معرفی و دانلود کتاب عشق است اگر حقیقتی است: نیم‌نگاهی به شعر قدمعلی سرامی

معرفی کتاب عشق است اگر حقیقتی است: نیم‌نگاهی به شعر قدمعلی سرامی

کتاب عشق است اگر حقیقتی است: نیم‌نگاهی به شعر قدمعلی سرامی نوشته‌ی مهری تلخابی پژوهشی است در باب شعر دکتر سرامی از چشم‌اندازهای متنوع. همچنین کوشیده شده تا با بهره‌گیری از نظرات شالوده‌شکنی، بینامتنیت و نقد کهن الگویی امکانات متنوع شعر این شاعر بررسی شود. 

ادبیات، مجموعه مظاهر هنری هر قوم است که در قالب زبان، به منصه‌ی ظهور می‌رسد؛ بدیهی است چنین پدیده‌ای با ماهیت زبانی خود، دور از بازتاب انگاره‌های فکری و فرهنگی آن قوم نخواهد بود. در اغلب موارد، مفاهیم و پیش‌پنداشت‌ها، با آرایشی که تحت تسلط سنت فکری جامعه است بازتاب می‌یابد؛ اما در این میان برخی از شاعران در اشعارشان، واکنش پیچیده‌ای نسبت به جریان‌های فکری مسلط دارند؛ در برخی از مواقع، کار شاعر را می‌توان نوعی جدل با همین سنت فکری دانست؛ جدلی که از رهگذر شناخت ماهیت معضل‌ساز گفتمان‌های مرکز‌ محور برای شاعر حاصل آمده است‌؛ از این رو، شاعرانی از این دست، تلاش می‌کنند تا از طریق جا‌به‌جایی محدودیت‌های مفهومی متافیزیک، این گفتمان‌های مرکز‌ محور را واژگون کنند.

این شاعران می‌کوشند تا حاشیه‌نشین نظام‌های فکری سنتی باشند تا از این طریق بتوانند مرز‌های آن را تحت فشار بگذارند و شالوده‌ی ناآزموده‌ی آن‌ها را بیازمایند؛ از این رو، دست به کاری می‌زنند که بدیل محدودیت‌های سنت متافیزیک است. در مواقعی دیگر، شاعرانی دست به گفتمان بینامتنی می‌زنند و آثارشان به گفت‌وگویی میان شاعر با سایر حوزه‌های فرهنگ، ادب و شناخت در‌می‌آید. شاعران از رهگذر مناسبات بینامتنی که میان اثر خویش با سایر حوزه‌ها برقرار می‌کنند، به باز تولید، احیا و نوسازی آن بخش از فرهنگ و ادب می‌پردازند. شاعرانی نیز از رهگذر مواجهه با بخش‌های متعدد ناخودآگاه جمعی، آثاری عمیق و ژرف می‌آفرینند و انگاره‌های فکری و روانی بشر را به سبک خویش نمادینه می‌سازند. در بادی امر با خواندن اشعار سرامی به‌ نظر می‌رسد سرامی نیز از این دست از شاعران باشد.

آثار سرامی در قالب‌های متنوّعی چون نیمایی، قصیده، قطعه، مثنوی، غزل، رباعی، چهارپاره، تک‌بیتی، ترکیب‌بند، سپید و سه‌لختی، سروده شده‌ است. در هر یک از این ژانر‌ها، اغلب اشعار، استوار و سخته‌، شیوا و پخته و پرشور و شرارند. شعر سرامی با رمز و راز، با آهستگی و گران‌سنگی همان‌قدر پیوستگی دارد که با کوبندگی، ناآرامی و پرخروشی. همین روح پرخروش سرامی است که سخن او را از هر قالبی فراتر می‌برد و اوست که توانمندانه پیام ژرف و دامن گستر خود را به راحتی در هر قالبی می‌ریزد تا نشان دهد که هر قلمرویی، زمینه‌ای است برای یک نگاه ناب شاعرانه. در شعرهای سرامی چیرگی بر زبان نمودی روشن دارد. واژگان، چونان ده انگشت، یاری‌گر او هستند و از او نمی‌گریزند و از همین‌رو است که زیباترین پیوندها و شگردهای ادبی نغز با خامه‌ی توانمندش خلق می‌شود.

شعر سرامی در اغلب موارد، از من شاعر آغاز می‌شود و سپس در طول شعر، هنرمندانه از من شخصی بیرون می‌آید و به یک عاطفه‌ی همگانی بدل می‌شود. در همین راستا، زبان فردی نیز به زبان جمعی بدل می‌گردد و از این روست که این شعر‌ها در ذهن هر خواننده‌ای به گونه‌ای، جریان می‌یابد؛ به‌ عبارت دیگر، میدان معنایی شعر چنان وسیع، شگفت‌آور و دامن‌گستر می‌شود که خواننده می‌تواند جهانی در فشردگی و پیچیدگیِ معنایی دریابد و خود نیز به فرایند خلق ادامه دهد.

در این اثر، اشعار دکتر سرامی را از چشم‌انداز‌های متنوع به تحلیل نشسته‌ام و این همه ناشی از منش شاعرانه و جوهره‌ی خلاق شعر اوست که تفسیر‌پذیری اشعارش را از زوایای متعدد هموار می‌کند؛ ایجاز، اعجاب‌انگیزی، ایهام و نکته‌سنجی شاعرانه، ابهامی عمدی و رازآمیز و وسوسه‌گری روشنگرانه‌ی آن، اندیشه‌ی خواننده را درگیر فهمیدن راز پنهانی شعر و لایه‌های نهانی و پرجاذبه‌ی سخن می‌سازد و همین خصلت چند‌سویگی شعر سرامی، سبب می‌شود تا هر خواننده‌ای با زاویه‌ی دید خاص خود، شعرش را به‌ نوعی تحلیل‌ و‌ تفسیر کند و از آن برداشت خاص خود را داشته باشد و البته در این کار، نه تنها عیبی نیست، بلکه این واکنش بسیار طبیعی هر خواننده‌ای است که با ذات و جوهره‌ی سیّال شعر روبرو می‌شود و درست در همین جاست که باید به هوش بود که اینگونه برداشت‌ها، حاصل جوهره‌ی شعری و کمال سخن شاعرانه است که می‌تواند با ظرفیت‌های شگفت‌انگیز خود، ذهن ما را به پویش و جوشش و خلاقیت وادار کند و فوران افکار و اندیشه‌های ما را میسر بسازد.

در بخشی از کتاب عشق است اگر حقیقتی است می‌خوانیم:

به‌ نظر می‌رسد یکی از دلایلی که سبب شده است شعر سرامی به جایگاه واقعی خود در ذهن خوانندگان دست نیابد، بدان خاطر است که شعر او در خارج از حیطه‌ی الگوی ادبی مسلط روزگار خود است؛ شاید، آثار سرامی با این نگره‌ی شالوده‌ شکنانه‌ی خود که نگره‌ی نوینی برای دیگران است، باید در انتظار نسل دیگری از خوانندگان باشد تا هرآنچه از شعر او آموختنی است، بیاموزند. شعر سرامی با در هم شکستن تقابل‌های فکری بشر، به یک ساخت‌شکنی فلسفی می‌پردازد. او کوشش دارد، با بی‌اعتبار کردن منطق و اندیشه‌ای که بر مبنای آن می‌اندیشیم و در پشت آن خود را پنهان می‌کنیم، خود را بشناسیم و جایگاه واقعی خود را در این جهان به‌دست آوریم.

در کل مهم‌ترین آموزه‌ی شعر سرامی آموزش نگره‌ی ساخت‌شکنی است. شاعر از قبل این شیوه سعی دارد که تقابل‌ها را تحلیل برد، چه باور دارد که «تقابل‌های دوتایی نشان دهنده‌ی نوعی شیوه‌ی بررسی نمونه‌وار ایدئولوژی‌هاست. ایدئولوژی‌ها گرایش به آن دارند که میان چیزهای قابل قبول و غیرقابل قبول خط و مرزهای مطلق ترسیم کنند. میان خود و غیر‌خود صدق و کذب، خرد و بی‌خردی، مرکزی و حاشیه‌ای و...»

سرامی ساختارشکن است و سعی بر آن دارد که این ساختارشکنی را به ما بیاموزد. او می‌خواهد نشان دهد که «تقابل‌های سلسله مراتبی که ساختار تفکر ما را شکل داده‌اند، طبیعی و اجتناب‌ناپذیر نیستند بلکه سازه‌ای هستند که بر ساخته‌ی گفتمان‌های متکی بر آن تقابل‌اند.» نگاه کنید به این سطرها و متحد ساختن تقابل در آن‌ها:

همیشه سوزش من در پناه سازش اوست
به پنج کودک اندیشه می‌کنم که مدام،
نگاهشان به نگاه پر از نوازش اوست
به مشت او که از این پنجه آمده است پدید
که ذهن قفل پر است از خیال و خواب کلید

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
سرسخن
فصل اول: خوانش شالوده‌شکنانه اشعار قدمعلی سرامی
بخش اول: در چیستی شالوده‌شکنی
بخش دوم: اشعار سرامی و شالوده‌شکنی
فصل دوم: ساحت تعلیمی شعر سرامی از منظر نقد شالوده‌شکنانه
فصل سوم: بررسی مناسبات بینامتنی شعر قدمعلی سرامی
بخش اول: در چیستی بینامتنیت
بخش دوم: کلیاتی در باب مناسبات بینامتنی اشعار قدمعلی سرامی
بخش سوم: مناسبات بینامتنی شعر سرامی با حوزه‌ی معرفتی عرفان
فصل چهارم: تحلیل اشعار سرامی از منظر نقد کهن‌الگویی
کتابنامه
برگزیده‌ای از اشعار قدمعلی سرامی