معرفی و دانلود کتاب هملت به روایت تارکوفسکی: بداهه گویی درباره‌ی هملت و سینمای تارکوفسکی

معرفی کتاب هملت به روایت تارکوفسکی: بداهه گویی درباره‌ی هملت و سینمای تارکوفسکی

محمود صباحی، نویسنده‌ی خلاق کتاب هملت به روایت تارکوفسکی،‌ این اثر را با هدف تاثیر شخصیت هملت بر سینمای تارکوفسکی نوشته است. در این کتاب تحلیل‌های مهمی را از زاویه دید همه‌جانبه‌ی نویسنده نسبت‌به دیدگاه تارکوفسکی، کارگردان روسی و بررسی تاثیر نمادین هملت بر نوع روایت‌گری او خواهید خواند.

درباره‌ی کتاب هملت به روایت تارکوفسکی

سینما، تئاتر و تاثیر این دو هنر بر یکدیگر آثار فاخر و ماندگار زیادی را در جهان بر جای گذاشته است. ادبیات نمایشی و تئاتر نه‌تنها بر ابعاد مختلف آثار هنری غرب تاثیر گذاشته بلکه بخش مهم و اساسی فرهنگ غرب را نیز تشکیل داده است. محمود صباحی در کتاب هملت به روایت تارکوفسکی با اشاره‌ی کوتاهی به مفهوم دوستی و دشمنی و مقایسه‌ی دیدگاه دو فرهنگ شرق و غرب به این مفاهیم به‌خوبی نشان می‌دهد که نمایش در یونان باستان مفاهیم کلیدی و مهم جوامع فعلی غربی را دربرگرفته‌است. در این کتاب نویسنده بر آن است تا آثار آندره تارکوفسکی را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و تاثیرات تئاتر و ادبیات نمایشی را در فیلم‌های او ببیند. هدف از این تحقیق و تفحص این است که نشان دهد اگرچه در نگاه اول اینطور به نظر می‌رسد که تارکوفسکی از ادبیات نمایشی تاثیری نگرفته، اما کافی‌‌ست کمی دقیق‌تر و موشکافانه‌تر به نور و صحنه و میزانسن‌های آثار شاعرانه‌ی او توجه کرد.

تارکوفسکی در پاییز 1967 هملت را در روسیه به صحنه برد و چند روز قبل از مرگش در دست‌نوشته‌های برجای‌مانده از او مقایسه‌های جالبی از شخصیت خودش با شخصیت هملت به‌چشم می‌خورد و جالب‌تر از آن، دو بار خودش را با نام هملت خطاب قرار داده است. با نگاهی دقیق‌تر می‌توان رد پای شخصیت هملت را در فرم و محتوای برخی آثار تارکوفسکی مشاهده کرد. شکسپیر هملتی را خلق کرده که می‌تواند به‌عنوان یک منبع برای هنرمندانی مورد استفاده قرار گیرد که خلق کردن را مسیری برای پرورش و آلایش روح خفته‌ی درون خود می‌بینند. منظور از روح خفته‌ی درون همان چشم خیالی است که هملت پدرش را می‌دید، او به شیوه‌ای دراماتیک حقیقت را کشف نمی‌کند بلکه سراغ باطن و ندای درونش می‌رود. آندری تارکوفسکی از این دست هنرمندان است.

در ابتدای کتاب هملت به روایت تارکوفسکی به گفت‌وگو با او در مورد سینما و آثار تولیدشده در آن اشاره شده‌ و در این مصاحبه او از سینما و سینماگرانی که خلق می‌کنند تا پول دریافت کنند به‌عنوان هنرمند یاد نمی‌کند. از نظر او سینما و ساخت فیلم، والایش است و والایش معیار اندازه‌گیری ندارد. تاثیراتی که شخصیت هملت بر تارکوفسکی گذاشته است را می‌توان در زمینه‌های مختلف بررسی کرد. اما وجه مشترک این تاثیرات از همان ندای درون و بصیرت ذاتی در شخصیت هملت نشات گرفته و موجب خلق شخصیت‌هایی منحصربه‌فرد در آثار تارکوفسکی شده‌است. در بررسی آثار تارکوفسکی از منظر تاملات فلسفی به این نکته دست می‌یابیم که سوالات حل‌نشده‌ی شخصیت‌های آثار او از موقعیت‌های دراماتیک فاصله گرفته‌اند و به‌دنبال پاسخ به پرسش‌های عمیق‌تر در هستی هستند. این معنای زندگی و اخلاق و مرگ است که شخصیت‌های اصلی استاکر و آینه را می‌سازد.

نگاه دیگری که در کتاب هملت به روایت تارکوفسکی وجود دارد، بررسی طراحی شخصیت در آثار تارکوفسکی است که همانند هملت به خلق شخصیت‌های درونگرا تعلق خاطر بیشتری دارد. در آثار تارکوفسکی هم باید زمان بگذرد، شخصیت در کنش‌های مختلف واکنش نشان دهد تا مخاطب پی به درون پیچیده‌ی شخصیت‌ها ببرد. بحران هویت در شخصیت فیلم‌هایی مانند نوستالژیا و سولاریس حاکی از این موضوع است. شکسپیر در هملت از آرایه‌هایی مانند استعاره استفاده می‌کند تا بتواند احساسات، چالش‌های درون و افکار پیچیده شخصیتش را ابراز کند و این دقیقا روشی است که تارکوفسکی برای ابراز شخصیت‌هایش استفاده می‌کند. کشف حقیقت و معنای زندگی بزرگترین و واضح‌ترین ویژگی مشترک در هملت و شخصیت‌های فیلم‌های آندره تارکوفسکی است.

با توجه به ارادت و تعلق خاطر تارکوفسکی به هملت این توجه در برخی آثار تارکوفسکی ویژه‌تر و واضح‌تر می‌شود. برخی آثار او مانند آینه، سولاریس، نوستالژیا هرکدام یک ویژگی بارز و مشترک با هملت دارند. در آینه شخصیت‌های فیلم همان نگاه تعمقی به زندگی را دارند که هملت در نمایشنامه‌ی شکسپیر دارد، همانقدر کنجکاو وجست‌وجوگر. در فیلم استاکر صحنه‌ها و میزانسن‌های وهم‌آلود و رازگونه‌ی آن یادآور هملت است. از نگاه محمود صباحی بازتاب شخصیت‌ هملت در تمام آثار تارکوفسکی کاملا مشهود است. در این کتاب به ویژگی‌های متعددی که بین آثار هملت و تارکوفسکی مشترک است، اشاره و مفاهیمی مانند نجابت، جزمیت و ماهیت بنیادین در آثار هر دو هنرمند بررسی و ارائه شده است. نویسنده با بیان، نگاه و روایتی فیلسوفانه وجوه مشترک طرح شخصیت در هملت شکسپیر و آثار تارکوفسکی را بررسی و ارائه کرده است. کتاب هملت به روایت تارکوفسکی توسط محمود صباحی نوشته شده و انتشارات افراز آن را چاپ و منتشر کرده است.

کتاب هملت به روایت تارکوفسکی برای چه‌کسانی مناسب است؟

این کتاب برای دانش‌پژوهان حوزه‌ی سینما و تئاتر و افرادی که به این هنرها به‌‍ویژه سینمای تارکوفسکی و همینطور جستارهای ادبی علاقه‌مندند، مناسب است.

در بخشی از کتاب هملت به روایت تارکوفسکی: بداهه گویی درباره‌ی هملت و سینمای تارکوفسکی می‌خوانیم

«هملت، آینه‌ی تمام‌نمای حضور انسان در صحنه‌ی گیتی و پرسش‌های بی‌شماری است که او را احاطه کرده است. انسانی که در آستانه‌ی عصر خردباوری رنسانس به خود واگذار شده تا با اتکا به خویش به کشف معنای جهان بپردازد و در این راه تا چه اندازه سرگشته و ترحم‌انگیز و سودایی جلوه می‌کند.»

«آندری تارکوفسکی فیلم‌ساز روس که با سبک سینمایی منحصربه‌فرد خویش، رسانه‌ی فیلم را مبدل به ابزاری برای فلسفیدن و طرح پرسش‌های عمیق هستی‌شناسانه‌اش نمود، با آن‌که‌ تنها 7 اثر بلند سینمایی را از خود به جای گذاشت، اما رسالت پیام‌آورگونه‌اش را در اکتشاف راز و رمز معنای زندگی و حضور انسان در عرصه‌ی گیتی با بیانی شاعرانه و در عین حال از طریق نوع خاصی از واقع‌گرایی در تمامی فیلم‌هایش شکل داد و سینما را به امکانی پدیدارشناسانه و سراسر تفکربرانگیز مبدل ساخت.»

این تکه‌پراکنی‌های فاضل‌مآب، مجموع مباحثی(!) است که در نقد امین عظیمی بر اجرای محمود صباحی در مورد زمینه‌های فلسفی هملت و سینمای تارکوفسکی آمده است و سعی می‌کند که با اتکا بر همین مختصر، زمینه‌ی صادر کردن آن رای را فراهم کند که بر بی‌ارتباط بودن اجرا با سینمای تارکوفسکی حکم داده است.

فهرست مطالب کتاب

اشارات
تئاتر به‌مثابه پولیس (Polis)
هملت به‌مثابه تارکوفسکی
کاش فلسفه می‌توانست آن را دریابد...
من یک‌سر در آفتابم
هملت به‌روایتِ هملت
پیوست 1: نجابت احیاشده‌ی هملت در روایت تارکوفسکی
اول- جزمیتِ ماهیتِ جوهری ساختار و استلزامات آن
دوم- ماهیت بنیادین «هملت به‌روایت تارکوفسکی»
سوم- در دفاع از هملت فیلسوف (پاسخ به کج- نا- فهمی سه منتقد)