معرفی و دانلود کتاب چالش‌های وقف زمین در ایران: مطالعه موردی اراضی زیاران

معرفی کتاب چالش‌های وقف زمین در ایران: مطالعه موردی اراضی زیاران

کتاب چالش‌های وقف زمین در ایران: مطالعه موردی اراضی زیاران نوشته‌ی رستم فلاح به مسائل و موضوعات وقف زمین در سال‌های اخیر می‌پردازد که معضل فراگیری برای مردم، متولیان، نهادهای وقف و نیز دستگاه قضا شده است.

مناسبات مالکیت خصوصی و وقف زمین در تاریخ ایران از دیرباز با چالش‌های جدی رو به رو بوده و بر اساس اقتضائات دنیای جدید و مناسباتی که با تولد جمهوری اسلامی به هم رسیده، جدی‌تر شده است. معضل «زیاران» می‌تواند یک نمونه عالی مطالعاتی برای پی‌گیری این چالش‌ها برای صاحب نظران، قانون‌گذاران، فقیهان، متولیان و نهادهای وقف، حتی سیاستمداران و مسئولان نظام مقدس جمهوری اسلامی باشد.

این کتاب با رویکردی میان رشته‌ای نگاشته شده و همه جوانب تاریخی، کلامی، حقوقی، فقهی، قانونی و حتی جامعه شناختی این موضوع را به میان آورده و به نحوی کاربردی برای گره گشایی از این معضل، پیشنهادهای روشنی به دستگاه قضا داده است. این کتاب مبتنی بر یک مورد مطالعاتی یا مورد پژوهشی مهم، یعنی اراضی زیاران است که از بزرگ‌ترین معضلات وقفی بین مردم خراسان رضوی با آستان قدس رضوی، به ویژه در سال‌های اخیر به شمار می‌آید.

با وجود این که رستم فلاح در این کتاب خیلی خلاصه و کوتاه به بررسی این مسأله پرداخته اما به سادگی تمام، پیچیدگی‌های این موضوع را نشان داده و به مهم‌ترین سوالات نهادهای وقف، مردم و دستگاه قضا در این زمینه پاسخ می‌دهد. او به تشخیص نوع اراضی مختلف پرداخته و نظرات فقها و حقوقدانان را در خصوص اراضی ملی، موات و ... بررسی کرده و مراجع تشخیص این اراضی در خارج از محدوده شهرها را مورد بررسی قرار داده است.

در واقع پژوهش حاضر که تحلیلی میان‌رشته‌ای از چالش‌های وقف زمین در ایران است، در پی این تأملات شکل گرفت که آیا فقه اسلامی،‌ به ویژه فقه شیعی، بر مالکیت اربابان، حاکمان محلی و پادشاهان گذشته صحه می‌گذارد و وقف آن‌ها را مشروع می‌داند؟ اگر پاسخ مثبت است، در قبال چالش‌های پیش آمده چه موضعی دارد؟ و اگر پاسخ منفی است، دلایل و شواهد آن چیست و راهبرد قانونی خروج از این بن‌بست‌ها و چالش‌ها کدام است؟

در پایان لازم است بدانید مخاطبان مستقیم این کتاب، وکلا، قضات، حقوق‌دانان، قانون‌گذاران، نهادهای وقف و مردم درگیر با این موضع هستند؛ همچنین این کتاب می‌تواند، تنها منبع منسجم و پژوهشی در این زمینه، برای همه پژوهشگران، دانشجویان و اساتید به مباحث حقوقی باشد.

در بخشی از کتاب چالش‌های وقف زمین در ایران: مطالعه موردی اراضی زیاران می‌خوانیم:

راگیری نظام اقطاع‌ داری و یا ارباب‌_ رعیتی در ایران از پیش از اسلام تا آغاز سده کنونی؛ هر نوع تصمیم‌گیری را که منجر به تغییراتی اساسی در میراث آن نظام مالکیتی بشود، به شدت مشکل کرده است. چون ابطال بی حساب و کتابِ همه میراث آن نظام، از هم پاشیدگی همه نظام مالکیتی و اقتصادی کنونی را در پی داشته و موجب هرج و مرج گسترده‌ای در جامعه خواهد شد. بنابراین، مخالفت با نظام ارباب _ رعیتی و ابطال میراث برجا مانده از آن نظام اقتصادی و اجتماعی، ‌ به هوشمندی بسیاری نیاز دارد. همین ملاحظه است که بسیاری از فقیهان را به رغم اعلام صریح ظالمانه و غاصبانه بودن نظام اقطاع‌داری و ارباب_ رعیتی، در مقام تصمیم گیری در باره وضیعت مالکیت‌ها، به ویژه مالکیت‌های اراضی، محتاط نگاه داشته است. با این حال؛ این احتیاط در مورد موقوفاتی که محصول مالکیت‌های غاصبانه وظالمانه در آن نظام بوده، قابل تأمل و بررسی است.

این احتیاط و ملاحظه را، مثلاً، نزد آیت‌الله طالقانی، به این صورت می‌بینیم که وی معتقد بود به رغم همه آن تعدی‌ها و انحراف‌ها که در نظام اقطاعی و ارباب _ رعیتی صورت بسته، تعبیر درست در باره نظام اقتصادی و مسأله اراضی آن دوره‌ها، «بی‌قانونی» نیست، بلکه تعبیر درست‌تر در باره آن وضعیت، «قانون‌شکنی» است. چون به نظر وی، در آن دوره‌ها، ‌ «تاحدی حقوق و حدود اسلامی حاکم بود» بنابر همین ملاحظه است که دیده نشده آیت‌الله طالقانی، به رغم همه مخالفت‌های تندی که با نظام اقطاع‌داری و ارباب _ رعیتی داشت، به صراحت همه آن نظام اقتصادی و لوازم حقوقی آن را باطل اعلام کنند. به رغم این، همانگونه که مدارای منفعلانه در برابر تضییع حقوق مردم و مالکیت خصوصی با مبانی شرعیِ پیش‌گفته سازگار نیست، به هم ریختن بی‌حساب و کتاب نظام‌های برآمده در تاریخ هم به نفع هیچ کس نیست. دفاع از مالکیت خصوصی و حقوق مردم البته دقتی حقوقی و کارشناسانه و به دور از احساسات انقلابی نیاز دارد.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: زیاران و ادعای وقف اراضی
گستره تاریخی و جغرافیایی زیاران
قدمت وقف ادعایی اراضی زیاران و کیفیت آن
فصل دوم: مالکیت اراضی در نظام اقطاع ‌داری
سقوط ایران و سرنوشت مالکیت اراضی
نظام اِقطاع ‌داری و مالکیت خصوصی
فصل سوم: نظام ارباب _ رعیتی و وقف زمین
نظام ارباب _ رعیتی
انگیزه‌های وقف و کارکردهای آشکار و نهان آن
فصل چهارم: راهبرد فقهی و قانونی
فقه و نظام ارباب _ رعیتی
راهبرد قانونی برای خروج از بن بست
نتیجه و جمع‌بندی
فهرست منابع