معرفی و دانلود کتاب مسئله شناسی فرهنگی: روش‌های مسئله شناسی و تحولات اولویت‌های مسئله‌ای مردم

معرفی کتاب مسئله شناسی فرهنگی: روش‌های مسئله شناسی و تحولات اولویت‌های مسئله‌ای مردم

ماهیت مسائل فرهنگی، شیوه‌های شناسایی آن‌ها و طیف متنوع این مسائل در میان مردم ایران، موضوعاتی هستند که در کتاب مسئله شناسی فرهنگی، با قلم شیوای سینا کلهر مطرح شده و مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. این کتاب اجتماعی و فرهنگی به برنامه‌ریزان و مسئولان نهادها و سازمان‌های فرهنگی یاری می‌رساند تا به هنگام بروز بحران‌ در سطح فرهنگ، بهترین تصمیمات را اتخاذ کنند.

درباره‌ی کتاب مسئله شناسی فرهنگی

«مسئله» درست مانند مانعی است که میان آرزوهای یک انسان یا جامعه و تحقق آن آرزوها قرار می‌گیرد و به همین خاطر، فرد یا جامعه را وامی‌دارد تا برای دستیابی به آرزوها و خواسته‌ها، با تمامی قدرت خود از سد موانع و مسائل عبور کند. مسئله‌ها در تمامی ابعاد و وجوه مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها، از جمله سطح فرهنگی یک جامعه، حضور دارند و به‌نوعی، موتور محرک فرد یا جامعه تلقی می‌شوند. سینا کلهر با نگارش کتاب مسئله شناسی فرهنگی در پی آن بوده تا تأثیرات انکارناپذیر مسئله‌های فرهنگی را بر کارکرد یک جامعه بررسی کرده و روش‌های شناخت این مسائل را نیز مورد بحث و بررسی قرار دهد.

در تمامی دوره‌های تاریخی و میان همه‌ی ملل جهان، مسئله‌های اجتماعی وجود داشته و دارند. اصولاً هیچ جامعه‌ای را بدون داشتن مسائل گوناگون نمی‌توان یافت و یا حتی متصور شد. ‌‌‌‌‌‌بااین‌حال، معمولاً زمانی دولت‌ها و ملت‌ها متوجه مسائل کلان خود می‌شوند که بحرانی رخ داده باشد. در چنین شرایطی با صرف زمان و انرژی بسیار درصدد شناسایی مسئله و کشف راه‌حل‌هایی برای رفع آن برمی‌آیند. به این نکته هم توجه داشته باشید که شناخت و حل مسئله مستلزم نوعی مهارت عملی است و تأملات نظری به‌تنهایی در این زمینه کاربردی ندارد. بنابراین، نتیجه می‌گیریم که چه در مورد مسائل فردی و چه در حوزه‌ی مسائل کلان اجتماعی، لازم است که افراد آمادگی عملی لازم را برای رویارویی با مسائل داشته باشند؛ دقیقاً مانند ورزشکاری که در همه حال باید از جسمی ورزیده و آماده برای ورزش برخوردار باشد.

گفتیم که مسئله‌ها در تمامی جوامع وجود دارند. بااین‌وجود، تمامی مسائل به یک اندازه بحرانی و خطرناک نیستند. برخی از ‌‌‌‌‌اهمیت چندانی برخوردار نبوده و نیازی به اقدام فوری ندارند اما برخی دیگر بحرانی‌اند و هرچه سریع‌تر باید اقدامات لازم در جهت رفع آن‌ها صورت بگیرد. مسئله‌شناسی زمانی معنا پیدا می‌کند که مسئله‌ی مورد نظر از نوع دوم باشد. آن‌چه در کتاب مسئله شناسی فرهنگی می‌خوانید، روش‌های ویژه‌ای است که سینا کلهر برای شناسایی مسائل فرهنگی ارائه کرده است. ‌

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کتاب مسئله شناسی فرهنگی سرفصل‌ها و مباحث متعددی را دربرمی‌گیرد که به‌صورت منسجم و یک‌دست بیان شده‌اند. در ادامه می‌کوشیم تا شرحی از موضوعات اصلی این اثر را در اختیارتان قرار دهیم.

بخش مبسوطی از ابتدای کتاب به چیستی مسئله، آن هم از نوع فرهنگی‌اش اشاره دارد. انواع و ویژگی‌های مسائل گوناگون، نقش آن‌ها در انگیزه‌بخشی به افراد و جوامع، همچنین ضرورت اولویت‌بندی فعالیت‌ها با توجه به میزان اهمیت مسئله‌ها ‌‌‌در همین بخش مطرح می‌شوند. در ادامه، نیازها، ارزش‌های جمعی، همچنین ارتباط میان آن‌ها با مسائل بیان می‌گردد. ممکن است کلمه‌ی مسئله موضوعات دیگری را مانند مشکل با بحران به ذهن متبادر کند. با توجه به همین نکته، سینا کلهر در بخشی از اثر خود به تمایز میان مسئله‌ها و مشکلات و بحران‌ها می‌پردازد. تعریف جامع مسئله و چیستی آن، شرح انواع مسائل عمومی و خرده‌فرهنگ‌هایی که در ارتباط با آن قرار می‌گیرند، نقش رسانه‌ها در شکل‌گیری مسائل عمومی و... مباحث دیگری هستند که در همین بخش مورد واکاوی قرار می‌گیرند.

پس از آن نوبت می‌رسد به انواع روش‌هایی که می‌توانند در شناخت و شناسایی مسائل فرهنگی ثمربخش باشند. در این مرحله، روش‌های کلی عینی و شهودی ذکر شده و روش‌های زیرمجموعه‌ی آن‌ها معرفی می‌شوند. ‌‌‌‌‌‌‌‌این بخش جنبه‌ی عملی داشته و اگر به‌درستی و با دقت مطالعه شود، می‌تواند به‌عنوان نقشه‌ی راهی برای برنامه‌ریزان حوزه‌ی فرهنگ در سطح ملی، به کار گرفته شود.

مسائل فرهنگی در سطح خانواده، دین، مصرف و... از دیگر موضوعات این کتاب محسوب می‌شوند. بخش گسترده‌ای از کتاب حاضر نیز به بیان آمارهای دقیقی پرداخته که نویسنده طی تحقیقات جامع خود از مسائل و اولویت‌های مسئله‌ای مردم ایران در سال 58، دهه‌‌های 70، 80 و 90 به دست آورده. چنین آمارهایی به دست‌اندرکاران عرصه‌ی فرهنگ کشور این امکان را می‌دهند که تحلیلی واقع‌بینانه از مسائل فرهنگی مردم داشته باشند و به این ترتیب، با آگاهی بیشتر اقدام به برنامه‌ریزی برای آینده کنند.

بخش گسترده‌ای از مطالب کتاب مسئله شناسی فرهنگی از طریق گفت‌و‌گو در نشست‌های تخصصی یا تحقیقاتی که به سفارش مؤسسه‌ی اشراق انجام شده بودند، حاصل آمده. موضوع و ایده‌ی اولیه‌ی کتاب نیز نتیجه‌ی پرسش‌ها و چالش‌های سازمان‌های مختلف فرهنگی ایران، در طی چند سال اخیر بوده.

از ویژگی‌های ظاهری کتاب نیز می‌توان به نظام‌مند بودن کلیه‌ی مطالب و موضوعات آن اشاره کرد که با زبانی بسیار ساده و روان بیان شده‌اند. مسئولان و افرادی که در نهادهای فرهنگی مشغول به کار هستند یا پژوهشگرانی که خواهان مطالعه‌ در زمینه‌ی پدیده‌های فرهنگی‌اند، مطالعه‌ی این کتاب راهبردی و کارآمد را فراموش نکنند. انتشارات سوره‌ی مهر چاپ و انتشار این اثر را به عهده داشته و آن را به تمامی مخاطبان کتاب‌های اجتماعی-فرهنگی عرضه کرده است.

کتاب مسئله شناسی فرهنگی برای چه کسانی مناسب است؟

مخاطبان آثاری با موضوعات محوری جامعه‌شناسی، فرهنگ و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی، از مطالعه‌ی کتاب مسئله شناسی فرهنگی غافل نشوند.

در بخشی از کتاب مسئله شناسی فرهنگی: روش‌های مسئله شناسی و تحولات اولویت‌های مسئله‌ای مردم می‌خوانیم

آیا راهی برای برون‌رفت از مخمصه تعاریف بی‌پایان فرهنگ وجود دارد؟ آیا می‌توان بدون اینکه درگیر انواع تعاریف و اختلاف‌های ناشی از پذیرش و عدم پذیرش این تعاریف شد به روش یا روش‌هایی دست یافت که از طریق آن‌ها مسائل فرهنگی و اولویت فعالیت فرهنگی برای فعالان فرهنگی قابل دسترسی باشد؟

از همین رو، در اینجا به جای آنکه مفهوم فرهنگ به صورت منطقی تعریف شود، که جامع و مانع باشد، با تصوری هرچند کلی و احیاناً قابل مناقشه، از دیدگاهی گزارشگرانه و تحلیلی به موضوع نگاه شده است تا به‌مرور و با پیش رفتن موضوع بحث، ابعاد مفهوم فرهنگ روشن شود. این روش تعریف مفاهیم در سنت علمی نیز سابقه دارد. وبر در تعریف سنت‌گرایی در کتاب اخلاق پروتستان بر این باور است که «در بررسی این مقوله باید هر کوششی برای یک تعریف نهایی به تعویق افتد، اما خواهیم کوشید‌ طبیعتاً اینجا هم لااقل به طور موقتی‌ افکار خود را به کمک چند نمونه خاص روشن نماییم».

در همین زمینه، تلاش می‌کنیم ابعاد درک بین‌الاذهانی را که از فرهنگ وجود دارد روشن کنیم. در اینجا هم بحث آگاهی عملی و نظری یا تفکیک میان بلد بودن و دانستن در سنت نظری پدیدار‌شناسی می‌تواند راهگشا باشد. در واقع، همه ما درک عملی از فرهنگ داریم؛ هرچند نتوانیم آن را توضیح دهیم و به نظر می‌رسد همین اندازه برای مقصود ما کفایت می‌کند. همین که بلدیم فرهنگْ اقتصاد نیست، سیاست نیست و با امور نظامی متفاوت است یعنی اینکه بلدیم در فرهنگ زیست کنیم یا به نوعی آگاهی عملی از آن داریم. بیان این آگاهی عملی طیف وسیعی از موارد را در تعاریف بسیار متعدد از آن شامل شده است؛ به گونه‌ای که شامل احساس و معنا از یک‌سو و مصنوعات مادی و تکنولوژیک از سوی دیگر شده است.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
بخش اول: مسئله‌شناسی فرهنگی و انواع روش‌های شناخت مسائل
مقدمه: چرا مسئله‌شناسی؟
1. مسئله موتور محرک انسان
2. جلوگیری از اتلاف منابع و انرژی
3. مبارزه با عادت‌ها
4. ضرورت اولویت‌بندی فعالیت‌ها
فصل اول: مسئله، نیاز، ارزش و تعاریف
الف) تفاوت میان مسئله، مشکل، بحران
ب) تعریف مسئله بر مبنای نیازها و انتظارات
مسئله عمومی
ج) نظام ارزشی و مسئله
د) مسئله فرهنگی
1. فرهنگ چاپلوسی و سالوسی
2. فرهنگ رانندگی
ﻫ) مسئله‌شناسی و نظام سیاست‌گذاری
1. رسانه‌ها و فضاهای مجازی
2. کودکان، جوانان و زنان
فصل دوم: انواع روش‌های شناخت مسائل فرهنگی
الف) روش‌های عینی مبتنی بر آمار و شواهد تجربی
1. مسئله‌شناسی فرهنگی با تمرکز بر نشانه‌ها
1. توجه به وضعیت و واقعیت (عینی و واقعی بودن)
2. همراهی مردم و امکان موفقیت بیشتر
1. خلط علت‌ها با معلول‌ها
2. منفعل بودن
3. توجه صرف به داخل کشور
2. روش مردم‌نگر
3. مسئله‌شناسی فرهنگی بر اساس روش دلفی (نگاه کارشناسان و خبرگان)
ب) روش‌های شهودی و کیفی
1. روش شناخت شهودی (وجدان فعالان فرهنگی)
1. انگیزه بالای فعالیت
2. نزدیکی با واقعیت
2. ابتنا بر حجیت (سخنان رهبری، مراجع فکری و دینی‌ تکالیف قانونی)
1. وسایل بازی و سرگرمی مناسب برای کودکان
2. خطر تنبلی
3. الگوسازی برای کودکان
1. چندبعدی بودن و اطمینان
2. حمایت حاکمیت
3. مسئله‌شناسی گفتمانی؛ روش تحلیل نقاط نزاع
نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موف
عرصه‌های نبرد گفتمان‌ها
گفتمان انقلاب اسلامی
1. غیر گفتمانی جمهوری اسلامی: طاغوت و استکبار
2. دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی: امام یا مردم مسلمان
1. حکومت: ولایت فقیه انتخابی
2. آزادی: آزادی ضمن مسئولیت
3. سازمان: سازمان مکتبی
4. زن: خانه‌دار فعال اجتماعی
5. روابط خارجی: امت واحده جهانی
معنازدایی و آشنازدایی
نقاط نزاع فرهنگی: مسئله‌های فرهنگی
1. خانواده؛ به‌مثابه عرصه منازعه گفتمانی انقلاب اسلامی و گفتمان‌های رقیب
خانواده در گفتمان انقلاب اسلامی: بزرگسالی و مسئولیت‌پذیری
2. روابط جنسی
3. سیاست
4. دین
5. مصرف
بخش دوم: اولویت‌های ارزشی و مسئله ایرانیان (روش مردم‌نگر)
اولویت‌های مسئله‌ای
تعریف و تفاوت اولویت‌های ارزشی و اولویت‌های مسئله‌ای
روش‌شناسی
1. غلبه ارزش‌ها و مسائل مادی در سال 1353
1-1. اولویت‌های ارزشی
2-1. اولویت‌های مسئله‌ای
3-1. تحلیل نهایی نتایج سال 1353
2. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در سال 1358
1-2. اولویت‌های ارزشی
2-2. اولویت‌های مسئله‌ای
3-2. تحلیل نهایی نتایج سال 1358
3. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در سال 1374
1-3. اولویت‌های ارزشی مردم در سال 1374
2-3. اولویت‌های مسئله‌ای مردم در سال 1374
3-3. تحلیل نهایی نتایج سال 1374
4. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در سال 1379
1-4. اولویت‌های ارزشی مردم در سال 1379
2-4. مسائل و مشکلات مردم در سال 1379
3-4 اولویت‌های‌ مسئله‌ای مردم در سال 1379
4-4. تحلیل نهایی نتایج سال 1379
5. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در سال‌ 1380
1-5. تحلیل نهایی نتایج سال 1380
6. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در سال‌ 1381
1-6. تحلیل نهایی نتایج سال 1381
7. اولویت ارزشی و مسئله‌ای مردم در سال 1382
1-7. اولویت‌های ارزشی مردم در سال 1382
2-7. اهمیت مسائل و مشکلات از نظر مردم در سال 1382
3-7. اولویت‌های مسئله‌ای مردم در سال 1382
4-7. تحلیل نهایی نتایج سال 1382
8. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در سال 1383
1-8. اولویت‌های ارزشی مردم در سال 1383
2-8. اولویت مسئله‌ای مردم در سال 1383
3-8. تحلیل نهایی نتایج سال 1383
9. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در سال 1384
1-9. اولویت‌های مسئله‌ای مردم در سال 1384
2-9. تحلیل نهایی نتایج سال 1384
10. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در سال 1386
1-10. اولویت‌های ارزشی مردم در سال 1386
2-10. اولویت‌های مسئله‌ای مردم در سال 1386
3-10. تحلیل نهایی نتایج سال 1386
11. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در خرداد 1390
1-11. اولویت‌های مسئله‌ای مردم در خرداد 1390
2-11. تحلیل نهایی نتایج خرداد 1390
12. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم در مهر 1390
1-12. اولویت‌های مسئله‌ای مردم در مهر 1390
2-12. تحلیل نهایی نتایج مهر 1390
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
1. اولویت‌های ارزشی و مسئله‌ای مردم به تفکیک سال
2. روند تغییرات اولویت‌های ارزشی مردم از سال 1353 تا 1386
3. روند تغییرات اولویت‌های مسئله‌ای مردم از سال 1353 تا 1390
منابع