بخارا با دولت روسیه‌ی آن زمان و تاریخ احوالات آن‌ها پرداخته‌اند.

درباره‌ی کتاب تاریخ بخارا

کتاب تاریخ بخارا با تدوین و تصحیح حسن شجاعی مهر، اثری است مشتمل بر سه کتاب تاریخی مهم که به تاریخ نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم خانگری بخارا پرداخته‌اند و هرکدام دیدگاه‌های منحصر به فردی درباره‌ی رخدادهای آن زمان داشته‌اند و سه شیوه‌ی تاریخ‌نگاری مختلف را برگزیده‌اند.

کتاب اول با عنوان رساله یا مختصری از تاریخ سلطنت خاندان منغیتیه نوشته‌ی احمد مخدوم دانش‌ است. او تلاش کرده است تا رویه‌ای عالمانه و روشنفکرانه را برای تاریخ‌نگاری برگزیند. شاید بتوان این اثر را بیشتر تاریخ‌نگاری رسمی و سلطنتی قلمداد کرد و موضوع کتاب بیش از هر چیزی درباره‌ی رویدادهای دربار و تحولات سیاسی و حکومتی است. رویکرد کلی او کمی به سمت اصلاح‌طلبی و ترقی‌خواهی میل می‌کرده و مسائل اقتصادی و اجتماعی و همچنین فساد‌های اداری و حکومتی بیشتر به چشم او می‌آمده است. از سویی دیگر اما احمد مخدوم دانش دیدگاه مثبتی نسبت به حضور روسیه و سیاست‌های آن داشته است و با دیدگاهی انتقادی تلاش می‌کرده تا دولت را در امارات بخارا بازسازی کند.

اثر بعدی در کتاب تاریخ بخارا رساله‌ی تاریخ سلاطین منغیتیه بخارا تألیف میرزا عبدالعظیم سامی است. او که به‌عنوان تاریخ‌نگار رسمی حکومتی فعالیت داشته، از نزدیک وقایع بسیاری را به چشم خود دیده و تاریخ دست اولی را ثبت و تدوین کرده است. البته این اثر را او در زمانی می‌نویسد که هیچ منصب حکومتی ندارد و در عزلت و فقر زندگی می‌کرده است، به همین رو، لحنی منتقدانه و واقع‌گرا اما کماکان رسمی از او می‌بینید. او را می‌توان بیشتر انسانی میهن‌پرست دانست و بیش از هر چیزی در تاریخش به مسائل نظامی و حکومتی پرداخته است و هیچ علاقه‌ای به ارتباط گرفتن با امپراطوری روسیه نشان نمی‌دهد و همچنین در برخی از موارد در برابر اتفاقاتی که خطر جانی برای او به همراه داشته است، سکوت کرده است.

صدرالدین عینی اما فعالی سیاسی و انقلابی‌ای پرشور بود که در سبک نوشتاری علمی و منتقدانه را برگزیده است. او همچنین به‌عنوان شاعری که پیش از نیما، در قالب نو شعر می‌سرود، شناخته می‌شود. منش او در تاریخ‌نگاری به‌نسبت جامع‌تر و تحلیلی‌تر است و با دیدگاه نوگرایانه‌تری رخدادهای سیاسی خارجی و داخلی را تحلیل می‌کند و همزمان به رخدادهای سیاسی مناطق اطراف توجه ویژه‌ای نشان داده است و مسائل اجتماعی و فرهنگی حکومت و همچنین انقلابیان آن دوران را با دقت نظر دنبال می‌کند و به‌صورت‌کلی ذهنیت مدرن‌تری نسبت به دو نویسنده‌ی دیگر دارد.

در انتهای کتاب نیز عکس‌های جالب‌توجه و زیادی از مردم، مکان‌ها و امرا و درباریان بخارا به کتاب پیوست شده است تا درکی شفاف‌تر از وقایع آن دوران را در چشم خواننده بسازد. هر سه‌ی این مورخان هر کدام با پیشینه و طبایع متفاوت، به بررسی یک برهه‌ی تاریخی یکسان پرداخته‌اند و این مسئله می‌تواند برای علاقه‌مندان به تاریخ و تاریخ‌نگاری، برای تحلیل‌کردن و مقایسه، بسیار جالب‌توجه و حتی عبرت‌آمیز باشد.

این کتاب توسط حسن شجاعی مهر گردآوری و تصحیح شده و انتشارات نگارستان اندیشه به چاپ رسانده است.

کتاب تاریخ بخارا برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ آسیای میانه و همچنین دانشجویان ایران‌شناسی، شرق‌شناسی و تاریخ مناسب است. نثر کتاب و حال و هوای این متن تا حدودی به کتاب تاریخ بیهقی شباهت دارد و می‌تواند برای کسانی که از خواندن این نوع تاریخ‌نگاری‌ها لذت می‌برند، جالب‌توجه باشد.

در بخشی از کتاب تاریخ بخارا: تاریخ خانات آسیای مرکزی و امیران بخارا در قرن نوزدهم می‌خوانیم

مقدمه مصحح
رساله یا مختصری از تاریخ سلطنت خاندان منغیتیه تالیف احمد مخدوم دانش
مقدمه
خرابی نظم امارت در زمان امیر دانیال و طرز سلطنت امیر شاهمراد
بعضی از وقایع زمان سلطنت امیر حیدر
مرگ امیر حیدر و زمان سلطنت امیر حسین و امیر عمر
زمان سلطنت امیر نصرالله و طرز مملکت داری او
بعضی از وقایع زمان سلطنت امیر مظفر، طرز معیشت و مملکت داری او
نظم امارت و بعضی از وقایع سلطنت امیر عبدالاحد
تاریخ سلاطین منغیتیه تالیف میرزا عبدالعظیم سامی
جلوس عبدالمومن خان بن ابوالفیض خان 1156 ق
جلوس عبیدالله خان ابن ابوالفیض خان در سنه 1157 ق
جلوس رحیم خان در سنه 1157 ق
بیان جلوس امیر دانیال امیر کبیر
جلوس امیر معصوم غازی شاه مراد نور مرقده 1199 (ق)
جلوس امیر حیدر سید ابن امیر معصوم غازی 1216
جلوس امیر حسین خان ابن امیر حیدر 1241ق
جلوس امیر عمر خان ابن امیر حیدر 1241 ق
جلوس امیر نصرالله بهادر خان ابن امیر حیدر 1242ق
جلوس امیر مظفر ابن امیر نصرالله بهادر خان سنه 1277
لشکر کشیدن جناب عالی از برای تادیب توره و استیصال ایلاتیه
آغاز خروج صدیق توره قزاق و مسخر ساختن او کرمینه را و مراجعت جناب عالی از شهر سبز
نامه کردن جناب عالی به حاکمان شهر سبز از برای قید دادن توره و فرستادن عثمان بیگ ایشیک آقاباشی و قتل او به دست توره
لشکر فرستادن جناب امیر از برای فتح شیرآباد و تادیب اهل فساد و دوباره به تصرف درآمدن آن و حصار شادمان و سایر بلاد
بیان لشکرکشی به عزم انتزاع ولایت شهر سبز و کتاب و فتح ولایت یکه باغ و چراغچی
ذکر احوال وارده دولت روسیه بعد از جنگ چاپون و شکستن آن 1324
ذکر ضبط و سرشته خزایین و بیوتات و تصرف ملک و مال و امورات و اخذ جبایه و زکوات ولایات
تاریخ امیران منغیتیه بخارا تالیف صدرالدین عینی
مقدمه حکمرانی رحیم خان بن حکیم اتالیق منغیت
1. شهادت ابوالفیض خان به دست رحیم خان
2. ایام استقلال و وفات رحیم خان
3. امیر دانیال بن خدایار اتالیق
4. بعضی ملاحظات
5. ذکر جلوس امیر شاه مراد (معصوم بی)
بعضی اخبار امیر شاه مراد و خاتمه کارش
تخریب اوراتپه و تعمیر سمرقند
6. ذکر جلوس امیر حیدر بن شاه مراد
معامله امیر حیدر با علما
بعضی احوال امیر حیدر و خاتمه کارش
7. ذکر جلوس امیر حسین، امیر عمر و نصرالله بهادر (پسران امیر حیدر)
8. امیر نصرالله انگلیس و روس
امیر نصرالله و فرغانه
امیر نصرالله و کینه گس
امیر نصرالله و علما
امیر نصرالله و عسکر نظامی
امیر نصرالله و دوست محمد خان
بعضی احوال امیر نصرالله و خاتمه کارش
9. ذکر جلوس امیر مظفر بن نصرالله بهادر
10. امیر مظفر و فرغانه
11. امیر مظفر و روسیه
12. سقوط دیزخ
13. واقعه اختلال ملایان و قتل عام ایشان
14. محاربه امیر مظفر و روس در سمرقند
15. الحاق سمرقند به دولت روسیه
16. آغاز عصیان عبدالملک خان، سقوط پنجشنبه و کته قورغان
17. محاربه زیره بلاغ و صلح
18. لشکر کشیدن امیر مظفر برای تادیب توره و تنکیل ایلاتیه
خروج صدیق توره و بازگشت امیر به بخارا
19. چاره جستن امیر مظفر از دولت روسیه برای تسکین مواد فساد توره
20. انجام کار عبدالملک توره
یعقوب بچه که بود؟
لشکر فرستاد امیر مظفر به شیر آباد و حصار شادمان
21. فتح شهر سبز و کتاب به دستیاری عسکر روسیه
22. امیر مظفر و افغانستان
ورود امیر کبیر عبدالرحمن خان است به بخارا
23. امیر مظفر و علما
24. برخی از احوال امیر مظفر و خاتمه کارش
25. ذکر امیر عبدالاحد
26. راه مداخله حکومت بخارا در عهد عبدالاحد
27. امیر عبدالاحد و علما
28. امیر عبدالاحد و مسئله مکتب
29. واقعه شیعه و سنی
30. بعضی احوال امیر عبدالاحد
هوالمستعان
آثار خیریه‌اش
اعتزار پوزش
31. نتیجه مسئله مکتب و فتنه شیعه و سنی و وفات عبدالاحد
32. درجه استقلال و قوه حربیه بخارا در عهد عبدالاحد
قوه حربیه بخارا
33. جلوس امیر عالم و فرمان اصلاحات نخستین
34. مقایسه میان امیر عالم و عبدالاحد
35. از اداره امیر عالم یک منظره فاجعه (از احوال کوهستان بخارا)
36. اشخاص مشهور عهد امیر عالم
37. در بخارا فکر انقلاب
38. مسئله اصلاحات
39. تاثیر انقلاب فورالی به بخارا
40. ارتجای امیر و قوشبیگی
41. نسخه فرمان اصلاحات (عینا)
42. نمایش و عکس الحرکت
43. امید جوان بخاراییان و معامله حکومت بخارا
ملاحظه
44. حکومت امیر عالم از انقلاب روسیه چه استفاده برد؟
45. انقلاب اکتابر، حکومت بخارا و جوان بخاراییان
46. واقعه کالسوف
47. سیاست امیر عالم بعد از واقعه کالسوف
48. بعد از واقعه کالسوف جوان بخاراییان و واقعه سال 1920
49. تفصیل فرار امیر عالم
50. لطیفه
خاتمه
نمایه‌ها
نمایه‌های نام و جای
نام کسان
جای‌ها
نمایه‌های جغرافیای تاریخی
نمایه‌های فرهنگی
آیه‌های قرآن
اصطلاحات محلی
اصطلاحات نجومی
حدیث‌ها
سجع مهر‌ها
شعر‌ها
گنج واژه‌ها (عربی، ترکی، فارسی)
ماده تاریخ‌ها
جغرافیای طبیعی
بیابان‌ها و صحرا‌ها
پدیده‌های طبیعی
جانوران
چشمه‌ها
دریا و دریاچه‌ها
دشت‌ها، مرغزارها و جلگه‌ها
رود‌ها
قشلاق‌ها و ییلاق‌ها
کوه‌ها و دره‌ها
جغرافیای سیاسی اقتصادی
امیران
بناها و امکانات حکومتی
جنگ‌افزار‌ها
جنگ‌ها و شورش‌ها
دیوانسالاری و حکومت‌داری
رخ داد‌های اقتصادی
رخدادهای سیاسی
سپاهیان
سلاطین
سلسله‌ها، حکومت‌ها و دولت‌ها
شاهان
شاه افزار‌ها
عهدنامه‌ها
کاخ‌ها
کیفر‌ها
فرمان‌ها
قوانین و احکام
مالیات‌ها و حقوق و درآمدها و هزینه‌ها
مقام‌ها و منصب‌ها
جغرافیای فرهنگی شهری
بازار‌ها
بنا‌های شهری
بند‌ها و چاه‌ها و کاریزها
پل‌ها
چهار باغ‌ها و باغ‌ها
خانقاه‌ها
دروازه‌ها
رباط‌ها و مهمانخانه‌ها
زمین‌ها
قلعه‌ها
گورخانه‌ها
محله‌ها و گذرها
مدرسه‌ها و مکتب‌ها
مزار‌ها و مقبره‌ها
مسجد‌ها، مصلی‌ها، جامع‌ها، نمازگاه‌ها، عیدگاه‌ها
جغرافیای انسانی اجتماعی
ایشان‌ها
ایلات
جماعت‌ها
خواجگان
زنان و اصناف زنان
سادات
شاعران
شیوخ
طبقه اجتماعی
قاضیان
مخدومان
مردمان
مفتی‌ها
ملا‌ها
میرزا‌ها
هنرمندان
جغرافیای فرهنگی اجتماعی
آداب و رسوم
آیین‌ها و نیایش‌ها
ابزار‌های کهن
ابزار‌های عصر جدید
انواع اسب‌ها و نام اسب‌های خاص
اوقاف
باورها
بازی‌ها و ورزش‌ها
بیماری‌ها
پیشه‌ها
تفریح
جشن‌ها
خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها
حمل و نقل
دخانیات و مسکرات
دشنام‌ها
روزنامه‌ها و نشریه‌ها
زبان‌ها و گویش‌ها
عطر‌ها و لوازم آرایش
علوم
فرقه‌ها و مذهب‌ها
القاب شهرها
کالا‌های بازرگانی
کتاب‌ها
گروه‌های سیاسی و اجتماعی
گناهان و عادات ناپسند
گوهر‌ها و زیور‌ها
لباس‌ها و جامه‌ها
لقب و عنوان‌ها
فرهنگ‌نامه فرارودی
نمایه لاتینی جای‌ها در فرارود
منابع و مراجع به کار آمده
عکس‌ها

فهرست مطالب کتاب

و غیرت و حمیت تا آنجا داشت که اگر شنود که جایی را دزدان تاراج کرده‌اند یا راهی را زده و بست و بعد از او عسکریه به اطراف او مجتمع می‌شدند و آن فتنه را فیل می‌داد و در وقت تاخت و تاراج آیتنظر خوارزمی در یک شب از بخارا برآمده، از آمویه گذشته، جزا در کنار او نهاد.

و کشف و کرامت از او بسیار نقل می‌کنند. از آن جمله در اسفار که به جانب شیعه می‌رفت، نوبتی مواجب قشون کمی پذیرفته، در خاک طهران خوف بر عسکریه غالب شده، از جهت کم خرجی بودن، به امیر اعلام نمودند. امیر ایشان را به صبر و فرج خوانده، دلداری می‌داد که در اثنا جماعتی از قاز [غاز] به هوا می‌رفت، تفاولا یکی را خود امیر نشان گرفت و بینداخت. چون زخم کاری نبود، سقط نشد. امیر گفت: تیر سلطان کمتر خذف شود. من این قاز را زده‌ام بروند و هر کجا که افتد بیارند.

یکی از محرمیه به سایه ایشان می‌رفت، تا در نواحی کوهی عظیم در میان سنگلاخ این قاز مزخم بیفتاد. آن شخص بدوید که قاز را بردارد آنجا رفت قاز را ندید هر سو تردد می‌کرد، دید مغاره تیره است. گفت: ظاهرا در اینجا افتاده، درآمد که بسیار مظلم است و جایی وسعت دار می‌نماید. اندکی توقف کرد تا روشنی ظهور کرد. واقعا قاز را در آنجا افتاده دید. آنگاه به هر طرف آن موضع در نگریست، دید که بهر طرف مغاکی‌ها هست. در یکی درآمد اموال و امتعه فراوان یافت و همچنین به دیگری و همچنین در دیگری قاز را آورده، صورت واقعه را به پایه سریر دولت عرض کرد.

امیر فرمود که آن خواسته‌های ماست بروند و بیارند مبلغی کثیر از عسکر رفته، آن اشیا را می‌کشیدند، تا عرصه دشت از اقمشه و امتعه نفیسه پر شد. همچنین از نقلیات و حلویات و خوردنی‌ها و غلات که جماعت شیعه قبل از ورود عسکر همایون همه اسباب و املاک خویش را از ترس تاراج اوزبک در آنجا آورده، پنهان کرده بودند و خانه و حویلی خویش را خالی کرده، امیر این ذخیره که خاص از موهبت وهاب بی چون بود، در میان عساکر دولت به مراتب بخش کرد و از آن سفر به فتح و فیروزی تمام برگشت [از اینگونه حکایت‌های عجیبه از آن عالیجناب در السنه خاص و عام جاری است] و بعد از او به اتفاق اعیان و امرا امیر حیدر بر سر [بر] دولت بخارا متمکن شد.