معرفی و دانلود کتاب فرهنگ بر و بچه‌های ترون: کلمه‌های ویژه، واژه‌ها، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های تهرانی

معرفی کتاب فرهنگ بر و بچه‌های ترون: کلمه‌های ویژه، واژه‌ها، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های تهرانی

کتاب فرهنگ بر و بچه‌های ترون نوشته‌ی زنده‌یاد مرتضی احمدی است که عمر نودساله‌اش این مجال را به او داد تا در کنار بازیگری، به جمع‌آوری فرهنگ لغاتِ تهرانی دست بزند و به سهم خود از فراموشی بخش مهمی از زبان فارسی و لهجه‌ای منحصربه‌فرد که امروزه بسیار دچار سوءتعبیر است، جلوگیری کند.

درباره‌ی کتاب فرهنگ بر و بچه‌های ترون

شاید تا به امروز لهجه‌ی تهرانی را لهجه‌ی معیار فارسی در نظر می‌گرفتیم، اما این تصوری بس غلط است. تهرانی نیز مثل هر لهجه‌ی دیگری در ایران، آواها و واژگان مخصوص خود را دارد و طی سال‌ها متحول گردیده است. پیش‌تر از آنکه آغا محمد خان قاجار تهران را به‌عنوان پایتخت برگزیند و مهاجرت به آن از جاهای مختلف ایران تسریع یابد، تهرانی‌ها با دو گویش مازنی یا راجی (رازی) صحبت می‌کردند؛ به این دلیل که تهران از مناطق شمالی مثل ونک و شمیران، با مازندران هم‌جوار بوده، از لهجه‌ی مازنی تأثیر پذیرفته و از جنوب با شهر ری قرابت لهجه داشته است. تا چندی پیش مردم منطقه‌ی شمیران و دماوند لهجه‌ی تهرانی قدیم را حفظ کرده بودند، اما این لهجه رو به فراموشی است و دستخوش تغییرات زیادی شده است.

لهجه‌ی تهرانی با تمامِ تمایز‌هایش امروزه تا اندازه‌ای تحول یافته که عده‌ای آن را لهجه‌ی معیار فارسی می‌دانند. رسانه‌های دیداری و شنیداری در این تصور نقش بسزایی دارند. هرچند بسیاری از کلمات و اصطلاحات تهران قدیم امروزه کمتر به کار می‌روند، اما حفظ فرهنگ و زبان هر قومی اهمیت بسیار دارد و فرهنگ لغت یک گنجینه‌ی ارزشمند تلقی می‌شود که از فراموش شدن بخش مهمی از تاریخ یک سرزمین جلوگیری می‌کند. ازاین‌رو مرتضی احمدی (Morteza Ahmadi) بازیگر محبوب و سرشناس که در جنوب تهران زاده شده و در مدت 90 سال زندگی در این شهر و دم‌خور بودن با هم‌سالان و هم‌محله‌ای‌هایش گنجینه‌ای از لغات در سینه دارد، تصمیم به جمع‌آوری فرهنگی از لغات تهرانی کرده است. او نام فرهنگ بر و بچه‌های ترون را بر دایرة‌المعارف خود گذاشته.

مرتضی احمدی به مدد حافظه‌ی خود و با یاری گرفتن از هم‌دوره‌ای‌های اصیل تهرانی، به جمع‌آوری کلمه‌های ویژه، وا‌ژه‌ها، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های تهرانی دست زده است. کتاب فرهنگ بر و بچه‌های ترون از حیث آشنایی با بخش مهمی از فرهنگ ایرانی، کتابی ارزشمند به حساب می‌آید. مرتضی احمدی در بخش کلمات ویژه، ابتدا واژه‌هایی را عنوان کرده که تنها در تلفظ متفاوتند، وگرنه ساختار اصلی کلمه همانی است که در دیگر لهجه‌ها هم دیده می‌شود. برای درک بهتر تلفظ این واژه‌ها در این قسمت از آوانگاری استفاده شده است. برای مثال واژه‌ی احمق در این لهجه، «اَمَق» تلفظ می‌شود.

در قسمت بعدی که بخش اصلی کتاب فرهنگ بر و بچه‌های ترون را تشکیل می‌دهد، کلمات تغییر شکل داده‌اند و گاه کلمه‌ای کاملاً جدید ایجاد شده است؛ برای مثال، «آبکی»، «آبگوشتی»، «آب‌مالی»، «آکله»، «بزدل»، «بروبچه‌ها» و... کلماتی هستند که هرکدام با معنایشان ذیل بخش «واژه‌ها و تعبیرات» قرار می‌گیرند و ریشه‌ی تهرانی دارند. بخش اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها پس از واژه‌های مربوط به هر حرف الفبا می‌آید. به‌عنوان مثال: «از نمدمالی فقط پُف نمشو یاد گرفته»، «اسمشو بگو تا صداش کنم»، «غرض نقشی است کز ما باز ماند»، «فاتحه را بالای سر مرده می‌خوانند» و...

کتاب فرهنگ بر و بچه‌های ترون از سوی نشر هیلا چاپ و به بازار کتاب عرضه شده است.

کتاب فرهنگ بر و بچه‌های ترون برای چه کسانی مناسب است؟

اگر مایلید با واژگان و اصطلاحات تهرانی آشنا شوید و از این رهگذر فرهنگِ فراموش‌شده‌ی بخش عمده‌ای از ایران‌زمین را زنده کنید و همچنین به اسرار وا‌ژه‌ها و ریشه‌شناسی آن‌ها علاقه دارید، این کتاب برای شماست.

در بخشی از کتاب فرهنگ بر و بچه‌های ترون: کلمه‌های ویژه، واژه‌ها، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های تهرانی می‌خوانیم

از بیخ عرب بودن: کنایه از نادان بودن، از چیزى سردرنیاوردن.
از پا افتاده: ناتوان، فلج، زمین‌گیر شده.
از تخم رفتن: عقیم شدن.
از تک و تو افتاده: نفوذش را از دست داده، کسى اُردشو نمى‌خونه.
از تو خرابه: کارش به بدنامى کشیده، رسوا و بى‌آبرو شده.
از تو داغونه: از ظاهرش کسى چیزى نمى‌فهمد، ناراحتى‌هاش رو تو خودش مى‌ریزه.
از جا در رفتن: عصبانى شدن، (همچنین: از کوره در رفتن).
از جون گذشته: فدایى، پیش‌مرگ، از خودگذشته.
از چشم و چار افتادن: نابینا شدن، کور شدن، دیگر جایى را ندیدن.
از خدا به دور: خدانشناس، کسى که اعتقاد به خدا نداره.
از خدا بى‌خبر: کافر، بى‌ایمان، خدانشناس.
از خود بى‌خود: مست و خراب، مست و مدهوش
از خود راضى: گنده‌دماغ، نُنُر، خودخواه، پرتوقع، پرفیس و افاده.
از خیر چیزى گذشتن: نخواستن، قیدش را زدن، دورش را قلم کشیدن.
از دست رفت: فنا شد، نیست و نابود شد.
از دل و دماغ افتادن: بى‌حوصله شدن، از شادابى افتادن، خود را باختن.