معرفی و دانلود کتاب زمان تاریخی: پژوهشی فلسفی در تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره اسلامی

معرفی کتاب زمان تاریخی: پژوهشی فلسفی در تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره اسلامی

زمان بستری است که تاریخ در آن جریان می‌یابد؛ اما مورخان مسلمان در سده‌های نخستین اسلامی، تاریخ را بر اساس زمانی متناسب با نیازها و آیین‌های اجتماعی خویش تنظیم کرده‌اند. در کتاب زمان تاریخی، رضوان سلیم، نگاهی عمیق و پژوهشی به نحوه‌ی شکل‌گیری تاریخ نگاری اسلامی می‌اندازد. این اثر در حوزه‌های فلسفه تاریخ و تاریخ نگاری دوره اسلامی قرار می‌گیرد و پیوند میان مفهوم زمان، علم و روایت تاریخی در تمدن اسلامی را واکاوی می‌کند.

درباره‌ی کتاب زمان تاریخی

زمان، عنصر بنیادینی‌ست که تاریخ بر پایه‌ی آن شکل گرفته است. همان‌طور که ماهی در آب زندگی می‌کند، ما نیز در بستری از زمان گرفتاریم. رخدادها پیوسته رخ می‌دهند، انسان‌ها در دل آن می‌اندیشند و بر مبنای آن تاریخ را روایت می‌کنند. اما در پسِ هر روایت تاریخی، فهمی خاص از زمان نهفته است. آیا تاریخ خطی و پیوسته است یا مدور و چرخه‌ای؟ آیا زمان صرفاً زمینه‌ای بی‌طرف است یا نیرویی فرهنگی و ایدئولوژیک؟ این پرسش‌ها صرفاً موضوعات فلسفی نیستند؛ بلکه درک ما را از تاریخ نگاری و شیوه‌ی بازآفرینی گذشته شکل می‌دهند. رضوان سلیم در کتاب زمان تاریخی بر زمان تاریخ‌نگاران تمرکز کرده و پیدایش و تحول نظام تاریخ نگاری اسلامی را بررسی می‌کند.

در تاریخ نگاری اسلامی، به‌ویژه در سده‌های نخستین، نقشه‌ای از زمان ترسیم می‌شود که در آن بسیاری از اسطوره‌ها با تاریخ آمیخته شده‌اند و درک زمان در این سنت با درک مدرن از زمان خطی متفاوت است. دکتر رضوان سلیم که استاد فلسفه در دانشگاه رباط مراکش است، در کتاب زمان تاریخی بر چگونگی شکل‌گیری این نظام مطالعه کرده است تا بداند چه ابزارها و مفاهیمی در این شکل‌گیری نقش داشته و چه سازوکارهایی به تثبیت این سبک روایت تاریخی منجر شده است؟

کتاب زمان تاریخی در هفت بخش تدوین شده و ترکیبی از بررسی‌های فلسفی و پژوهشی درباره‌ی مفهوم «زمان» در اندیشه‌ی تاریخ‌نگاران دوره اسلامی ارائه می‌دهد. رضوان سلیم در مقدمه و بخش‌های ابتدایی، با استفاده از استعاره‌ی ماهی در آب، به عمق و فراگیری زمان اشاره کرده و ضرورت بازاندیشی در تعریف آن را گوشزد می‌کند. سپس به انتقال و تلفیق ایده‌های یونانی، ایرانی و هندی در ساختار زمان‌نگاری اسلامی می‌پردازد؛ اما به‌خصوص تأکید دارد که زمان‌نگاری اسلامی نه تقلیدی صرف، بلکه بازآفرینی‌ای نو بود که ابزارهای مفهومی و عملی خاص خود را پدید آورد.

رضوان سلیم در کتاب زمان تاریخی شرح می‌دهد که چگونه نیازهای روزمره مانند تنظیم اوقات مناسک دینی، تجارت و آئین‌های اجتماعی بستری بودند تا ابزارهای دقیقی برای سنجش زمان پدید آیند. این ابزارها نه فقط پیشرفت‌های فنی و محاسباتی بودند، بلکه تجلی جهان‌بینی فلسفی و مذهبی‌ای محسوب می‌شدند که زمان را به‌مثابه انتظام الهی و سرچشمه‌ای از هویت فرهنگی تلقی می‌کردند. در پایان، او پیوند میان مباحث علمی مانند نجوم و ریاضیات را با ساختارهای سیاسی و اجتماعی تاریخ تحلیل می‌کند و نشان می‌دهد که درک زمان نه ابزاری صرف که فهمی است بنیادین از جهان و مولّد هویت فردی و جمعی.

کتاب زمان تاریخی، اثری دقیق و چندوجهی‌ست که فلسفه‌ی زمان را از زاویه‌ی تفکر تاریخ‌نگارانه در دوره‌ی اسلامی بررسی می‌کند. رضوان سلیم با رویکردی فلسفی و پژوهشی، به تحلیل مبانی معرفتی و عملی تاریخ نگاری پرداخته و نشان می‌دهد چگونه برداشت از زمان، زیربنای شکل‌دهنده‌ی روایت تاریخی و فرهنگِ زندگی در آن دوران بوده است. این کتاب برای پژوهشگران علوم انسانی و علاقه‌مندان به فلسفه‌ی تاریخ، دریچه‌ای نو و عمیق فراهم می‌آورد.

کتاب حاضر را انتشارات مروارید با ترجمه‌ی عبدالله ناصری طاهری و لیلا خسروی منتشر کرده است.

کتاب زمان تاریخی برای شما مناسب است اگر

• پژوهشگر یا دانشجو در حوزه‌ی فلسفه‌ی تاریخ اسلام هستید.
• به فلسفه‌ی تاریخ علاقه‌مندید و می‌خواهید درکی عمیق‌تر از فرآیند شکل‌گیری تاریخ اسلامی پیدا کنید.
• به مطالعات فرهنگی و علوم انسانی گرایش دارید و می‌خواهید بفهمید چگونه مفاهیم نظری مانند زمان در بافت اجتماعی-سیاسی تبدیل به ابزارهایی کاربردی شده‌اند.

در بخشی از کتاب زمان تاریخی: پژوهشی فلسفی در تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره اسلامی می‌خوانیم

زمان در تاریخ سنتی، چارچوبی است که وقایع تاریخی را نظم می‌بخشد و به‌توالی رویدادها نظم می‌بخشد. پس در این زمان، دوره‌ها و زمان‌های تاریخی و سبک‌های زندگی و تغییرات آن پشت‌سرهم و پی‌در‌پی می‌آیند. زمان از دید مورخ سنتی (کلاسیک) «غیر از چارچوب هندسی‌ای است که توالی و پی‌درپی آمدن وقایع تاریخی را سامان می‌دهد» دچار تغییر و دگردیسی نمی‌شود.

لوسین فور می‌پندارد که تصور سنتی نسبت به زمان تاریخی، گذشت زمان را به تصویر می‌کشد: «تاریخ واقعی، تاریخ رویدادهای تاریخی نیست، بلکه علم انسان دربارۀ زمان است و زمان در عین تداوم، در حال تغییر و تحول مداوم است» (Beaujouan, p. 52). به‌این‌ترتیب، زمان به موضوع اصلی تاریخ، و ساختار آن نیز با همۀ تعدد و اختلاف سطوح آن، امری ضروری شد. زمان مستقیماً، به مفهوم بیان‌شده نبود، بلکه نیاز به بازسازی دوباره دارد.

حاصل این تحول معرفت‌شناختی در زمینۀ تاریخ، بازگشت به سیاق مسائلی دربارۀ تدوین تاریخ است که پیرامون اسلوب‌های دوره‌بندی و ایجاد عصرها و ادوات و لوازم تقویم تاریخی، به معنای مشخص‌کردن طبیعت زمان تاریخی با تمام تجلیات و ابعاد و سطوح مختلف آن دور می‌زند:

خصوصیت زمان در تاریخ عرب چیست؟ زمان، منفصل است یا متصل؟ مطلق است یا محصور؟ نهایی است یا نا‌محدود؟

بنا به آنچه در تحلیل خود از مفهوم تاریخ بیان کردیم، انتقال از ساختار «خبر» به نظام «تاریخ» به‌واسطۀ زمان محقق می‌شود و کتاب تاریخ کتابی نیست که فقط اخبار گذشته را تدوین کند، بلکه متضمن یک یا چند زمان است، ولی قائل‌بودن به وجود زمان به معنای اتفاق دربارۀ خصوصیت آن یا اجماع بر سر حقیقت آن نیست. کلود کائن چنین نتیجه می‌گیرد که «امور عارضی که فایدۀ تاریخ را بیان می‌دارند، بدون استثنا، تقریباً به دو مسئله اشاره می‌کنند: نخست آن‌که مفهوم تغییرات زمان را تقدیم خواننده می‌کنند، دوم آن‌که نمونه‌هایی از روش تاریخی را به همراه آن بیان می‌کنند»، ولی بعداً، او با این سخن از حرف خود برمی‌گردد: «(...) باید تغییرات زمان را به معنای ساده‌تر آن یعنی به‌طورکلی در نظر گرفت. به معنای آنچه ممکن است به انسان این توان را ببخشد که به ضعف خود در برابر قدرت الهی پی ببرد، پس یقیناً میان این تغییرات با مفهوم ما از تطور و تغییر هیچ ارتباطی وجود ندارد.»

فهرست مطالب کتاب

درآمد مترجمان
مقدمۀ علی ‌اوملیل
مقدمۀ نویسنده
1. تاریخ نگری
1-1. ماهیت تاریخ
2-1. تاریخ و زمان
3-1. زمان در تاریخ
1-3-1. دوره‌های تاریخی
الف. آغاز آفرینش
ب. تاریخ پیامبران
ج. جنگ‌های پیامبر (ص)
د. تاریخ خلافت
2-3-1. تقویم تاریخی
4-1. زمان تاریخی
2. پیامبری‌ها
2-1. تاریخ و پیامبری
2-1-1. مبتدأ یا زمان مقدس
2-1-2. مبعث یا زمان پیامبر
الف. از میلاد تا مبعث
ب. از مبعث تا هجرت
ج. از هجرت تا وفات
2-1-3. مغازی یا زمان محارب
2-2. زمان و پیامبری
3. هویت‌ها
3-1. تاریخ هویت‌ها
3-2. زمان هویت
3-3. هویت و تاریخ
4. سیاست‌ها
4-1. تاریخ سیاسی
4-1-1. بیعت
4-1-2. رده (ارتداد)
4-1-3. فتنه
4-1-4. جنگ
الف. جنگ جمل
ب. واقعۀ صفین
ج. جنگ نهروان
د. کربلا
4-2. تاریخ و سیاست
4-3. زمان سیاسی
5. امور مذهبی
5-2. ساختار تألیف
5-3. تاریخ و مذهب‌گرایی
5-4. زمان اصلی
6. حکمت‌ها
6-1. عقل و تاریخ
6-1-1. علم تاریخ
6-1-2. تصنیف علوم
6-1-3. روش‌های علمی
6-2. عقل در تاریخ
6-3. زمان معقول (عقلی)
6-3-1. دوره‌بندی تاریخی
6-3-2. صورت زمان
7. امور غیبی
7-1. غیب و زمان
7-1-1. وحی
7-1-2. رؤیا
7-1-3. پیشگویی
7-1-4. امور غیبی
7-1-5. رجعت مهدی
7-1-6. عمر دنیا
7-1-7. نابودی جهان
7-2. زمان غیب
پایان سخن
کتابنامه
فهرست اعلام