معرفی و دانلود کتاب موسیقی عاشورا

معرفی کتاب موسیقی عاشورا

کتاب موسیقی عاشورا نوشته‌ی تورج زاهدی به نقش موسیقی و نوایی که در ایام محرم به گوش می‌رسد نگاهی جامع انداخته و ابعاد تاریخی و فنی آن را بررسی می‌کند. موسیقی در این ایام نقشی کلیدی در شور و حرارت مراسم و مناسک حسینی دارد و از مهم‌ترین بخش‌های موسیقی مذهبی ایران به‌شمار می‌رود.

درباره‌ی کتاب موسیقی عاشورا

موسیقی و نوای خوشی که در ایام محرم از گوشه‌ و کنار به گوش می‌رسد، در دل‌وجانمان می‌نشیند و ما را با خود همراه می‌کند. کتاب موسیقی عاشورا، اثر تورج زاهدی، به این نوع نوا و موسیقی می‌پردازد و این نکته را بررسی می‌کند که در این الحان گوش‌نواز چه چیزی وجود دارد که عاشقان را با خود همراه می‌کند؟!

موسیقی ایران به دودسته‌ی موسیقی مذهبی و غیرمذهبی تقسیم می‌شود. موسیقی مذهبی در ایران در چهار بخش روضه‌خوانی، نوحه‌خوانی، تعزیه‌خوانی و اذان و مناجات قرار می‌گیرد. غیر از دسته‌ی اذان و مناجات، سه‌شاخه‌ی دیگر در بخش موسیقی مذهبی و به‌ویژه ایام محرم و واقعه‌ی عاشورا بسیار دیده می‌شود و روضه‌خوانی از دسته‌های دیگر این نوع موسیقی قدیمی‌تر است. این چهار دسته‌ی موسیقی مذهبی دارای وجوه اعتقادی، فنی موسیقایی، اسطوره‌ای و فرهنگی هستند؛ بنابراین دور از انتظار نیست که انس گرفتن با آن بسیار آسان باشد و به‌راحتی بر دل‌وجان بنشیند.

تورج زاهدی در کتاب موسیقی عاشورا به هنر روضه‌خوانی و معرفی روضه‌خوانان مشهور می‌پردازد. روضه‌خوانی مراسمی است که شیعیان در مدح و ذکر مصیبت‌های وارده بر امامان، به‌طور خاص امام حسین (ع) اشعار و متونی را می‌خوانند و به‌خصوص در دهه‌ی محرم و عزاداری سیدالشهدا از شور بالایی برخوردار است‌. در روضه‌خوانی با خواندن ابیات سوزناک و غم‌انگیز و ذکر مصیبت سعی می‌شود که مستمعان در فضای روحانی قرار گرفته و برای امام شهید عزاداری کنند. کهن‌ترین روضه‌خوان مشهور، ملاحسین کاشفی است. او در کتاب خود به اسم روضه‌الشهدا با ابداعات زیبا شکل‌های متنوعی از روضه‌خوانی را عرضه کرده است و بر روضه‌خوانان بعد از خود و حتی امروزی اثرگذار بوده. ذکر مصیبت‌های وارده بر امام حسین (ع) که ملاحسین کاشفی در کتاب خود آورده باعث شد از آن زمان، یعنی دوران صفوی به ابعاد فرهنگی روضه‌خوانی غنای بیشتری یابد و روضه‌خوانان با استفاده از این کتاب و استعداد موسیقایی خود به شور این مراسم افزودند.

تورج زاهدی در کتاب موسیقی عاشورا اضافه می‌کند ازآنجایی‌که مضمون روضه‌خوانی عموما ذکر مصیبت امام حسین (ع) و دیگر ائمه‌ی معصومین است، توسط اهل منبر خوانده می‌شود‌ و چون روضه‌خوانی با هنر موسیقی ارتباط تنگاتنگی دارد باعث شد تا اهل منبر در هنر آوازخوانی پیش‌قدم و با فنون موسیقی آشنا شوند. بسیاری از مداحان و روضه‌خوانان و همچنین قاریان قرآن از مبانی موسیقایی مطلع‌اند و با استفاده از آن به زیبایی روضه و صوت خود می‌افزایند. روضه‌خوانی و نوحه‌خوانی نیاز به فراگیری علم موسیقی کلاسیک ایرانی دارد و روضه‌خوانان ملزم به فراگیری تمامی گوشه‌های ردیف موسیقی ایرانی هستند.

کتاب موسیقی عاشورا، خوانندگان مراسم‌ حسینی را به دودسته تقسیم می‌کند: ذاکران و واعظان. عده‌ای از اهالی منبر که از قریحه‌ی خوش و استعداد برخوردار بودند با استفاده از مقدمات موسیقی ایرانی به روضه‌خوانانی توانا بدل می‌شدند؛ این دسته از خوانندگان مشهور در مراسم‌های محرم و اربعین و ماه صفر را ذاکر می‌نامند‌. دسته‌ی دوم گروهی هستند که بیشتر به وعظ و شرح وقایع می‌پردازند و واعظ نامیده می‌شوند. روضه‌خوانان مشهور از زمان‌های گذشته در میان مردم و اهالی هنر موسیقی دارای احترام خاصی بودند؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری از کتاب‌های تاریخ، از نامداران موسیقی ایرانی یاد شده است. ازجمله‌ افراد بسیار مشهور یک‌صد سال گذشته که در هنر موسیقی عاشورا نقش برجسته‌ای را ایفا می‌کردند، می‌توان به حاج تاج نیشابوری، حاج میرزا لطف‌الله اصفهانی و شیخ علی زرگر اشاره کرد.

در ادامه‌ی کتاب موسیقی عاشورا، تورج زاهدی به بررسی نقش اشخاص مؤثر در موسیقی مذهبی ایران می‌پردازد و درباره‌ی موسیقی ایرانی، تاریخ آن و ظرافت‌ها و ظرفیت‌های آن توضیحاتی ارائه می‌کند. نویسنده نحوه‌ی استفاده‌ی روضه‌خوانان از موسیقی‌ را بیان می‌کند و می‌توان این اثر را راهنمایی جامع برای رو‌ضه و نوحه‌خوانی و افراد علاقه‌مند به موسیقی عاشورا دانست. کتاب موسیقی عاشورا، اثر تورج زاهدی توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است.

کتاب موسیقی عاشورا مناسب چه کسانی است؟

مطالعه‌ی این کتاب به علاقه‌مندان کتاب‌های مذهبی و دینی و همچنین دوستداران هنر موسیقی به‌ویژه موسیقی آیینی و عاشورایی توصیه می‌شود.

با تورج زاهدی بیشتر آشنا شویم

تورج زاهدی موسیقیدان متولد سال 1337 در خوزستان است که از کودکی به ادبیات علاقه‌مند شد و در این زمینه فعالیت کرد. در اولین نوشته‌هایش به ‌نقد فیلم پرداخت. او در سال54 به تهران مهاجرت کرد و در عرصه‌ی مطبوعات مشغول به فعالیت شد. تورج زاهدی در این زمان به نقد اجراهای موسیقی می‌پرداخت و از اطلاعات موسیقایی خوبی برخوردار بود. او پس از سال 57 به نوشتن درباره‌ی موسیقی مشغول شد و علوم و فنون موسیقی را نزد مرتضی حنانه و ساز تار را نزد محمدرضا لطفی فراگرفت و به تولید آثار موسیقایی پرداخت. او علاوه‌بر فعالیت در عرصه‌ی موسیقی و نویسندگی به بازیگری نیز پرداخته است. از دیگر آثار این نویسنده می‌توان به کتاب‌های «نشانه‌شناسی موسیقی فیلم» و «نگاهی به سینمای معناگرای ایران» اشاره کرد.

در بخشی از کتاب موسیقی عاشورا می‌خوانیم

به‌ طور کلى، نوحه‌خوانى و روضه‌خوانى به دلیل اینکه پا به پاى یکدیگر در ده روز اول ماه محرم در سوگ سرور شهیدان امام حسین(ع) اجرا مى‌شود، ارتباط تنگاتنگ و سازمان‌یافته‌اى با هم دارند. بنابراین، شایسته است این دو شیوه از عزادارى را با اعتنا به ارتباطشان با یکدیگر، بدون انفکاک و انفصال مرسوم، مورد تشریح قرار داد؛ به ‌ویژه که اغلب روضه‌خوانان در عین حال نوحه‌خوانى هم مى‌کردند.

مهم‌ترین نکته‌اى که در این میان مى‌تواند توجه ما را به خود جلب کند، این است که از میان افراد یادشده، مى‌توان اشخاصى را نام برد که در عین حال، از بزرگ‌ترین استادان هنر آواز در موسیقى ردیفى و دستگاهى به شمار مى‌آمده‌اند. به همین دلیل است که موسیقى‌دانان و استادان واقعى و اصیل موسیقى سنتى، خصوصاً اساتید هنر آواز، از شیفتگان و معتقدان امام حسین(ع) بوده؛ و همیشه با حضور در مراسم عزادارى ایام عاشوراى حسینى، به سوگوارى و در واقع هنرنمایى مى‌پرداخته‌اند.

این مسئله که امروزه قدرى رنگ باخته است و در میان استادان، آواز، کمتر مشاهده مى‌شود؛ بیشتر در شمار معتقدات و علائق استادان معمر و کهنسالِ آواز به ‌شمار مى‌رفت.

سیّد جواد بدیع‌زاده، خواننده و آهنگ‌ساز مشهور موسیقى ایران که آهنگ‌هاى زیباى ماشین مشتى ممدلى، آقایون! یکى پوله خروس و شد خزان، گلشن آشنایى را خوانده است، در کتاب خاطراتش مى‌نویسد: «خیلى کوچک بودم، پنج یا شش ساله بودم، صداى خوبى داشتم. خوب آواز مى‌خواندم. یادم هست گاهى از اوقات، پدرم مرا بغل مى‌کرد و اغلب مرا به دوش خود مى‌نشاند. در همین سن و سال، آواز خواندن را به من یاد مى‌داد.»

فهرست مطالب کتاب

مقدمه: نگاه تاریخى
موسیقى مذهبى
نقدى بر قطعه عاشورا براى پیانوى تنها، اثر جواد معروفى
پى‌نوشت‌ها
نت‌ها
منابع عاشورا و موسیقی